Go na content

Go na table of contents

A boekoe di e tjari a sabi foe Gado kon na krin

A boekoe di e tjari a sabi foe Gado kon na krin

Kapitel 2

A boekoe di e tjari a sabi foe Gado kon na krin

1, 2. Foe san ede wi abi a tiri foe wi Mekiman fanowdoe?

A DE soso wan reidelek sani, taki wi lobi-ati Mekiman ben sa gi wan boekoe foe gi leri nanga tiri na a libisma famiri. Èn joe no e agri taki libisma abi tiri fanowdoe?

2 Moro leki 2500 jari pasa kaba, wan profeiti èn historiaman ben skrifi: „A no de na wan man di e waka, srefi foe poti en foetoe na pasi” (Jeremia 10:23). Na ini a ten disi, a boeweisi taki den wortoe dati troe, de moro krin foe si leki oiti. Foe dati ede, a historiaman William H. McNeill e taki: „Den sani di libisma e ondrofeni na a grontapoe disi, ben de problema nanga broeja di pikinmoro doronomo ben kon a wan baka a trawan na ini a sistema foe a libimakandra di seti.”

3, 4. (a) Fa wi moesoe denki foe wan studie foe bijbel? (b) Fa wi sa go doro nanga na ondrosoekoe di wi e ondrosoekoe bijbel?

3 Bijbel e gi wi san wi abi fanowdoe foe kisi koni tiri. A troe, taki a e moro foeroe sma te den e ondrosoekoe bijbel fosi tron. Na wan bigi boekoe, èn wan toe pisi na ini no makriki foe froestan. Ma efoe joe ben kisi wan testamenti di skrifi san joe ben moesoe doe foe kan kisi wan warti famiri goedoe, dan joe no ben sa teki a ten foe ondrosoekoe en finifini? Efoe joe ben feni wan toe pisi ini a testamenti di moeilek foe froestan, dan kande joe ben sa go soekoe jepi na wan sma di abi ondrofeni ini den sortoe afersi disi. Foe san ede joe no e denki foe bijbel na a srefi fasi disi? (Tori foe den Apostel 17:11) Moro de ini a tori leki foe kisi wan famiri goedoe. Soleki fa wi ben si ini a kapitel na fesi, dan a sabi foe Gado kan tjari joe go na têgo libi.

4 Meki wi go ondrosoekoe a boekoe di e tjari a sabi foe Gado kon na krin. Fosi, wi sa go loekoe sjatoe san de na ini bijbel. Baka dati wi sa taki foe den reide foe san ede foeroe sma di kon sabi moro foe a boekoe disi, e bribi taki a de a Wortoe foe Gado di skrifi nanga en santa jeje.

SAN BIJBEL ABI NA INI

5. (a) San den Hebrew Boekoe foe bijbel abi na ini? (b) San den Griki Boekoe foe bijbel abi na ini?

5 Bijbel abi 66 boekoe na ini di prati na ini toe pisi, di sma foeroe tron e kari na Owroe Testamenti nanga a Njoen Testamenti. Den ben skrifi 39 bijbel boekoe moro foeroe na ini a Hebrewtongo èn 27 foe den na ini a Grikitongo. Den Hebrew Boekoe foe bijbel, di abi Genesis te leki Maleaki na ini, e taki foe a meki di Gado meki sani èn so srefi foe den fosi 3500 jari foe a historia foe libisma. Te wi e ondrosoekoe a pisi disi foe bijbel, dan wi e kon sabi den fasi fa Gado ben handri nanga den Israèlsma — foe a bigin foe den leki wan nâsi na ini a di foe 16 jarihondro b.G.T. te leki a di foe feifi jarihondro b.G.T. * Den Griki Boekoe foe bijbel di abi den boekoe Mateus te leki Openbaring na ini, e poti spesroetoe prakseri na tapoe den leri nanga den wroko foe Jesus Krestes èn foe den disipel foe en na ini a fosi jarihondro G.T.

