Ala za Muziki Katika Israeli la Kale

MUZIKI ulikuwa sehemu muhimu sana ya utamaduni wa Israeli la kale. Tarumbeta na baragumu zilipulizwa ili kuwaita watu katika ibada na pia kutangaza matukio muhimu. Vinubi vilipigwa ili kuwatuliza wafalme. (1 Samweli 16:14-23) Ngoma, matoazi, na vifaa vingine vilipigwa na kutikiswa wakati wa kusherehekea pindi yenye furaha.—2 Samweli 6:5; 1 Mambo ya Nyakati 13:8.

Yubali, aliyekuwa mzaliwa wa Kaini, anatajwa katika Biblia kuwa “mwanzilishi wa wote wanaotumia kinubi na zumari.” (Mwanzo 4:21) Huenda yeye ndiye aliyebuni vinanda na pia ala za kupulizwa.

Biblia inaeleza matukio mengi ambapo muziki ulichezwa. Lakini haitaji mengi kuhusu ala zilizotumika. Hata hivyo, vitu vya kale vilivyochimbuliwa pamoja na maandishi ya kale yamewasaidia wasomi kutambua jinsi ala za muziki za kale zilivyokuwa na sauti zilizotokeza. Baadhi ya mikataa waliyofikia ni ya kukisia tu, lakini acha tuone mifano michache tunayoweza kuthibitisha.

Matari, Matasa, na Matoazi

Baada ya Mungu kumwongoza Musa pamoja na wana wa Israeli kimuujiza kupitia Bahari Nyekundu, Miriamu, dada ya Musa, pamoja na “wanawake wote,” walitoka “wakiwa na matari na kucheza dansi.” (Kutoka 15:20) Ingawa matari yaliyotumiwa wakati wa Biblia hayajachimbuliwa, sanamu za udongo zenye umbo la mwanamke akiwa ameshika ngoma ndogo zimepatikana huko Israeli katika sehemu mbalimbali kama vile Akzibu, Megido, na Beth-sheani. Huenda ala hiyo inayoitwa tari katika tafsiri za Biblia, ilikuwa kama pete kubwa ya mbao na ilifunikwa kwa ngozi upande mmoja.

Katika nyakati za wazee wa ukoo, matari yalichezwa na wanawake walioimba na kucheza dansi wakati wa sherehe. Biblia inaeleza kwamba wakati Yeftha, kiongozi wa Israeli aliporudi nyumbani baada ya kushinda pigano muhimu, binti yake alitoka nje kumpokea huku “akipiga tari na kucheza dansi.” Katika pindi nyingine, wanawake walisherehekea ushindi wa Daudi “wakiimba na kucheza dansi” “wakiwa na matari.”—Waamuzi 11:34; 1 Samweli 18:6, 7.

Mfalme Daudi alipoleta sanduku la agano Yerusalemu, watu “walikuwa wakisherehekea mbele za Yehova kwa namna zote za vyombo vya mbao za mberoshi na kwa vinubi na kwa vinanda na kwa matari na kwa matasa na kwa matoazi.” (2 Samweli 6:5) Baadaye, hekalu la Yerusalemu lilikuwa na kikundi chake cha wanamuziki, kilichotia ndani wanamuziki waliozoezwa ambao walicheza matoazi, tarumbeta, vinubi, pamoja na vinanda vingine.

Ingawa tunajua kwa kiasi fulani kuhusu matari ya kale, matasa ni nini? Inaonekana kwamba yalikuwa ala zilizotoa sauti kama ya kengele zilipotikiswa na zilikuwa na kiunzi cha chuma chenye umbo la yai kilichokuwa na kishikio. Matasa yanatajwa mara moja tu kwenye Biblia. Yanatajwa wakati sanduku la agano lilipoletwa Yerusalemu. Hata hivyo, historia ya Wayahudi inaonyesha kwamba matasa yalipigwa pia katika pindi za huzuni.

 Namna gani kuhusu matoazi ya kale? Huenda ukawazia kwamba yalikuwa kama diski kubwa za chuma zilizogonganishwa. Hata hivyo, matoazi fulani ya Israeli la kale yalikuwa na kipenyo cha sentimita 10 hivi, na yalifanana na vitoazi vya mbao vilivyounganishwa kwa kamba, na kutoa sauti ya juu.

Vinubi na Vinanda

Ala inayoitwa kinnor au “kinubi,” ilitumiwa sana katika Israeli la kale. Daudi aliicheza ili kumtuliza Mfalme Sauli. (1 Samweli 16:16, 23) Wasomi wana picha 30 hivi za vinubi vilivyochorwa kwenye kuta za mawe, sarafu, picha zilizotiwa nakshi, mabamba, na mihuri. Muundo wa ala hiyo ulibadilika kadiri karne zilivyopita. Mchezaji aliishika mikononi na kudonoa nyuzi zake kwa kutumia vidole au kwa kifaa fulani maalumu.

