Go na content

Go na table of contents

Sma Di Hori Den Soifri Retifasi Nanga Deki-ati E Kakafutu gi Nazi Frufolgu

Sma Di Hori Den Soifri Retifasi Nanga Deki-ati E Kakafutu gi Nazi Frufolgu

Unu Musu De Lepi Sma Di Abi wan Tranga Bribi

Sma Di Hori Den Soifri Retifasi Nanga Deki-ati E Kakafutu gi Nazi Frufolgu

„SORI taki yu koni, mi manpikin, èn prisiri mi ati, so taki mi kan gi wan piki na a sma di e spotu mi” (Odo 27:11). A sani disi di Yehovah e aksi wi na wan switi fasi fu du, e tyari kon na krin taki den mekisani fu Gado di abi frustan man prisiri na ati fu en, fu di den e sori en taki den de getrow nanga loyaal na en (Sefania 3:17). Ma Satan, a sma di e spotu Gado, abi a fasti bosroiti fu broko a soifri retifasi fu den sma di e dini Yehovah.—Yob 1:10, 11.

Spesrutu na a bigin fu a di fu 20 yarihondro, di Satan ben fringi komoto fu hemel kon na a kontren fu grontapu, dan a sori bigi atibron nanga a pipel fu Yehovah (Openbaring 12:10, 12). Ma tru Kresten sori fu de „lepi sma di abi wan tranga bribi” èn den tan hori a soifri retifasi fu den na Gado (Kolosesma 4:12). Meki wi luku syatu wan tu tumusi moi ondrofenitori fu a fasi dati fa sma ben hori a soifri retifasi fu den. Den sma dati na Yehovah Kotoigi na ini Doisrikondre bifo a di fu Tu Grontapufeti èn so srefi na a ten fu a Grontapufeti disi.

A Soifri Retifasi fu Den E Kisi Tesi fu Di Den E Wroko Fayafaya

Na ini den yari na mindri 1920 nanga 1935, den Bibelforscher (Bijbel Ondrosukuman), soleki fa sma na ini Doisrikondre ben sabi den Kotoigi fu Yehovah na a ten dati, ben prati bun furu Bijbel publikâsi na sma. Na ini den yari na mindri 1919 nanga 1933, den prati wan sani fu aiti buku, pikin buku, noso tijdschrift na ibri famiri na ini Doisrikondre.

Na a ten dati, a moro bigi grupu fu Krestes en salfu bakaman ben tan na Doisrikondre. Fu taki en leti, fu den 83.941 sma na heri grontapu di ben teki prati na a Avondmaal fu Masra na ini 1933, pikinmoro 30 procent ben libi na ini Doisrikondre. A no ben teki langa srefi di den Doisri Kotoigi disi ben ondrofeni hebi tesi tapu a soifri retifasi fu den (Openbaring 12:17; 14:12). Den lasi den wroko, sma broko kon na ini den oso nanga tranga, èn den ben yagi den pikin fu den fu skoro. A situwâsi disi heri esi kon moro takru, fu di sma bigin fon den Kotoigi, skowtu ben grabu den hori, èn ben poti den na strafu-oso (Fowtow 1). Leki bakapisi fu dati, na ini den yari krosibei fu a di fu Tu Grontapufeti, a ben de so taki 5 teleki 10 procent fu ala den sma di ben sroto na ini strafuman kampu, ben de Yehovah Kotoigi.

A Reide fu San Ede den Nazi Ben Frufolgu den Kotoigi

Ma fu san ede a Nazi tirimakti ben kisi so furu atibron nanga Yehovah Kotoigi? Wan professor fu historia afersi, Ian Kershaw, e skrifi na ini a buku fu en di nen Hitler—1889-1936: Hubris, taki sma bigin frufolgu den Kotoigi, fu di den ben weigri „fu saka densrefi dorodoro na ondro a Nazi tirimakti”.

Professor fu historia afersi, Robert P. Ericksen nanga Susannah Heschel, professor fu Dyu tori, ben abi a frantwortu fu a buku Betrayal—German Churches and the Holocaust. A buku disi e fruteri taki den Kotoigi ben „weigri fu teki prati na ogridu noso fu go feti na ini a legre. . . . Den Kotoigi no ben teki sei na ini politiek afersi, san ben wani taki dati den no ben o stem tapu Hitler èn den no ben o gi odi na a fasi fa den bakaman fu Hitler ben musu du dati.” A srefi buku disi e fruteri moro fara taki a sani disi ben gi den Nazi atibron èn disi ben poti den Kotoigi na ini kefar fu di „a Nazi tirimakti no ben wani taki sma weigri fu du den sani disi”.