6. Foe san ede wi moesoe studeri a heri bijbel?

6 Son sma e taki dati na „Owroe Testamenti” na gi den djoe èn taki a „Njoen Testamenti” na gi den kresten. Ma soleki fa 2 Timoteus 3:16 e taki, dan „ala den Boekoe foe bijbel Gado ben meki den skrifi den nanga en santa jeje èn den boen”. Foe dati ede, wan joisti studie foe den Boekoe foe bijbel moesoe abi na ini toe, a studeri di wan sma e studeri a heri bijbel. Foe taki en leti, den toe pisi foe bijbel e fiti makandra, èn den moksi kon na wán foe meki wán thema.

7. San na a thema foe bijbel?

7 Kande joe go na den konmakandra foe wan relisi jari langa kaba èn joe jere den e leisi wan toe pisi foe bijbel nanga wan krin sten. Noso kande joesrefi leisi wan toe sjatoe pisi foe bijbel. Joe ben sabi taki bijbel abi wán thema di e waka foe Genesis te go miti Openbaring? Ija, wán thema di de ini wánfasi na ini a heri bijbel. San na a thema dati? A thema na a regtfardiki di den sa regtfardiki a reti di Gado abi foe tiri a libisma famiri, èn a meki kon troe foe a lobi-ati prakseri foe en nanga jepi foe en Kownoekondre. Baka ten, wi sa si soifri fa Gado sa meki a prakseri disi kon troe.

8. San bijbel e tjari kon na krin foe a persoonlijkheid foe Gado?

8 Boiti taki bijbel e taki finifini foe a prakseri foe Gado, a e tjari a persoonlijkheid foe en kon na krin. Foe eksempre, bijbel e leri wi taki Gado abi firi èn taki den bosroiti di wi e teki, de prenspari gi en (Psalm 78:40, 41; Odo 27:11; Esekièl 33:11). Psalm 103:8-14 e taki dati Gado abi „sari-atifasi nanga boenfasi, a no e atibron esi èn [taki] a abi lobi boen-atifasi pasa marki”. A e handri nanga wi na wan sari-atifasi, ’e hori na prakseri taki wi meki foe doti’ èn e kon tron doti baka te wi dede (Genesis 2:7; 3:19). Foe troe, disi na moi eigifasi di a e sori! Disi a no a sortoe Gado di joe wani anbegi?

9. Fa bijbel e gi wi wan krin fasi foe si den markitiki foe Gado, èn fa wi kan abi wini foe so wan sabi?

9 Bijbel e sori wi krin, san na den markitiki foe Gado. Son tron bijbel e taki foe den leki wet. Ma foeroe tron, den markitiki de foe si ini gronprakseri di a e leri sma nanga jepi foe praktis eksempre. Gado ben meki den skrifi wan toe sani di ben pasa na ini a historia foe Israèl foe owroeten, so taki wi kan kisi wini foe dati. Den tori disi di skrifi sondro foe hori wan sani na baka, e sori san e pasa te sma e wroko akroederi a prakseri foe Gado, èn so srefi san na a takroe bakapisi te den e waka den eigi pasi (1 Kownoe 5:4; 11:4-6; 2 Kroniki 15:8-15). Te wi e leisi den sortoe tori disi di pasa troetroe, dan sondro tweifri den sa abi krakti na tapoe wi ati. Efoe wi e proeberi foe meki wan prenki na ini wi froestan foe den sani di ben pasa èn di skrifi, dan wi kan teki wisrefi gersi den sma di de ini den tori dati. So boen, wi kan abi wini foe boen eksempre èn kan wai pasi gi den trapoe di sma di e doe ogri ben fadon go na ini. Ma tokoe a prenspari aksi disi moesoe kisi wan piki: Fa wi kan de seiker taki den sani di wi e leisi na ini bijbel, na troetroe Gado ben meki den skrifi den nanga en santa jeje?

JOE KAN ABI FROETROW NA INI BIJBEL?

