Apa i Kau Masingkạ?
Selain bukti su Alkitapẹ̌, apa bukti wal᷊inẹ něnodẹ tau Israel bọu nakoạ ělang su Misirẹ̌?
Alkitapẹ̌ naul᷊ị su apang tau Midian nẹ̌bawa si Yusuf sarang Misirẹ̌, i Yakub, papạ i Yusuf samurine něngal᷊ing bọu Kanaan sarang Misirẹ̌ dingangu kěluargane. I sire nẹ̌tanạ su Gosyen, maraning mohongu Sal᷊ụ Nil. (Kej. 47:1, 6) Tau Israel ”sěbạe masahawụ nakoạ mal᷊awọ dingangu natoghasẹ̌”. Hakị u ene, tau Misirẹ̌ natakụ su tau Israel kụ někoạ si sire nakoạ ělang.—Kel. 1:7-14.
Pirang katau kritikus zaman modern nẹ̌bera apa niul᷊ị u Alkitapẹ̌ ene kětạeng běkeng taumata. Katewe, piạ bukti něnodẹ hiteng i Sem * bọu nakoạ ělang su Misirẹ̌ tempong tamai.
Contone, manga arkeolog nakaěbạ ěnạu pẹ̌tatanakeng tempong tamai su Misirẹ̌ bageang sawěnahẹ̌. Dr. John Bimson naul᷊ị tumuhụ bukti seng nikaěbạ, piạ nal᷊iu wọu 20 pẹ̌tatanakengu taumata hiteng i Sem su tampạ ene. Bọu ene lai, sěngkatau ahli budaya Misirẹ̌ kangerẹ, James K. Hoffmeier nẹ̌bera, ”Ěndịu dongkeng taung 1800 sarang 1540 SM, lawọ taumata měpẹ̌pakẹ werang Semitik bọu Asia bageang bahẹ mapulu měngal᷊ing sarang Misirẹ̌.” I sie lai nẹ̌bera, ”Abraham, Ishak, dingangi Yakub něbiahẹ̌ su manga tempo ene, hakị u ene manga peristiwa su bukẹ̌ Kejadian nariadi su manga tempo ene.”
Piạ lai bukti wal᷊inẹ bọu Misirẹ̌ bageang timuhẹ̌. Su sěmbaụ papirus ěndịu asal᷊e bọu taung 2000 sarang 1600 SM, piạ manga arengu ělang mělẹ̌hal᷊ẹ̌ su sěmbaụ bal᷊e su Misirẹ̌ bageang timuhẹ̌. Nal᷊iu wọu 40 arengu manga ělang ene kai arengu taumata hiteng Sem. Manga ělang ene mělẹ̌hal᷊ẹ̌ nakoạ měkakoạ kaěng, měkakoạ hekạ, dingangu mělahengkẹ manga barang. I Hoffmeier naul᷊ị, ”Kětạeng su sěmbaụ wal᷊e su Thebaid [Misirẹ̌ bageang timuhẹ̌], piạ nal᷊iu wọu 40 su kataune hiteng i Sem nakoạ ělang. Hakị u ene botonge ikawera piạ lawọ hiteng i Sem mětẹ̌tanạ su Misirẹ̌, kahumotongange maraning Mohongu [Sal᷊ụ Nil].”
Arkeolog David Rohl němohẹ, piram baụ arengu manga ělang su daftarẹ̌ ene ”mẹ̌sul᷊ung dingangu arengu manga tokoh Alkitapẹ̌”. Contone, piạ areng kere Isakhar, Asyer, lai Syifra. (Kel. 1:3, 4, 15) Rohl nẹ̌bera, ”Ene kai bukti tau Israel bọu nakoạ ělang su Misirẹ̌.”
Dr. Bimson naul᷊ị, ”Sejarah něnodẹ catatan Alkitapẹ̌ soal u tau Israel nakoạ ělang su Misirẹ̌ kụ samurine nipakawebasẹ̌, ene kahěngang.”
^ par. 4 Sem kai sěngkatau bọu tatělu anạ i Noakẹ̌. Hiteng i Sem ěndịu tau Elam, tau Asiria, tau Khaldea humotong, tau Ibrani, tau Siria, dingangu piram baụ sukung tau Arab.