Kotoigi na Heri Grontapu E Sori Taki den No E Agri èn den Nazi E Bigin Frufolgu den Fayafaya

Tapu 9 februari 1934, Joseph F. Rutherford di ben tiri a wroko na a ten dati, seni wan brifi go gi Hitler nanga wan spesrutu boskopuman. A brifi ben sori taki den Kotoigi no ben agri nanga den Nazi, fu di den no ben wani gi pasi na tra bribi (Fowtow 2). Tapu 7 oktober 1934, Hitler kisi ete sowan 20.000 tra brifi nanga telegram di Yehovah Kotoigi fu 50 kondre, so srefi fu Doisrikondre, ben seni go gi en.

Leki bakapisi fu dati den Nazi bigin frufolgu den Kotoigi na wan moro ogri-ati fasi. Tapu 1 april 1935, den Nazi tapu a wroko fu den Kotoigi na ini a heri kondre. Èn Tapu 28 augustus 1936, den Gestapo srudati bigin frufolgu den fayafaya. Toku, den Kotoigi „go doro fu prati pamflet èn den tan hori a bribi fu den”, na so a buku Betrayal—German Churches and the Holocaust e taki.

Fu gi wan eksempre, tapu 12 december 1936, leti na ondro a noso fu den Gestapo srudati, sowan 3500 Kotoigi prati tin dusundusun kopi fu a bosroiti di ben druk tapu papira. A bosroiti disi ben taki fu a takru fasi fa a tirimakti ben handri nanga Kotoigi. A Waktitoren ben skrifi fu a spesrutu kotoigiwroko disi: „A ben de wan bigi wini èn so srefi wan hati sani di den kotoigi ben du a feanti, èn a ben gi den getrow wrokoman bigi prisiri.”—Romesma 9:17.

A Frufolgu No E Tapu a Wroko fu den Kotoigi!

Den Nazi ben go doro fu frufolgu den Kotoigi fu Yehovah. Na a ten fu 1939, den poti siksi dusun fu den na strafu-oso, èn den seni dusundusun fu den go na strafuman kampu (Fowtow 3). San ben de a situwâsi na a kaba fu a di fu Tu Grontapufeti? Sowan 2000 Kotoigi di ben de na strafu-oso ben lasi libi, moro leki 250 dede, fu di sma ben kiri den. Toku, den Professor Ericksen nanga Heschel ben skrifi: „Yehovah Kotoigi moro furu ben tan hori a bribi fu den ala di tesi ben miti den.” A bakapisi ben de taki di a tirimakti fu Hitler fadon, moro leki wán dusun Kotoigi komopo fu den strafuman kampu leki winiman.—Fowtow 4; Tori fu den Apostel 5:38, 39; Romesma 8:35-37.

San ben gi a pipel fu Yehovah a krakti fu horidoro na ondro frufolgu? Adolphe Arnold, wan sma di no ben lasi en libi na ini den strafuman kampu, ben fruteri: „Srefi efu yu na a moro swaki sma, Yehovah e si yu, a sabi san e miti yu, èn a sa gi yu a krakti di yu abi fanowdu fu basi a situwâsi èn fu tan getrow. En anu no de tumusi syatu.”

Den wortu fu a profeiti Sefania e fiti den getrow Kresten dati heri bun! A ben taki: „Yehovah, yu Gado, de na yu mindri. Leki wan Maktiwan, a sa gi frulusu. Nanga prisiri a sa breiti pasa marki fu yu ede” (Sefania 3:17). Meki a de so taki na ini a ten disi, ala den anbegiman fu a tru Gado e sori a srefi bribi fu den getrow Kotoigi dati di ben hori den soifri retifasi ala di den Nazi ben frufolgu den. Èn meki wi prisiri na ati fu Yehovah tu.—Filipisma 1:12-14.

[Sma di abi a reti fu a prenki na tapu bladzijde 8]

Państwowe Muzeum Oświȩcim-Brzezinka, nanga primisi fu USHMM Photo Archives