10. (a) Foe san ede son sma feni taki bijbel no e fiti a ten foe wi? (b) San 2 Timoteus 3:16, 17 e froeteri wi foe bijbel?

10 Kande joe si taki foeroe boekoe di e gi rai, e kon owroe baka soso wan toe jari, èn no e fiti a ten moro. San de foe taki foe bijbel? Bijbel na wan boen owroe boekoe, èn pikinmoro 2000 jari pasa kaba, sensi a ten di den lasti wortoe ben skrifi. Foe dati ede son sma e feni taki bijbel no e fiti moro na ini a njoenmodo ten foe wi. Ma efoe Gado ben meki den skrifi bijbel nanga en santa jeje, dan a rai foe bijbel moesoe fiti ala ten, ala di na wan boen owroe boekoe. Den Boekoe foe bijbel moesoe de „boen [ete] foe leri sma, foe piri-ai gi sma, foe poti sani reti, nanga foe gi tranga leri na ini regtfardikifasi, so taki a sma foe Gado kan de koni dorodoro, de srekasreka dorodoro gi ibri boen wroko”. — 2 Timoteus 3:16, 17.

11-13. Foe san ede wi kan taki dati bijbel de praktis gi a ten foe wi?

11 Te wan sma e ondrosoekoe bijbel finifini, dan dati e tjari kon na krin taki den bijbel gronprakseri e fiti na ini a ten disi, neleki fa den ben fiti ini a ten di den ben bigin skrifi den. Foe eksempre, te wi e loekoe a fasi fa libisma e tjari densrefi, dan bijbel e sori foe abi soifri sabi di e fiti ibri geslakti foe a libisma famiri. Wi kan si disi krin na ini a Bergitaki foe Jesus di wi e feni na ini a boekoe Mateus, kapitel 5 te go miti 7. A taki disi ben abi so wan krakti na tapoe a fesiman foe India, Mohandas K. Gandhi di dede no so langa pasa, taki, soleki fa sma e taki, a ben froeteri wan edeman foe Ingrisikondre: „Efoe joe kondre nanga mi kondre ben sa agri tapoe a gron foe den leri di Krestes ben gi na ini a Bergitaki disi, dan wi no sa loesoe den problema foe wi wawan, ma so srefi di foe a heri grontapoe toe.”

12 A no de foe froewondroe taki den leri foe Jesus ben abi krakti na tapoe sma! Ini a Bergitaki, a ben sori wi fa foe feni troetroe kolokoe. A ben froeklari fa foe loesoe trobi. Jesus ben gi leri fa foe begi. A ben sori go na a moro koni fasi foe tjari wisrefi ini a tori foe sani di wi abi fanowdoe na materia sei èn ben gi a Gowtoe Lin foe wi man abi boen matifasi nanga tra sma. Ini a taki disi a ben sori toe fa foe kon sabi den bedrigi fasi foe relisi èn fa foe abi wan tamara di de seiker.

13 Ini a Bergitaki èn na ini ala tra pisi foe bijbel, bijbel e taigi wi krin san wi moesoe doe èn gi san wi moesoe wai pasi, so taki a situwâsi na ini wi libi kan kon moro boen. A rai foe bijbel de so praktis, taki a ben boeweigi wan skoromeester foe taki: „Ala di mi na wan skoromeester foe middelbaar skoro di abi mi bachelor nanga doctorandus papira, èn taki mi ben e leisi foeroe boekoe di e taki foe a gosontoe foe sma na froestan sei, èn foe psychologie, tokoe mi ben kon si taki a rai foe bijbel tapoe a kontren foe sani leki na abi foe wan trowlibi nanga boen bakapisi, a sorgoe di sma e sorgoe taki ogri di jongoe sma e doe, no e pasa, èn fa foe kisi èn hori mati, moro hei leki iniwan sani di mi ben leisi noso ben studeri na ini hei skoro.” Boiti taki bijbel de praktis èn taki a fiti ala ten, wi kan froetrow na tapoe toe.

