O Loo Ola le Afioga a Ieova

Manatu Tāua Mai le Tusi o Teuteronome

O LE tausaga lea e 1473 T.L.M. Ua mavae le 40 tausaga talu ona laveaʻiina e Ieova le fanauga a Isaraelu mai le nofo pologa i Aikupito. A o feoaʻi i le vao mo lenei 40 tausaga, e leʻi maua lava se fanua e faamautū i ai le nuu o Isaraelu. Ae ui i lea, o lea ua latou tutū nei i le tuaoi o le Nuu o le Folafolaga. O ā mea o le a tutupu pe a latou nofoia le laueleele? O ā faafitauli o le a fetaiaʻi ma i latou, ma o le a faapefea ona latou taulimaina na faafitauli?

A o leʻi sopoʻia e Isaraelu le vaitafe o le Ioritana e agaʻi atu i le nuu o Kanana, na sauniunia ai e Mose le faapotopotoga mo le galuega tele o loo taatia mai i o latou luma. E faapefea? E ala i le fofogaina atu o ni faasologa o lauga na faalaeiauina, faamāfanafanaina, apoapoaʻia ma lapataʻia ai i latou. Ua ia faamanatu atu i le fanauga a Isaraelu e faapea, e tatau ona latou tapuaʻi atu e na o Ieova le Atua lava ma aua neʻi o latou mulimuli atu i ala o nuu o siʻomia i latou. O na lauga ua faia aʻe ai le vaega tele o le tusi o Teuteronome. O fautuaga o loo aumaia i na lauga, o mea tonu lava na o loo tatou manaʻomia i aso nei, a o tatou ola ai i lenei lalolagi lea ua faigatā ai ona tatou tapuaʻi atu e tau lava o Ieova.—Eperu 4:12.

O le tusi o Teuteronome, na tusia e Mose seʻi vaganā ai le mataupu mulimuli, o loo faamatalaina ai mea na tutupu i se vaitaimi e sili laʻitiiti atu i le lua masina. * (Teuteronome 1:3; Iosua 4:19) Seʻi o tatou vaai pe e faapefea ona fesoasoani le mea o loo taʻua ai ina ia tatou alolofa atu ai iā Ieova le Atua ma o tatou loto atoa ma auauna faamaoni iā te ia.

‘IA FAAETEETE NEʻI GALO IĀ TE OE NEI MEA NA ILOA E OU MATA’

(Teuteronome 1:1–4:49)

I le lauga muamua, na faamatala auʻiliʻili atu ai e Mose nisi o mea na tutupu  i le vao; aemaise lava mea o le a aogā mo le nuu o Isaraelu a o latou sauniuni atu e nofoia le Nuu o le Folafolaga. E lē taumatea sa faamanatu atu iā te i latou i le faamatalaga e uiga i le tofiaina o faamasino, le faamaopoopoina e Ieova o ona tagata i se auala e faamautinoa ai o le a tausia i latou i le alofa. Na faamanatu atu foʻi e Mose e faapea, o le lipoti leaga a sipai e toʻasefulu, na iʻu ai ina lē taulau ona oo atu le tupulaga muamua i le nuu o le folafolaga. Seʻi manatu i āuga na oo i le ʻaufaalogologo a Mose ona o lenei lapataʻiga a o latou vaavaai atu i le nuu folafolaina o loo taatia mai i o latou luma.

O le toe taʻua o manumalo na tuuina atu e Ieova i le fanauga a Isaraelu ae latou te leʻi sopoʻia atu le Ioritana, e lē taumatea na matuā faalototeteleina ai i latou a o sauni atu mo lo latou manumalo i le isi itu o le vaitafe. O le nuu lea o le a latou nonofo ai, sa taatele ai le ifo i tupua. Maʻeu le fetaui ona avatua e Mose o se lapataʻiga malosi faasaga i le tapuaʻi atu i tupua!

Taliina o Fesili Faale-Tusi Paia:

2:4-6, 9, 19, 24, 31-35; 3:1-6—Aiseā na faaumatia ai e tagata Isaraelu nisi o ē na nonofo i le itu i sasaʻe o le Ioritana, ae lē faaumatia isi? Na poloaʻi Ieova i tagata Isaraelu ina ia aua neʻi latou sii taua atu i atalii o Esau. Aiseā? Auā o i latou o fanau a le uso o Iakopo. E lē tatau foʻi i tagata Isaraelu ona faaleagaina pe sii taua faasaga i tagata Moapi ma sa Amonī, auā o i latou na tupuga mai iā Lota le atalii o le uso o Aperaamo. Ae peitaʻi, e lē faapena ia tupu o sa Amorī o Oko ma Sekono, auā e leai sa latou aiā faaleaiga i le laueleele na latou nonofo ai. O lea la, ina ua musu Sekono e ui atu Isaraelu i ona laufanua, ma ina ua sii taua mai Oko iā te i latou, na faatonu ai e Ieova le nuu o Isaraelu ina ia faaumatia o latou aai, ma aua lava neʻi sao se tasi.

