O loo lafi le teine i se nofoaga e lē iloa atu ai o ia e se tasi, ma o loo taulaʻi atu lana vaai i se vaega o loo ola ai laau o le ū. O loo tū pea o ia ma le popole a o tafe lemū ane le vaitafe o le Naila. Ua fai si umi ona tū o ia i ina, ae o loo faatalitali ma vaavaai atu pea, e na te lē o amanaʻia foʻi le ūū ane o iniseti i ona autafa. O le nofoaga o loo taulaʻi atu i ai lana vaai, o loo nanā ai se ato kome ua puluti i le tā, o loo iai i totonu lona tuagane pepe. Ua nutimomoia lona loto pe a mafaufau i le tuua toʻatasi o lona tuagane i totonu o lenā ato kome e aunoa ma se fesoasoani. Ae na ia iloa na faia e ona mātua le gaoioiga saʻo, ma e na o le pau lenā o le auala e faasaoina ai le ola o le pepe mai i lenā taimi faigatā.

 Maʻeu le mataʻina o le lototele o lenei teineitiiti ma na maumauaʻi pea o ia e faaalia lenā uiga. Ua mauaa i lona loto le faatuatua, o se uiga matagofie. Ua faailoa manino mai i mea o le a tutupu lona faatuatua, ma o le a aafia ai lona olaga atoa. I tausaga mulimuli ane ai ina ua matua o ia, na taʻitaʻia ai e lona faatuatua o ia i taimi e sili ona mataʻina o le talafaasolopito o ona tagata. Na fesoasoani foʻi lona faatuatua e faasaʻo ai o ia ina ua ia faia se agasala matuiā. O ai lenei teineitiiti? O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai i lona faatuatua?

 E lē o taʻua mai i lenā tala o le Tusi Paia le igoa o le teineitiiti, ae ua tatou iloa lona igoa. O ia o Miriama le ulumatua a Amaramo ma Iokapeta o ni pologa i Aikupito. (Numera 26:59) Na mulimuli ane faaigoa lona tuagane pepe i a Mose. I lenā taimi e pe ā ma le tolu tausaga le matua o Arona le uso matua o Mose. E lē o iloa po o le ā le matua o Miriama i lenā taimi, ae e foliga mai e i lalo ifo o le sefulu ona tausaga.

 Na ola aʻe Miriama i se taimi e sili ona faigatā. Na manatu tagata Aikupito o se lamatiaga iā i latou tagata Eperu, o lea na latou faapologa ma sauāina ai i latou. Ina ua faatoʻateleina pologa ma salalau solo i le laueleele na matuā faamataʻuina ai tagata Aikupito, ma atili ai ona latou sauāina tagata Eperu. Na faatonuina e Farao ina ia fasiotia pepe tama uma e fananau mai i fafine Eperu. E mautinoa na iloa e Miriama le faatuatua o fafine faatosaga o Sepela ma Puʻa, ma e la te leʻi usitaʻia le faatonuga a Farao.—Esoto 1:8-22.

 Na mātauina foʻi e Miriama le faatuatua o ona mātua. Ina ua fanau le la tama lona tolu, e pe ā ma le tolu masina na nanā ai e Amaramo ma Iokapeta le la tama. E la te leʻi faatagaina le fefe i le faatonuga a le tupu e fasiotia ai le la tama. (Eperu 11:23) Ae e faigatā ona nanā se pepe ma e tatau ona la faia se filifiliga matuā faigatā. O lea na tuu ai e Iokapeta le pepe i totonu o le ato kome, ma tuu i se nofoaga e maua ai e se isi, ina ia mafai ona tausia ma puipuia le pepe. Seʻi faaata i o tatou mafaufau le tatalo faatauanau a lenā tinā a o ia lalagaina le ato kome, puluti i le tā ina ia lē sao ai se vai, tuu i ai si ana tama i totonu ma tuu atu o ia i le Vaitafe o le Naila! E mautinoa na ia faatonuina Miriama e nofo i le vaitafe, ma vaavaai po o le ā le mea o le a tupu.—Esoto 2:1-4.