A DE SOIFRI ÈN WI KAN FROETROW NA TAPOE

14. San e sori taki bijbel de soifri akroederi sabidensi?

14 Ala di bijbel a no wan sabidensi leriboekoe, tokoe a de soifri akroederi sabidensi. Foe eksempre, na ini wan ten di moro foeroe sma ben bribi taki grontapoe ben plata, Jesaja ben taki foe en leki wan „lontoe” (Hebrewtongo, chugh, di abi a prakseri foe wan „lontoesani” djaso) (Jesaja 40:22). A no foeroe sma ben bribi a prakseri foe wan lontoe grontapoe, èn disi ben tan so te leki doesoendoesoen jari baka a ten foe Jesaja. Boiti dati, Job 26:7 — di skrifi moro leki 3000 jari pasa kaba — e taki dati Gado „e anga grontapoe na noti”. Wan bijbel sabiman e taki: „Fa Job ben doe sabi a waarheid di astronomia ben sori, taki grontapoe e anga na noti na ini wan leigi universum, na wan aksi di sma di no e erken taki den Santa Boekoe foe bijbel skrifi nanga a santa jeje foe Gado, no man piki so esi.”

15. Fa a froetrow di wi abi ini bijbel, e kon moro tranga te wi e loekoe a fasi fa bijbel skrifi foe tori di pasa?

15 A fasi fa bijbel e skrifi foe tori di pasa, e meki a froetrow di wi abi na ini na owroe boekoe disi kon tranga toe. Tra fasi leki anansitori, den sani di pasa èn di bijbel e taki foe den, abi foe doe nanga spesroetoe sma nanga dei di den e taki soifri foe den (1 Kownoe 14:25; Jesaja 36:1; Lukas 3:1, 2). Èn ala di den historiaman foe owroeten pikinmoro ala ten ben djaf foe den feti di den tiriman foe den ben wini èn no ben taki foe den feti di den ben lasi nanga foe den fowtoe foe den, tokoe den bijbel skrifiman ben skrifi sondro foe hori wan sani na baka èn na wan eerlijk fasi — srefi ini a tori foe den eigi serjoesoe sondoe foe den. — Numeri 20:7-13; 2 Samuèl 12:7-14; 24:10.

WAN BOEKOE FOE PROFEITITORI

16. San na a moro krakti boeweisi taki Gado ben meki den skrifi bijbel nanga en santa jeje?

16 Profeititori di kon troe, e gi krinkrin boeweisi taki bijbel skrifi nanga a santa jeje foe Gado. Bijbel abi foeroe profeititori na ini di kon troe na ini ala den finifini pisi foe en. A de krin, taki libisma srefi no ben kan de frantiwortoe foe disi. San dan, de frantiwortoe gi den profeititori disi? Bijbel srefi e taki: „Na no wan ten profeititori ben kon de foe di libisma wani, ma Gado ben meki libisma taki soleki fa santa jeje [noso a wrokokrakti foe Gado] ben tjari den” (2 Petrus 1:21). Prakseri pikinso foe wan toe eksempre.

17. Sortoe profeititori ben taki na fesi foe a fadon di Babilon ben o fadon, èn fa den profeititori disi ben kon troe?

17 A fadon di Babilon fadon. Jesaja nanga Jeremia ben taki na fesi foe a fadon di Babilon ben o fadon nanga anoe foe den Mediasma nanga den Persiasma. Na wan moi sani foe si, taki a profeititori foe Jesaja di e taki foe a sani disi di ben o pasa, ben skrifi so wan 200 jari bifo den ben wini Babilon! Den pisi di e kon now foe den profeititori disi, na tori di de now na ini historia boekoe: a kon drei di na Eufraat liba ben kon drei, foe di den meki a watra foe en lon go na wan pikin se di sma ben meki (Jesaja 44:27; Jeremia 50:38); a loekoe di den no ben loekoe den doro foe Babilon na watrasei boen (Jesaja 45:1); a wini di wan tiriman di ben nen Cirus ben wini en. — Jesaja 44:28.

