NA NGOI so wakua ti Nzapa William Bedell, so ayeke zo ti Angleterre, asi na Irlande na ngu 1627, lo bâ mbeni ye so lo hinga li ti lo na ni ape. Zo so akomande kodoro ni ayeke mbeni Anglais so lo yeke Protestant, atâa so aCatholique la ayeke mingi. A-Protestant atraduire Bible na gbâ ti ayanga ti kodoro ti Europe. Me na bango ni, zo oko apensé ti traduire ni na yanga ti Irlandais ape.

Bedell abâ so a yeke na lege ni ape ti zia gi a-Irlandais ni tongaso, gi ngbanga ti so ala hinga yanga ti Anglais ape. Ni la, lo leke ti sigigi na Bible na yanga ti Irlandais. Me, azo akanga lege na lo ngangu, mbilimbili aProtestant. Ngbanga ti nyen tongaso?

Bedell wani amû kua ti mandango yanga ti Irlandais. Na ngoi so lo ga recteur ti mbeni université (Trinity College) na Dublin, nga na peko ti so lo ga évêque ti Kilmore, lo wa a-étudiant ti université ni ti sara kua na yanga ti Irlandais. Ti tâ tënë ni, lani na ngoi so Reine Elizabeth I ti Angleterre asara université ni so, lo ye lani ti wara ambeni wakua ti nzapa so apeut ti fa tënë ti Nzapa na azo ti gbe ti lo na yanga ti kodoro ti ala wani. Ye ni so la Bedell aye ti tara ti sara ni so.

Na yâ ti diocèse ti Kilmore, mingi ti azo ni ayeke tene yanga ti Irlandais. Ni la, Bedell aye si a wara ambeni wakua ti nzapa so apeut ti tene yanga ti Irlandais. Lo mû gi oko bibe ti bazengele Paul so ayeke na 1 aCorinthien 14:19, so atene: “Na yâ ti mbeni congrégation, mbi ye mingi ti sara gi atënë oku na hingango ndo ti mbi, si mbi wara lege ti fa ye na ambeni zo na yanga, ahon ti sara atënë saki bale-oko na mbeni yanga ti kodoro nde”, so ti tene na yanga ti kodoro so azo amä yâ ni nzoni ape.

Me, akota zo ti kodoro asara kue ti kanga lege na lo. Ambeni wandara atene so ambeni zo ni atene so ti sara kua na yanga ti Irlandais ayeke ga na “kpale na kodoro ni”, nga ambeni atene ti ala so sarango tongaso “ague nde na ye so gouvernement ni aye.” Ambeni apensé so a yeke bien ti tene Angleterre ake na azo ti sara kua na yanga ti Irlandais. Nga, a sigigi même na andia so ahunda na a-Irlandais ti dö yanga ti kodoro ti ala nga na angobo ti ala ti zia, na ti tene ala manda gi yanga ti Anglais nga ala gi ti mû gi angobo ti sarango ye ti a-Anglais ni.

Bedell azia pëpe si aye ni so adécouragé lo. Na yâ ti angu so aga kete na peko ti ngu 1630, lo komanse ti traduire Bible na yanga ti Irlandais. Mbeni Bible ti yanga ti Anglais (the King James Version), so a sigigi na ngu 1611, la lo mû ni ti traduire ni. Lo ye lani ti sigigi na mbeni Bible so azo mingi alingbi ti mä yâ ni nzoni. Lo bâ so tongana Bible angbâ gi na ambeni yanga ti kodoro, fade asenge zo apeut pëpe ti sara kua na ni ti wara na lege so ague na zo na fini ti lakue lakue.—Jean 17:3.

Bedell la ayeke lani kozo zo so abâ ye ni tongaso ape. Angu 30 tongaso kozo na lo, mbeni évêque, so  iri ti lo William Daniel, abâ so a yeke ngangu na mbeni zo ti hinga ye so Bible afa tongana Bible ni angbâ gi na mbeni yanga ti kodoro so zo ni amä yâ ni ape. Daniel atraduire ti lo lani gi mbage ti Mbeti ti Nzapa, so alondo na Matthieu ti si na Apocalypse, na yanga ti Irlandais. Ni la, Bedell amû ti lo kua ti kiringo na peko ti so alondo na Genèse ti si na Malachie. Ye so aye ti fa so, na yâ ti Bible so a iri ni “Bible ti Bedell”, mo yeke wara kua ti Bedell ni wani nga na kua so William Daniel asara kozo na lo. Na nda ni, Bible ti Bedell la ayeke lani kozo Bible ti yanga ti Irlandais. Na yâ ti angu 300 so aga na pekoni, Bible ti Bedell la ayeke lani oko Bible so ayeke na yanga ti Irlandais.