 Sa faatalitali Miriama i ina. Mulimuli ane na ia vaaia ai ni teine o agaʻi mai i le vaitafe. O le afafine o Farao ma ana auauna teine, o loo ō atu e taeele i le Vaitafe o le Naila. Atonu na fefe Miriama. Pe na manatu Miriama o le a lē usitaʻia e le afafine o Farao le faatonuga a lona tamā le tupu, ma filifili ai e puipuia le ola o lenei pepe Eperu? E mautinoa na tatalo faatauanau Miriama i lenā taimi faigatā.

 O le afafine o Farao le tagata na muamua iloaina atu le ato i le ogatotonu o laau o ū, ma na ia auina atu lana auauna teine e aumai le ato. Ua faapea mai le tala e faatatau i le afafine o Farao: “Ina ua ia tatala le ato ona ia iloa ai lea o le tamaitiiti, ma o loo tagi o ia.” Na vave ona ia iloa le māfuaaga o le iai o lenei pepe i le vai. O loo taumafai se fafine Eperu e faasaoina le ola o lana pepe. Na ootia le loto o le afafine o Farao i le alofa i lenei pepe aulelei. (Esoto 2:5, 6) E mautinoa na mātauina e Miriama foliga alofa o lenei teine. Na iloa e Miriama o le taimi lenā e tatau ai ona faaalia lona faatuatua iā Ieova. O lea na ia faaalia ai le lototele ma alu atu ai i le afafine o le tupu o Farao ma ana auauna teine.

 E tatou te lē iloa po o le ā le mea e tupu, ina ua alu atu ma le lototele lenei teineitiiti pologa Eperu i le afafine o le tupu. E ui i lea, na fesili atu Miriama i le purinisese: “Ou te alu ea e aami se failele Eperu e sau iā te oe e na te tausi le tama mo oe?” O se fesili atamai tele lenā fesili. Na iloa e le afafine o Farao e lē mafai ona ia tausia le pepe. Atonu na ia manatu e sili atu ona tausia le pepe e ona lava tagata. I se taimi mulimuli ane e mafai ona ia avatuina le tama i lona fale o lana tamafai, ina ia tausia ma aʻoaʻoina o ia. E mautinoa na matuā fiafia Miriama ina ua tali atu le purinisese: “Inā alu ia!”—Esoto 2:7, 8.

 Ua tamoʻe atu Miriama i ona mātua. Seʻi faaata lona talanoa fiafia atu i lona tinā ma faamatala atu le mea na tupu. Na mautinoa e Iokapeta le taʻitaʻiga a Ieova i le mea na tupu, o lea na la ō ai loa ma Miriama i le afafine o Farao. Atonu na taumafai Iokapeta e nanā ona foliga fiafia ina ua faatonuina o ia e le purinisese: “Ia e ave lenei tamaitiiti ma tausi iā te ia mo aʻu, ae ou te avatu pea iā te oe lou totogi.”—Esoto 2:9.

 Na aʻoaʻoina e Miriama le tele o mea e faatatau i lona Atua o Ieova i lenā aso. Na ia iloa ai e manatu mamafa o ia i ona tagata ma e faafofoga mai i a latou tatalo. Na ia iloa foʻi e lē na o tagata matutua ma tane e mafai ona faaalia le faatuatua ma le lototele. E faafofoga mai Ieova i tatalo a ana auauna faamaoni uma. (Salamo 65:2) E tatau iā i tatou uma, talavou ma ē matutua, o tane po o teine ona manatua lenā mea, pe a feagai ma taimi faigatā.

 Na tausia e Iokapeta le pepe. E mautinoa na matuā alofa Miriama i lona tuagane lea na i fesoasoani e faasaoina lona ola. Atonu na fesoasoani o ia i le pepe ina ia iloa tautala, ma na matuā fiafia Miriama i le upu muamua lava na taʻuina e le pepe o Ieova, le suafa o lona le Atua. Ina ua matua le tamaitiiti, ona avatu lea o ia i le afafine o Farao. (Esoto 2:10) E mautinoa na faanoanoa le aiga atoa ina ua latou valavala ma le tama. Na faaigoaina e le afafine o Farao le tama iā Mose. Maʻeu le naunau o Miriama e fia iloa le ituaiga o tagata o le a iai Mose pe a matua! Po o le a tumau pea lona alofa mo Ieova a o tausia aʻe i le aigātupu o Aikupito?