18. Fa bijbel profeititori ben kon troe na ini na opo di „a kownoe foe Grikikondre” opo nanga a fadon di a ben fadon?

18 Na opo di „a kownoe foe Grikikondre” opo nanga a fadon di a fadon. Ini wan fisjoen, Danièl ben si wan bokoboko di ben naki wan man-skapoe èn ben broko den toe toetoe foe en. Baka dati, a bigi toetoe foe a bokoboko ben broko, èn fo toetoe kon na ini en presi (Danièl 8:1-8). Den ben tjari kon na krin gi Danièl: „A man-skapoe di joe ben si, di ben abi den toe toetoe, e prenki den kownoe foe Media nanga Persia. Èn a bokoboko nanga foeroe wiwiri e prenki a kownoe foe Grikikondre; èn foe taki foe a bigi toetoe di ben de na mindri en ai, dati e prenki a fosi kownoe. Èn taki a wan dati ben broko, so taki fo ben de di te foe kaba ben opo tanapoe na ini en presi: fo kownoekondre foe en nâsi de di sa opo tanapoe, ma no nanga en krakti” (Danièl 8:20-22). Soleki fa a profeititori disi ben taki, dan so wan 200 jari na baka, „ a kownoe foe Grikikondre”, Aleksander a Bigiwan, ben wini a Grontapoemakti foe Media-Persia, di ben abi toe toetoe. Aleksander dede na ini 323 b.G.T. èn fo foe en generaal ben kon na ini en presi te foe kaba. Ma no wan foe den kownoekondre disi di ben kon baka di foe Aleksander, ben man doro a makti foe Aleksander en grontapoemakti.

19. Sortoe profeititori ben kon troe na ini Jesus Krestes?

19 A libi foe Jesus Krestes. Den Hebrew Boekoe foe bijbel abi foeroe profeititori na ini di kon troe na ini a geborte foe Jesus, en diniwroko, en dede, nanga na opobaka foe en. Foe eksempre, moro leki 700 jari na fesi, Mika ben taki na fesi dati a Mesias, noso Krestes, ben o gebore na Betlehem (Mika 5:2; Lukas 2:4-7). Jesaja di ben libi na ini a srefi ten leki Mika, ben taki na fesi dati den ben o naki a Mesias èn spiti na en tapoe (Jesaja 50:6; Mateus 26:67). Sakaria ben taki feifi hondro jari na fesi, taki den ben o tori a Mesias foe 30 pisi solfroe moni (Sakaria 11:12; Mateus 26:15). Moro leki wan doesoen jari na fesi, David ben taki na fesi foe situwâsi di ben o abi foe doe nanga a dede foe Jesus a Mesias (Psalm 22:7, 8, 18; Mateus 27:35, 39-43). Èn so wan 500 jari na fesi, a profeititori foe Danièl ben tjari kon na krin o ten a Mesias ben o kon èn so srefi o langa a diniwroko foe en ben o de èn a ten te a ben o dede (Danièl 9:24-27). Disi na soso wan toe eksempre foe den profeititori di kon troe na ini Jesus Krestes. Joe sa si taki joe e kisi wini te joe e leisi moro foe en baka ten.

20. Sortoe froetrow a moesoe gi wi te wi e loekoe den volmaakti tori di skrifi foe den profeititori di ben kon troe?

20 Foeroe tra bijbel profeititori di ben taki wan langa ten na fesi kaba, kon troe kaba. ’Ma’, joe e aksi kande, ’fa disi abi krakti na tapoe mi libi?’ We, efoe foeroe jari kaba wan sma ben froeteri joe sani di troe, joe ben sa tweifri wantronso na en te a ben taigi joe wan njoen sani? Kwetikweti! Gado taki waarheid na ini a heri bijbel. Disi no moesoe meki, taki a froetrow di joe abi ini san bijbel e pramisi, kon moro foeroe, soleki den profeititori di e taki foe wan paradijs grontapoe di de na pasi e kon? Foe troe, wi kan abi a srefi froetrow leki di foe Paulus, wan foe den fosi jarihondro disipel foe Jesus, di ben skrifi taki ’Gado no kan lei’ (Titus 1:2). Moro fara, te wi e leisi den Boekoe foe bijbel èn e gebroiki a rai di den e gi, dan wi e sori wan koni di libisma no man kisi foe densrefi, foe di bijbel na a boekoe di e tjari a sabi foe Gado kon na krin di e tjari joe go na têgo libi.