4:15-20, 23, 24—Po o le uiga o le faasāina o le tāina o tupua e faapea ai, e sesē le tāina o ni mea taulima a tagata tusiata? E leai. Sa faatatau atu lenei faasāsāaga i le faia o tupua e ifo i ai i tapuaʻiga, e sā ona ‘ifo i ni faatusa ma auauna i ai.’ E lē faasāina i le Tusi Paia le vaneina o faatagata po o le valiina o ni ata mo le teuteuina o se fale.—1 Tupu 7:18, 25.

Lesona mo i Tatou:

1:2, 19. Sa faataamilo le nuu o Isaraelu i le vao pe a ma le 38 tausaga, e ui lava e na o le 11 aso “le savaliga mai Horepa [le vaega maugā o le mauga o Sinai lea na tuuina atu ai Tulafono e Sefulu] i le ala e ui atu i le mauga o Seira e oo atu i Katesapanea.” Pagā se iʻuga leaga ona o le lē usiusitai iā Ieova le Atua!—Numera 14:26-34.

1:16, 17. E faapena foʻi le auala o loo fai ai faamasinoga a Ieova i aso nei. O i latou ua tuuina atu i ai le matafaioi e auauna i le komiti faafaamasinoga, e lē tatau ona faapiʻoina la latou faamasinoga ona o le faaituʻau po o le fefe i tagata.

4:9. ‘Ina ia manuia ai Isaraelu sa tatau ona latou ‘faaeteete neʻi galo iā te i latou nei mea na iloa e o latou mata.’ A o lalata mai le lalolagi fou folafolaina, e tāua tele ai ona tatou manatua pea galuega ofoofogia a Ieova e ala i le avea o ni tagata aʻoga filigā o lana Afioga.

IA ALOLOFA IĀ IEOVA, MA TAUSI I ANA POLOAʻIGA

(Teuteronome 5:1–26:19)

I lana lauga lona lua, na toe faamanatu atu ai e Mose le tuuina mai o Tulafono i le Mauga o Sinai ma toe taʻua Tulafono e Sefulu. E fitu nuu na taʻua patino mai le matuā faaumatiaina o i latou. Ua faamanatu atu ai i le fanauga a Isaraelu se lesona na latou aʻoaʻoina i le vao: “E lē na o mea e ʻai e ola ai tagata, a o mea uma e tulei mai i le fofoga o Ieova e ola ai tagata.” I lo latou tulaga fou ua i ai, e tatau ona “tausiusi i poloaʻiga uma lava.”—Teuteronome 8:3; 11:8.

A o latou nonofo i le nuu o le folafolaga, o le a manaʻomia e tagata Isaraelu ni tulafono, e lē gata mo le tapuaʻiga, ae e faatatau foʻi i faamasinoga, pulega, taua, ma le olaga lautele i aso faisoo ma olaga o tagata taʻitoʻatasi. Sa toe autalu atu e Mose nei tulafono ma faamamafa atu le manaʻoga ina ia alolofa iā Ieova ma usiusitai i ana poloaʻiga.

 Taliina o Fesili Faale-Tusi Paia:

8:3, 4—I le ā le auala na lē pala ai pe masaesae ofu o tagata Isaraelu, ma e leʻi fulafula o latou vae a o feoaʻi i le vao? O se sauniuniga faavavega lenei, e pei foʻi o le aumaia pea o le manai. O ofu na oofu ai tagata Isaraelu ma seevae na see ai i le amataga sa faaaogā pea mo le savaliga atoa, e foliga mai sa tuufaasolo atu i isi ina ua matutua tamaiti ma ua maliliu foʻi tagata matutua. O tusiga igoa e lua na faia, le isi i le amataga ma le isi i le faaiʻuga o la latou savaliga, na faaalia ai e leʻi iai se faatelega o le aofaʻi o tagata Isaraelu, o lea la sa lava lelei le sapalai o ofu ma seevae sa iai. —Numera 2:32; 26:51.