 O le a i ai le taimi o le a iloa ai le tali o lenā fesili. E lē taumatea le mitamita o le loto o Miriama, ina ua matua lona tuagane ma filifili o ia e auauna i le Atua, nai lo le talia o faaeaga na ofo atu iā te ia e le aigātupu o Farao! Ina ua 40 tausaga o Mose, na taumafai ai o ia e laveaʻiina ona tagata. Na ia fasiotia se tagata Aikupito ona o le sauāina o se pologa Eperu. Ina ua ia iloa o le a fasiotia o ia ona o lenā mea, o lea na ia sola ese ai mai Aikupito.—Esoto 2:11-15; Galuega 7:23-29; Eperu 11:24-26.

 Atonu e leʻi toe faalogo Miriama i se tala e faatatau i lona tuagane i le isi fā sefulu tausaga, a o nofo Mose i Mitiana o se nofoaga mamao e leoleo mamoe. (Esoto 3:1; Galuega 7:29, 30) A o faagasolo taimi ma ua matua Miriama, na ia vaaia ai le faateteleina o sauāga na oo i ona tagata.

 E silia ma le 80 tausaga o Miriama, ina ua auina atu e le Atua Mose e faasaoina Ona tagata. Na avea Arona ma fofoga fetalai a Mose, ma na la ō atu ai e talosaga ia Farao e faasaʻoloto tagata o le Atua. E mautinoa na faia e Miriama le mea sili e lagolagosua ma faalaeiau ai Mose ma Arona e lē gata ina ua teena i laʻua e Farao, ae o taimi uma na la toe foʻi ai iā Farao a o faatupuina e Ieova mala e sefulu e lapataʻia ai tagata Aikupito. O le mala mulimuli o le fasiotia lea o atalii ulumatua o Aikupito.O lea ua oo mai le taimi e malaga ese ai tagata Isaraelu mai i Aikupito! Seʻi faaata le fesoasoani malosi o Miriama i ona tagata a o latou tuua Aikupito, ma na taʻitaʻia i latou e Mose.—Esoto 4:14-16, 27-31; 7:1–12:51.

 Mulimuli ane, ina ua lē mautonu tagata Isaraelu a o iai i le va o le Sami Ulaula ma le ʻautau a Aikupito o loo tuliloa atu i latou, na vaaia ai e Miriama lona tuagane o Mose o tū ma faaloaloa atu lona tootoo i le sami. Na vaeluaina le sami, ma na savavali ai tagata Isaraelu i le alititai mātūtū. E mautinoa o lenā mea, na matuā faamalosia ai le faatuatua o Miriama iā Ieova. Na auauna o ia i se Atua, e mafai ona ia faia so o se mea ina ia faataunuu ai lona finagalo!—Esoto 14:1-31.

 Ina ua taunuu saogalemu tagata Isaraelu i le isi itu, na toe foʻi ane le sami ma ufitia ai Farao ma lana ʻautau. Na molimauina ai e Miriama e sili atu ona malosi Ieova nai lo Aikupito le ʻautau e sili ona malosi i le lalolagi i lenā taimi. O lea na uunaʻia ai tagata e usu se pese iā Ieova. Na taʻitaʻia e Miriama fafine Isaraelu i le usuina o upu nei: “Ia pepese iā Ieova, auā ua matuā faamamaluina o ia. O le solofanua ma lē ua tiʻetiʻe ai ua ia lafoina i le sami.”—Esoto 15:20, 21; Salamo 136:15.

 O se tasi lenā o mea mataʻina na molimauina e Miriama i lona olaga, ma o se mea e lē mafai ona ia faagaloina. I lenā taimi na taʻua ai Miriama i le Tusi Paia o se perofeta fafine. O Miriama o le perofeta fafine na muamua taʻua i le Tusi Paia. E lē toʻatele ni fafine na auauna iā Ieova i lenei faaeaga faapito.—Faamasino 4:4; 2 Tupu 22:14; Isaia 8:3; Luka 2:36.