Bedell, so ahinga ye na ndo ti yanga ti Hébreu, ahunda na ambeni zo use, so ayeke a-Irlandais, ti tene ala aidé lo na kua ti traduction ni. Ala mû Bible ti Anglais la ala traduire ni na yanga ti Irlandais. Na ngoi so kua ni ayeke gue na li ni, Bedell na mbeni zo oko wala use tongaso, so ayeke aidé lo, amû ngoi ti ala ti kiri ti bâ peko ti aversê ni oko na oko kue. Ye so a-aidé ala ayeke Septante ti yanga ti Grec, so wandara Giovanni Diodati, ti kodoro ti Suisse, la atraduire ni na Italien. Ala sara nga kua na mbeni ngbene kugbe-mbeti ti Bible na yanga ti Hébreu.

Équipe ni amû gi peko ti tapande ti azo so atraduire lani Bible du Roi Jacques, na Anglais, (so Bedell wani ahinga mingi ti azo ni). Nga, ala yôro iri ti Nzapa na gbâ ti aplace na yâ ti Bible ni. Na tapande, na Exode 6:3, ala traduire iri ti Nzapa na “Iehovah.” A bata akugbe-mbeti ti Bible ti Bedell ni na yâ ti mbeni bibliothèque (Marsh’s Library) na Dublin, so ayeke na Irlande.—Bâ encadré “Ambeni zo adabe ti ala na Bedell nga na kua so lo sara.”

Bedell ahunzi lani kua ti traduction ti lo ni na ngu 1640 tongaso. Me, lo sigigi na ni droit na pekoni ape. Ngbanga ti nyen? Mbeni raison ni ayeke so, a kanga lege na lo ngangu. Ambeni zo ti kasango ndo atene  abuba tënë na iri ti kota zo so ayeke lani na ndo ti atraducteur ni, ti bi nengo ti kua ni na sese. Na sioni bê, même ala sara si a gbu lo a bi lo na da ti kanga. So kue alingbi ape, a ga ti si na ngu 1641, mbeni groupe ti azo so aye tënë ti a-Anglais ape alondo na tere ti a-Anglais so ayeke na yâ ti kodoro ni nga na Bedell ni wani. Me azo ti Irlande ni abata Bedell, atâa so lo yeke Anglais. Ala sara tongaso ndali ti so ala bâ so lo bibe ti lo na ala mingi. Mawa ni ayeke so, asioni turugu ni so abi lo na da ti kanga, na mbeni ndo so ayeke nzoni oko ape; na a doit ti duti gi ye ni so la asara si lo kui hio, na ngu 1642. Lo bâ nga sigingo na Bible ti lo ni so lâ oko ape.

A ngbâ kete kua so Bedell asara abuba lani kue na ngoi so azo ague apillé da ti lo nga abuba da ni kue. Merci so mbeni kota kamarade ti lo abata lani ambeti ni so kue. A si na mbeni ngoi, Narcissus Marsh amû ambeti ni so. Lo yeke lani mbeni kota bua ti Armagh nga évêque ti Eglize ti Irlande. Mbeni wandara, so iri ti lo Robert Boyle, a-aidé Narcissus Marsh na nginza, na lo mû courage ti lo, lo sigigi na Bible ni na ngu 1685.

Azo na ndo ti dunia kue la amû gonda na Bible ti Bedell ape. Atâa so kue, a yeke lani mbeni Bible so amû lege na azo ti mä yâ ti Bible nzoni, mbilimbili ala so ayeke tene yanga ti Irlandais. Me, gi azo so ayeke na Irlande la abâ nzoni dä ape, même ala so ayeke na Écosse nga na ambeni ndo nde nga kue abâ nzoni dä. Ala lingbi fadeso ti kaï nzara ti tënë ti Nzapa so ala yeke na ni, tongana ala diko Bible na yanga ti kodoro ti ala wani.—Matthieu 5:3, 6.

Même juska laso, Bible ti Bedell angbâ ti aidé azo so aye tâ tënë. Ade ti ninga ape, mbeni Irlandais, so amanda vrai ye so Bible afa, atene: “Na ngoi so e diko Bible ti Bedell, e mä yâ ti atënë ti Bible ni nzoni, ndali ti so a yeke yanga ti kodoro ti e wani la. A yeke tâ mbeni kota ye so azi lege na mbi, nga na sewa ti mbi, ti manda apendere tâ tënë so ayeke na yâ ti Mbeti ti Nzapa.”