14:21—Aiseā na mafai ai ona avatu e tagata Isaraelu i se tagata aumau pe faatau atu i se tagata ese se manu mate e leʻi faaaluina le toto lea sa lē mafai ona latou ʻaina? I le Tusi Paia, o le faaupuga, “tagata aumau” sa ono faasino atu i se tagata e lē o se Isaraelu ae na liulotu, po o se tagata ese ae sa ola e tusa ma tulafono faavae a le nuu ae e leʻi avea ma tagata tapuaʻi o Ieova. O se tagata ese ma se tagata aumau e leʻi liulotu ma e leʻi nofo i le Tulafono, sa mafai ona latou faaaogā ia manu mamate e leʻi faaaluina le toto i so o se auala. Sa faatagaina tagata Isaraelu e avatu pe faatau atu na manu iā i latou. I le isi itu, o le tagata liulotu, sa noanoatia i le feagaiga o le Tulafono. E pei ona faaalia i le Levitiko 17:10, o tagata na sa faasāina ona ʻai le toto o se manu.

24:6—Aiseā ua faatusaina ai le ave faafaatau o “se maaolo i lalo, po o se maaolo i luga” ma le ave faafaatau o “le ola o le tagata”? O le maaolo i lalo ma lona maaolo i luga o le mea olo saito, ua fai ma sui o le “ola” o se tagata, po o le auala o loo maua ai mea e ola ai o ia. O le ave faafaatau o se tasi o nei mea pe faamau ai se aitalafu, o le a aveesea ai le mea e maua ai e le aiga atoa a latou meaʻai i aso taʻitasi.

25:9—O le ā ua faaalia i le tatala o le seevae ma feanu i mata o se tamāloa o lē e musu e faaipoipo atu i le avā a lona uso? E tusa ai ma “le masani i Isaraelu anamua i le faatau mai. . . , ua tatala e le tasi tagata lona seevae, ua avatu i le tasi.” (Ruta 4:7) O le tatala o le seevae o se tamāloa e musu e faaipoipo ma le avā a lona uso, ua faamautinoa ai lona teena o lona tulaga ma le aiā e aumaia ai ni suli mo lona uso ua maliu. O se mea matagā lea. (Teuteronome 25:10) O le feanu atu i ona mata o le faailoga lea o le faalumaina.—Numera 12:14.

Lesona mo i Tatou:

6:6-9. A o poloaʻiina ia tagata Isaraelu ina ia iloa le Tulafono, e tatau foʻi iā i tatou ona iloa ma teu i o tatou loto poloaʻiga a le Atua i taimi uma lava, ma tāmau ai i loto o a tatou fanau. E tatau ona tatou ‘fusi ai e avea ma faailoga i o tatou lima’ e iloa ai o a tatou gaoioiga e fai, lea e faatusaina i le faaaogāina o le upu lima, e tatau ona faaalia ai lo tatou usiusitai iā Ieova. Ia avea foʻi e pei o se ‘pale i le va o o tatou mata,’ o lona uiga e tatau ona iloa e tagata uma lo tatou usiusitai.

6:16. Aua lava neʻi o tatou tofotofo iā Ieova e pei ona faia e Isaraelu lē faamaoni i Mase, o inā na latou muimui ai ina ua leai se vai.—Esoto 17:1-7.

 8:11-18. O mea faitino, e ono galo ai iā i tatou Ieova.

9:4-6. E tatau ona tatou leoleo faasaga i le faafiaamiotonu.

13:6. E lē tatau ona iai se tasi na te tataʻi ese i tatou mai le tapuaʻiga iā Ieova.

14:1. O le seleiina e se tasi o lona lava tino e faaalia ai e lē tāua iā te ia lona tino, e ono fesootaʻi atu foʻi ma lotu sesē, ma e tatau ona ʻalofia. (1 Tupu 18:25-28) O lo tatou faamoemoe i le toetū, e lē tatau ai ona seleiina e se tasi lona tino e faaalia ai le faavauvau ona o se maliu.

20:5-7; 24:5. E ao ona faaalia le magafagafa mo i latou e iai tulaga faapitoa, e tusa lava pe e tāua le galuega o loo faia.

22:23-27. O se tasi o puipuiga e sili ona aogā pe a faamataʻuina se fafine e se toso teine, o le alaga leo tele.

“IA E FILIFILI I LE OLA”

(Teuteronome 27:1–34:12)

I lana lauga lona tolu, na taʻu atu ai e Mose e faapea, pe a sopoʻia atu le Ioritana, e tatau i tagata Isaraelu ona tusia le Tulafono i maa tetele ma ia faalauiloa atu malaia o tagata lē usiusitai ma manuia mo ē usiusitai. Na amata le lauga lona fā i le faafouina o le feagaiga i le va o Ieova ma Isaraelu. Na toe lapataʻi atu ai foʻi Mose faasaga i le lē usiusitai ma apoapoaʻi atu i tagata ina ia “filifili i le ola.”—Teuteronome 30:19.