 Ua faamanatu mai e le Tusi Paia iā i tatou e silafia e Ieova i tatou ma e naunau o ia e tauia a tatou taumafaiga faatauvaa, onosaʻi, ma lo tatou naunau e vivii atu iā te ia. E mafai e i tatou uma ona faaalia le faatuatua iā Ieova. E faafiafiaina o ia i lo tatou faaalia o lenā faatuatua. E lē mafai ona galo iā te ia ma o le a ia tauia i latou e faaalia le faatuatua. (Eperu 6:10; 11:6) O le faia faapea ua tatou faaaʻoaʻo ai i le faatuatua o Miriama!

 O le lauiloa ma le iai o ni faaeaga o se faamanuiaga, ae o se lamatiaga foʻi. I le taimi na faasaʻoloto ai Isaraelu mai le nofo pologa, atonu o Miriama o se fafine na sili ona lauiloa i le atunuu. Po o le a lolo atu o ia i le faamaualuga po o le fia sili? (Faataoto 16:18) E faanoanoa ona e iai le taimi na ia faia ai faapea.

 I masina mulimuli ane ai ina ua mavae ona faasaʻolotoina Isaraelu, na feiloaʻi atu ai Mose iā Ietero le tamā o lana avā, o Sepora lana avā ma lana fanau tama e toʻalua. Na ō mai i latou i se nuu mamao. Na faaipoipo Mose iā Sepora a o aumau i Mitiana mo le 40 tausaga. Na toe foʻi Sepora e asiasi i lona aiga i Mitiana. A o lea ua ō mai ma lona tamā i le nofoaga o loo tolauapi ai tagata Isaraelu. (Esoto 18:1-5) Seʻi faaata le fiafia o tagata Eperu ina ua taunuu atu Sepora! Atonu e toʻatele i latou e naunau e fia vaai i le avā a le tamāloa na filifilia e le Atua e taʻitaʻia i latou mai i Aikupito.

 Pe na fiafia foʻi ma Miriama ina ua taunuu atu Sepora? Na fiafia o ia i le taimi muamua. Peitaʻi e foliga mai na iai le taimi na faamaualuga ai o ia. Atonu na ia lagona foʻi le popole, ina neʻi avea Sepora ma fafine lauiloa i le nuu e suitulaga iā te ia. Po o le ā lava le māfuaaga ae na la faia ma Arona ni tala lē lelei. O na tala e pei ona masani ai na iʻu ai i le faia o ni tala taufaaleaga. I le taimi muamua na la faia ai tala o Sepora, e lē o se tagata Isaraelu ae o se fafine Kuso. a Na la faitioina foʻi Mose ma faapea mai: “Po ua fetalai mai ea Ieova e ala na o Mose? Po ua lē fetalai mai ea foʻi o ia e ala iā i taʻua?”—Numera 12:1, 2.

 Ua faailoa mai e na upu iā i tatou le mataʻutia o se uiga leaga na atiaʻe e Arona ma Miriama. E leʻi faamalieina i laʻua i le auala na faaaogā ai e Ieova Mose, o lea na la mananaʻo ai ia tele se pule e la te maua, ina ia la taʻitaʻia ai tagata. Po o le māfuaaga ona ua faaaogā sesē e Mose le pule ma suʻe lona lava viiga? E mautinoa e iai foʻi vaivaiga o Mose ae e leʻi faamaualuga pe saʻilia e ia sona lava viiga. Ua faapea mai le Tusi Paia: “O Mose, o le tagata e sili ona agamalu i tagata uma ua i luga o le fogāeleele.” E mataʻutia tuuaʻiga sesē na faia e Miriama ma Arona ma na la oo ai i se tulaga lamatia. Ua taʻua e le Tusi Paia, na “faafofoga i ai Ieova.”—Numera 12:2, 3.

 Na vave ona faatonuina e Ieova Mose, Arona ma Miriama ina ia latou feiloaʻi i le faleʻie paia. O inā na faaali atu ai le ao faaniutū lea e faailoa ai le faatasi ane o Ieova ma tū i le faitotoʻa o le faleʻie. Na fetalai atu Ieova ma na ia aʻoaʻia Miriama ma Arona. Na faamanatu atu e Ieova iā i laʻua le iai o se la faiā faapitoa ma Mose, ma lona matuā maufaatuatuaina o Mose. Ua fesili atu Ieova, “Aiseā ua oulua lē fefefe ai e faitio i laʻu auauna o Mose?” Na matuā fefefe Miriama ma Arona. Na silafia e Ieova lo la lē faaaloalo iā Mose ma o lo la lē faaaloalo lava lenā iā te ia.—Numera 12:4-8.