„KWEKI WAN LOSTOE” GI A SABI FOE GADO

21. San joe moesoe doe efoe son sani di joe e leri foe bijbel, e gersi leki den e moro joe?

21 Te joe e studeri bijbel, dan kande joe e leri sani di de tra fasi leki san joe leri na ini a ten di pasa. Kande joe feni srefi taki son wan foe den relisi gwenti di joe lobi, no e plisi Gado. Joe sa leri taki Gado abi markitiki foe san boen èn san fowtoe èn di hei moro den markitiki di sma gwenti na ini a grontapoe disi pe sma e gi pasi gi ala sani. Disi kan gersi leki a e moro joe ini a bigin. Ma abi pasensi! Ondrosoekoe den Boekoe foe bijbel boen foe feni a sabi foe Gado. De klariklari taki kande a rai foe bijbel sa aksi foe joe foe kenki a fasi fa joe e denki nanga a fasi fa joe e handri.

22. Foe san ede joe e studeri bijbel, èn fa joe kan jepi trawan foe froestan disi?

22 Kande mati nanga famiriman di wani dati sani waka boen nanga joe, e gens a studeri di joe e studeri bijbel, ma Jesus ben taki: „Ibriwan sma foe dati ede, di taki na fesi sma taki a de na ini wánfasi nanga mi, mi toe sa taki na fesi mi Tata di de na hemel taki mi de na ini wánfasi nanga en; ma ibriwan sma di e taki na fesi sma taki a no sabi mi, mi sa taki toe [foe en] na fesi mi Tata di de na hemel taki mi no sabi en” (Mateus 10:32, 33). Son sma e frede kande taki joe sa abi foe doe nanga wan sekte noso taki joe sa tron wan fanatieksma. Ma foe taki en fa a de, joe e feti nomo foe kisi a soifri sabi foe Gado èn foe en waarheid (1 Timoteus 2:3, 4). Foe man jepi tra sma foe froestan disi, joe moesoe de reidelek, joe no moesoe haritaki nanga den te joe e taki nanga den foe den sani di joe e leri (Filipisma 4:5). Hori na prakseri taki den „wini [foeroe sma] sondro wan wortoe” te den e si boeweisi taki sabi foe bijbel troetroe e gi foeroe boen bakapisi. — 1 Petrus 3:1, 2.

23. Fa joe kan „kweki wan lostoe” gi a sabi foe Gado?

23 Bijbel e gi wi tranga: „Leki njoenjoen pikin, kweki wan lostoe gi a troe merki di de foe a wortoe” (1 Petrus 2:2). A de na wan mama foe gi en beibi njanjan èn a beibi e horidoro foe kisi a njanjan di a abi fanowdoe. Na a srefi fasi wi abi a sabi foe Gado fanowdoe. „Kweki wan lostoe” gi en Wortoe foe di joe e go doro nanga a studie foe joe. Foe troe, poti en leki wan marki foe joe foe leisi bijbel ala dei (Psalm 1:1-3). Disi sa tjari foeroe blesi kon gi joe, bika Psalm 19:11 e taki foe den wet foe Gado: „Te wan sma e hori den, dan a sa kisi wan bigi pai.”

[Foetoewortoe]

^ paragraaf 5 b.G.T. wani taki „bifo Gewoon Teri”, di de moro soifri leki b.K. („bifo Krestes”). G.T. wani taki „Gewoon Teri” di sma foeroe tron e kari A.D., noso anno Domini, san wani taki „na ini a jari foe wi Masra”.