Ala inayoitwa nebel pia ilifanana na kinubi. Haijulikani kabisa nebel ilikuwa na nyuzi ngapi, ilikuwa kubwa kadiri gani, na ikiwa ilichezwa kwa kudonoa nyuzi zake au kwa kuzipiga. Hata hivyo, wasomi wengi wanadai kwamba mwanamuziki angeweza kuwa na nebel na vilevile kinubi.

Tarumbeta na Baragumu

Mungu alimwagiza Musa atengeneze tarumbeta mbili. Zilitengenezwa kwa kutumia fedha iliyofuliwa, au kupigwa. (Hesabu 10:2) Makuhani walizipiga wakitangaza matukio mengi yaliyohusu hekalu pamoja na sherehe  mbalimbali. Sauti tofauti zilipigwa ikitegemea kusudi la tukio, kama vile sauti ya juu sana iliyopigwa kwa muda mrefu au kwa muda mfupi. Umbo halisi la tarumbeta hizo halijulikani kwa sababu hakuna tarumbeta zozote za nyakati za Biblia ambazo zimechimbuliwa. Ni michoro ya wasanii pekee ambayo inapatikana, kama ule unaopatikana kwenye Tao la Tito huko Roma.

Baragumu, au shofar, inatajwa katika Maandiko ya Kiebrania zaidi ya mara 70. Pembe ya mbuzi au kondoo-dume ilitumiwa kutengeneza ala hiyo. Kulingana na maandishi ya Kiyahudi, baragumu hiyo ilikuwa na maumbo mawili tofauti—moja ilikuwa imenyooka na ilikuwa na sehemu ya kupulizia iliyotengenezwa kwa dhahabu na ile nyingine ilikuwa imejipinda ikiwa imerembwa kwa fedha. Mara nyingi baragumu ilitumiwa kutangaza matukio kwa sababu ingetokeza sauti mbili au tatu tofauti na zingeweza kusikika mbali.

Katika Israeli la kale baragumu ilitumika kutangaza matukio fulani ya kidini, kama vile mwanzo na mwisho wa Sabato. Lakini ilitumika katika njia nyingine vilevile—kwa mfano, wakati wa vita. Tunaweza tu kuwazia kuhusu ile mipigo yenye kutisha ya zile baragumu 300 za jeshi la Gideoni kabla tu ya kushambulia jeshi la Wamidiani wakati wa usiku.—Waamuzi 7:15-22.

Aina Zote za Vyombo vya Muziki

Ala kama vile kengele, filimbi, na udi zilitumika pia katika enzi za Biblia. Nabii wa Yehova Danieli, ambaye alikuwa amepelekwa uhamishoni katika Babiloni la kale, aliandika kuhusu kikundi cha wanamuziki cha Mfalme Nebukadneza. Kilitia ndani waliocheza zeze, zumari, na zumari-tete.—Danieli 3:5, 7.

Uchunguzi huo mfupi kuhusu ala za muziki zinazotajwa katika Maandiko unathibitisha kwamba muziki ulikuwa sehemu ya maisha ya kila siku katika Israeli la kale na huenda pia katika maeneo mengine yaliyokuwa yamesitawi. Sauti za muziki zilisikika kwenye makao ya kifalme, sehemu za ibada, na pia vijijini na nyumbani.

[Picha katika ukurasa wa 15]

Tasa lilitikiswa kama kayamba

[Picha katika ukurasa wa 15]

Mfalme Daudi alicheza kinubi kwa ustadi

[Picha katika ukurasa wa 15]

Tari limetumiwa tangu nyakati za wazee wa ukoo

[Picha katika ukurasa wa 15]

Tarumbeta ilitumika kutangaza matukio mengi

[Picha katika ukurasa wa 16]

Sanamu ya mwanamke ya karne ya nane K.W.K. akiwa ameshika ala inayotoa sauti inapogongwa

[Picha katika ukurasa wa 16]

Sarafu ya karne ya pili W.K. iliyochorwa kinanda

[Picha katika ukurasa wa 16]

Jiwe hili la karne ya kwanza K.W.K. lililopatikana kwenye ua wa hekalu la Yerusalemu limeandikwa “mahali pa kupiga tarumbeta”

[Hisani ya Picha katika ukurasa wa 16]

Pottery figurine: Z. Radovan/BPL/Lebrecht; coin: © 2007 by David Hendin. All rights reserved; temple stone: Photograph © Israel Museum, Jerusalem; courtesy of Israel Antiquities Authority