 E manino mai na tausolomua Miriama i le lē faaaloalo iā Mose, ma na ia taaʻina atu ai lona tuagane laʻitiiti e mulimuli atu iā te ia. O le māfuaaga lenā na faasala ai Miriama e Ieova i le lepela. Na matuā “paʻepaʻe e pei o le kiona” lona tino ona o lenā faamaʻi leaga. Na vave ona faamaulalo Arona ma ʻaiʻoi atu iā Mose ina ia talosaga atu iā Ieova e faamagalo i laʻua, “aua neʻi tuuaʻia i maʻua i le agasala lea na ma faia ma le lē mafaufau!” Na ʻaiʻoi atu Mose le tagata agamalu iā Ieova: “Faamolemole le Atua e, faamolemole ia faamālōlō i loʻu tuafafine!” (Numera 12:9-13) O le auala faanoanoa na tali atu ai Mose ma Arona ona o le mea na tupu i lo la tuafafine ulumatua, na faailoa mai ai lo la alolofa tele iā te ia e ui i lona sesē.

 Na faaalia e Ieova le alofa mutimutivale. Na ia faamālōlōina le lepela o Miriama, ina ua ia faaalia le salamō. Peitaʻi na finagalo Ieova e faanofoesea Miriama i tua o le togālauapi o Isaraelu mo aso e fitu. Atonu na matuā māsiasi ai Miriama i lenā mea, peitaʻi na usitaʻi lava o ia ma tuua le togālauapi. Na faasaoina o ia e lona faatuatua. Na ia mautinoa ma le lotoatoa e faamasinotonu Ieova lona tamā, ma na aʻoaʻia o ia e Ieova ona o lona alofa. O lea na ia faia ai le mea na faatonuina o ia e fai. E fitu aso na faanofoesea ai na o ia a o faatali tagata Isaraelu i le togālauapi. Talu ai ona o le lotomaulalo o Miriama na ia toe faaalia ai le faatuatua, o lea na toe ‘⁠taliaina ai o ia’ i le togālauapi.—Numera 12:14, 15.

 E aʻoaʻia e Ieova i latou e alofa i ai. (Eperu 12:5, 6) Talu ai e alofa tele Ieova iā Miriama na ia aʻoaʻia ai o ia ona o lona faamaualuga. E ui na tigā le aʻoaʻiga ae na faasaoina ai lona ola. Talu ai na talia ma le lotomaulalo e Miriama le aʻoaʻiga, na ia toe maua ai le finagalo malie o le Atua. Na soifua pea o ia seʻia oo i le taufaaiʻuiʻuga o le malaga a Isaraelu i le toafa. Ina ua maliu Miriama i Katesa i le toafa o Tisina atonu ua latalata i le 130 ona tausaga. b (Numera 20:1) I senituri mulimuli ane ai, na faamamaluina ai e Ieova Miriama ona o lona auauna ma le faamaoni. Na faamanatu atu e Ieova e ala i lana perofeta o Mika: “Na ou laveaʻi foʻi iā te oe mai i le mea na e nofo pologa ai; ma na ou auina atu i ou luma Mose, Arona ma Miriama.”—Mika 6:4.

 E tele mea e tatou aʻoaʻoina mai i le olaga o Miriama. E tatau ona tatou puipui iā i latou e lē mafai ona puipuia i latou lava, ma tautala atu ma le lototele i le mea saʻo pei ona faia e Miriama a o laʻitiiti. (Iakopo 1:27) E tatau ona tatou faaaʻoaʻo iā te ia i le faailoaina atu ma le fiafia o le feʻau a le Atua. (Roma 10:15) E tatau ona tatou ʻalofia le lotoleaga ma le teuloto o le ita. (Faataoto 14:30) E tatau foʻi ona tatou talia ma le lotomaulalo faasaʻoga mai iā Ieova, e pei ona faia e Miriama. (Eperu 12:5) Pe a tatou faia faapea, ua tatou faaaʻoaʻo moni ai i le faatuatua o Miriama.