Na yâ ti article so e yeke bâ:

•  Ngbanga ti nyen la ayeke nzoni ti causé lê na lê?

•  Tongana nyen la mo peut ti komanse mbeni lisoro?

•  Amba ti mo atene ti ala nyen?

 Ambeni zo atene so ti tokua message na zo ayeke bien ahon ti causé na zo lê na lê.

 “Tongana mo causé na zo lê na lê, mo yeke na pression mingi ndali ti so mo peut ape ti changé wala ti supprimé tënë so mo tene tongana ti so mo yeke sara na message.”—Anna.

 “Tokuango message ayeke tongana mbeni programme so a enregistré ni, me sarango tënë na zo lê na lê ayeke tongana ti so mo yeke na devant ti gbâ ti azo. Tongana mbi yeke causé na mbeni zo, mbi yeke sara hange na tënë so mbi yeke tene si mbi tene tënë kirikiri ape.”—Jean.

 Atâa so kue, na ambeni ngoi na yâ ti gigi ti mo, mo yeke na bezoin ti hinga tongana nyen la mo peut ti causé na azo lê na lê. Na tapande, mo bezoin ti hinga tongana nyen la mo peut ti causé na zo lê na lê tongana mo ye ti wara afini kamarade, ti wara kua na ti bata ni wala ti fréquenté mbeni zo tongana mo bâ so mo yeke prêt awe.

 Me, mo bezoin ti sara mbeto ape ti causé na zo lê na lê. Mo peut ti manda ti causé na zo lê na lê, même si mo yeke zo ti kamene.

 “Parfois, mo yeke tene ambeni tënë so ayeke na lege ni ape na kamene asara mo. Sara vundu ahon ndö ni ape.”—Neal.

•   Hunda atënë. Gbu li na ndö ti atënë so apeut ti nzere na azo, na tara ti sara lisoro na ndö ni. Na tapande:

   “Na yâ ti anze so ahon, eskê mo voyagé na mbeni ndo?”

   “Site Internet so ayeke pendere mingi. Mo gue na ndö ni kozo awe?”

   “Eskê mo mä tënë ti . . . ?”

   Mbeni nzoni lege ti sara lisoro ni ayeke ti pensé na ndö ti mbeni ye so apeut ti nzere na ala use kue. Na tapande, eskê ala use kue ayeke sara même ekole wala même kua? Mo peut ti hunda atënë na ndö ti aye so agbu bê ti ala use kue.

   “Gbu li na ndö ti mbeni tënë so agbu bê ti mo na so mo ye ti hinga pensé ti azo na ndö ni.”—Maritza.

   Hange: Hunda gbâ ti aquestion ape. Hunda pëpe atënë so apeut ti sara zo ni kamene. Ahunda tongana: “Nyen la asara ka mo mbeto mingi?” wala “ngbanga ti nyen la mo ye ka ye ti bleu tongaso?” Mara ti ahunda tongaso apeut ti sara zo ni kamene. Use hunda ni apeut même ti sara si zo ni apensé so mo yeke kasa lo.

   Tongana mo hunda mbeni tënë, kpe ti fa bango ndo ti mo kozo wala na peko ti so zo ni afa bango ndo ti lo si aga mbeni interrogatoire ape. Ti tene ni na mbeni fason nde, sara si aga mbeni lisoro, me mbeni interview ape.

   Mama-ndia ti Bible: “Atënë ti bê ti zo alï tongana kota ngu; zo so ahinga ndo la alingbi ti sigi na ni.”—aProverbe 20:5, Mbeti ti Nzapa, Tënë so amu fini.

•   Duti zo so ahinga ti mä zo nzoni. Ti duti zo so ahinga ti sara lisoro nzoni, a yeke kota ye ti tene mo duti zo so ahinga ti mä zo nzoni ahon ti tene mo diko gï gbâ ti tënë.

   “Mbi gi ti hinga mbeni fini ye na ndö ti zo so mbi na lo e yeke sara lisoro. Na pekoni, mbi gi ti gbu li na ndö ti tënë so zo ni atene na mbi tongaso si ti peko tongana e yeke causé, mbi peut ti hinga question so mbi yeke hunda na lo.”—Tamara.

   Hange: Gi bê ti mo ape na ndö ti tënë so mo yeke tene ande. Tongana mo dengi mê, mo mä zo nzoni mo peut ti sara tënë na ndö ti mbeni ye so azo atene.

   Mama-ndia ti Bible: ‘Duti nduru ti mä tënë, ti sara tënë hio hio pëpe.’—Jacques 1:19.

•    Fa so mo pensé biani na azo. Lisoro ni ayeke nzere na mo mingi tongana mo pensé na zo so mo yeke sara tënë na lo.

   “Tongana azo abâ so tënë so ala tene agbu bê ti mo, lisoro ni ayeke nzere na mo même si na temps ti lisoro ni mo sentir terê ti mo bien ape.”—Marie.

   Hange: Hunda pëpe ambeni tënë so abâ mo ape. Atënë tongana: “Bongo ti mo so ayeke pendere. Mo vo ni oke?” Mara ti atënë tongaso apeut ti son bê ti zo ni.

   Mama-ndia ti Bible: Ala ‘zia lê ti ala gï na ndö ti aye ti ala wani pëpe, me nga na ndö ti aye ti amba ti ala.’—aPhilippien 2:4.

 Mo peut ti hunzi mbeni lisoro tongana nyen? Mbeni maseka-koli so iri ti lo ayeke Jordan atene: “Tara ti hunzi lisoro ti mo na tenengo mbeni nzoni tënë.” Mo peut ti tene: “A nzere na mbi so mbi na mo e causé so. Wala mo peut ti tene: ‘Mbi pensé so ayeke duti ande ngangu ape ti tene ti peko e causé.’”