E lē gata i le fofogaina atu o lauga e fā, na talanoaina foʻi e Mose le suia o le taʻitaʻiga ma aʻoaʻo i tagata Isaraelu se pese matagofie lea na viia ai Ieova, ma lapataʻi atu e uiga i mala e ono tutupu ona o le lē faamaoni. Ina ua uma ona faamanuia atu i ituaiga o Isaraelu, ona maliu ai lea o Mose ina ua 120 ona tausaga ma tanumia ai o ia. E 30 aso o le faanoanoa, ma na aofia ai le toetoe lava o le afa o le taimi lea e aofia ai i le Teuteronome.

Taliina Fesili Faale-Tusi Paia:

32:39—E faapefea ona leai se atua e toʻalua ma Ieova ae o loo faapea mai le Ioane 1:1, “sa i le Upu le Atua, o le Atua foʻi o le Upu”? E eseese mataupu o loo talanoaina i nei mau. O le manatu o loo i le Teuteronome 32:39, e lē faatasi atua sesē ma le Atua moni o Ieova i ana galuega laveaʻi. E lē mafai ona latou laveaʻia o latou tagata tapuaʻi mai mala, ma latou te leʻi faatasi foʻi ma Ieova i so o se gaoioiga na ia faia. E ui lava o le “Upu” o se atua po o sē e malosi, ae e lē faasagatau iā Ieova pe faatavā foʻi iā te ia, e pei o atua sesē.—Teuteronome 32:12, 37, 38.

33:1-29—Aiseā na lē taʻua patino mai ai Simeona i faamanuiaga ia na faamanuia ai e Mose le fanauga a Isaraelu? Talu ai sa gaoioi ma le “finau vale” ia Simeona ma Levi ma sa ‘silisili lo la ita.’ (Kenese 34:13-31; 49:5-7) Sa lē tutusa o la tofi ma tofi o isi ituaiga. Na maua e Levi ia aai e 48, a o le vaega a Simeona, sa maua lona tofi i le oganuu o Iuta. (Iosua 19:9; 21:41, 42) I lea, e leʻi faamanuiaina faapitoa e Mose ia Simeona. Ae peitaʻi, o le faamanuiaga o Simeona, sa aofia i faamanuiaga faalauaʻitele o Isaraelu.

Lesona mo i Tatou:

31:12. E tatau ona nonofo faatasi tamaiti ma tagata matutua i sauniga a le faapotopotoga ma taumafai e faalogo ma aʻoaʻoina se mea.

32:4. Ona e lelei atoatoa gaoioiga uma lava a Ieova, o lea na te faaalia ai i se tulaga paleni atoatoa ona uiga o le faamasinotonu, atamai, alofa, ma lona mana.

E Matuā Tāua mo i Tatou

Ua taʻua i le Teuteronome Ieova e faapea, “o Ieova e toʻatasi lava ia.” (Teuteronome 6:4) O se tusi o loo faamatalaina se nuu sa iai se faiā tutasi ma le Atua. O loo lapataʻi mai foʻi le Teuteronome faasaga i le ifo i tupua ma faamamafa mai ai le manaʻomia ona tapuaʻi atu na o le Atua moni.

E mautinoa lava le tāua tele o le tusi o Teuteronome iā i tatou! E ui lava e tatou te lē o toe nonofo i le Tulafono na tuuina atu iā Mose, ae matuā tele mea e mafai ona tatou aʻoaʻoina mai ai o le a fesoasoani iā i tatou ina ia ‘alolofa iā Ieova lo tatou Atua ma le loto atoa, agaga atoa, ma le malosi atoa.’—Teuteronome 6:5.

[Faamatalaga pito i lalo]

[Faafanua i le itulau 24]

(Tagaʻi i le lomiga mo le ata atoa)

SEIRA

Katesa-panea

Mauga o Sinai (Horepa)

Sami Ulaula

[Faamatalaga i Ata]

Based on maps copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel

[Ata i le itulau 24]

O lauga a Mose, o loo faia aʻe ai le vaega tele o le Teuteronome

[Ata i le itulau 26]

O le ā le lesona ua aʻoaʻo mai e ala i le saunia e Ieova o le manai?

[Ata i le itulau 26]

O le ave faafaatau o se maaolo i lalo po o lona maaolo i luga, o le ave faafaatau lea “o le ola o le tagata”