ONDROSOEKOE A SABI FOE JOE

Na sortoe fasi bijbel de tra fasi leki ala tra boekoe?

Foe san ede joe kan abi froetrow na ini bijbel?

San e boeweisi joe taki bijbel na a Wortoe foe Gado di a meki den skrifi nanga en santa jeje?

[Aksi foe a tori disi]

[Faki na tapoe bladzijde 14]

KON SABI JOE BIJBEL

Foe kon sabi bijbel no abi foe de wan moeilek sani. Gebroiki a lijst foe den tori di de na ini, foe leri sabi fa den bijbel boekoe seti èn pe den de foe feni.

Den boekoe foe bijbel abi kapitel nanga vers na ini, so taki joe man feni makriki san joe e soekoe. Na ini a di foe 13 jarihondro den ben prati bijbel na ini kapitel èn wan Fransiman di ben libi na ini a di foe 16 jarihondro èn di ben e druk boekoe, ben prati den Griki Boekoe foe bijbel na ini vers kande. A fosi heri bijbel di ben abi kapitel nanga nomroe foe den vers, ben de wan Fransi uitgave di ben kon na doro na ini 1553.

Te den teki bijbel tekst skrifi na ini a boekoe disi, dan a fosi nomroe e sori tapoe a kapitel èn a tra nomroe wani taki a vers. Foe eksempre, te den teki „Odo 2:5” skrifi, dan dati wani taki a boekoe Odo, kapitel 2, vers 5. Te joe e soekoe den tekst di teki skrifi na ini a boekoe disi, dan esi-esi joe sa feni en makriki foe feni den bijbel tekst.

A moro boen fasi foe kon sabi bijbel, na foe leisi en ala dei. Ini a bigin a kan gersi wan tjalensi. Ma efoe joe e leisi dri te feifi kapitel nomo wán dei, èn a didon na a langa di den kapitel langa, dan joe sa kaba leisi a heri bijbel na ini wán jari. Foe san ede joe no e bigin tide?

[Faki na tapoe bladzijde 19]

BIJBEL — WAN BOEKOE DI DE TRA FASI LEKI ALA TRA BOEKOE

• Bijbel na a boekoe di ’Gado ben meki den skrifi en nanga en santa jeje’ (2 Timoteus 3:16). Ala di na libisma ben skrifi den wortoe, tokoe na Gado ben tiri a prakseri foe den sma, so taki bijbel na troetroe „a wortoe foe Gado”. — 1 Tesalonikasma 2:13.

• Na ini wan pisi ten foe 1600 jari, bijbel ben skrifi nanga jepi foe so wan 40 skrifiman foe difrenti background. Tokoe a heri bijbel de ini wánfasi foe a bigin te na a kaba pisi foe en.

• Bijbel pasa hebi kesekese moro leki ala tra boekoe. Na ini den Mindri jarihondro den ben bron foeroe sma na postoe, soso foe di den sma ben abi wan kopi foe den Boekoe foe bijbel.

• Bijbel na best-seller nomroe wán na grontapoe. Den vertaal a heri bijbel noso pisi foe en na ini moro leki 2000 tongo. Den druk miljardmiljard eksemplaar foe bijbel èn pikinmoro no wan presi no de na grontapoe pe joe no kan feni wan eksemplaar.

• A moro owroe pisi foe bijbel de foe a ten foe a di foe 16 jarihondro b.G.T. Disi de bifo a Rig-Veda foe den Hindoesma ben kon, (na ini wan sani foe 1300 b.G.T.), noso a „Canon van de drie korfen” foe den Boedistsma (a di foe feifi jarihondro b.G.T.), noso a Koran foe na Islam (a di foe seibi jarihondro G.T.), so srefi toe bifo a Nihongi foe den Sjintoesma (720 G.T.).

[Wan prenki di e tapoe heri bladzijde 20]