Fó-hatene mai ami kona-ba Ita-nia an.

Maski haʼu-nia aman nia serbisu mak halo sapatu no haʼu-nia inan mak toʼos-naʼin, maibé haʼu hakarak sai sientista. Ai-funan sira neʼebé furak, manu no insetu sira neʼebé haʼu haree beibeik haleʼu haʼu-nia uma halo haʼu hakfodak. Haʼu sente katak iha duni Ida neʼebé mak matenek liu fali ema, neʼebé bele halo buat hirak-neʼe.

Entaun, Ita sempre iha fiar ba Kriadór ka lae?

Lae. Tuir loloos, kuandu haʼu sei kiʼik haʼu komesa iha dúvida kona-ba Maromak. Derrepente deʼit haʼu-nia aman mate tanba moras atake-fuan. Neʼe halo haʼu hanoin: ‘Tanbasá mak Kriadór neʼebé halo buat barak neʼebé furak, husik ema atu hetan terus no mate?’

Ita-nia estudu kona-ba siénsia ajuda Ita hetan resposta ka lae?

Foufoun lae. Kuandu haʼu estuda kona-ba biolojia molekulár, haʼu mós komesa atu estuda kona-ba oinsá mak ita-nia sélula sira mate hodi troka fali ho sélula foun, no prosesu neʼe iha nanis tiha ona iha ita-nia laran. Maibé, dala ruma se ita-nia isin menus oksijéniu ka raan la halai tan ho didiʼak, sélula sira neʼebé sei diʼak bele mate, no kuandu ida-neʼe akontese, neʼe sei estraga ita-nia saúde. Maski prosesu neʼe mak importante tebes ba ita-nia saúde, maibé uluk, sientista sira ladún hatudu interese kona-ba ida-neʼe.

Tanbasá mak prosesu neʼe importante tebes ba ita-nia saúde?

Iha sélula rihun ba rihun iha ita-nia isin no besik sélula hotu neʼe, tenke mate hodi troka fali ho sélula foun. Sélula balu tenke mate iha semana balu nia laran deʼit, no sélula balu tenke mate iha tinan balu nia laran. Ita-nia sélula sira la bele mate tarde liu ka sedu liu antes sélula foun moris, selae ida-neʼe bele  hamosu problema. Ita ema la bele duni atu esplika oinsá mak prosesu neʼe neʼebé komplikadu tebes bele laʼo ho loloos.

Saida mak problema neʼebé bele mosu?

Kuandu sélula sira la mate iha tempu neʼebé sira tenke mate, ida-neʼe bele hamosu moras ruin-siin ka kankru. No kuandu sélula sira mate antes tempu neʼebé sira tenke mate, ida-neʼe bele hamosu moras Parkinson ka Alzheimer. Haʼu-nia serbisu mak inklui buka ai-moruk neʼebé bele kura moras hirak-neʼe.

Oinsá mak Ita-nia estudu kona-ba sélula sira neʼebé mate, neʼe book Ita?

Tuir loloos, neʼe halo haʼu bilán uitoan. Tanba prosesu neʼe komplikadu tebes, neʼe hatudu katak iha Ida neʼebé mak hakarak tebes atu ita bele iha saúde diʼak nafatin. Maski nuneʼe, haʼu sei husu beibeik: Tanbasá mak ema hetan terus no mate? No haʼu la bele hetan resposta.

Maibé Ita fiar katak iha duni Ida neʼebé mak kria prosesu komplikadu neʼe?

Sin. Ema la bele duni esplika kona-ba prosesu neʼe. Haʼu fiar katak Maromak deʼit mak iha matenek atu bele halo ida-neʼe. Haʼu uza mikroskópiu atu estuda kona-ba mekanizmu barak neʼebé bele halaʼo prosesu neʼe. Iha segundu balu nia laran deʼit, mekanizmu balu bele hahú prosesu atu hamate sélula sira. Sélula sira mós hola parte atu hamate an rasik. Prosesu neʼe halo duni ho didiʼak no halo ita hakfodak.

Ita iha pergunta kona-ba Maromak no kona-ba tansá ema hetan terus. Ita hetan resposta ka lae?

Iha tinan 1991, Testemuña ba Jeová naʼin-rua vizita haʼu-nia uma. Haʼu husu sira tansá mak ita mate. Sira hatudu ba haʼu resposta iha Bíblia laran. Bíblia hatete: “Husi ema ida deʼit mak sala tama iha mundu, no tan sala, mate.” (Roma 5:12) Entaun, se ema primeiru la kontra hasoru Maromak, nia sei moris ba nafatin. Iha tempu neʼebá, haʼu bele haree kedas katak buat neʼebé haʼu estuda kona-ba sélula sira, konkorda malu ho buat neʼebé Bíblia hatete. Haʼu sente katak Maromak lakohi duni atu ita ema mate. Ema bele duni moris ba nafatin tanba maski ita-nia sélula sira mate, maibé besik sélula hotu mak troka fali ho sélula foun.

Saida mak halo Ita fiar katak Bíblia mak Maromak nia Liafuan?

Haʼu aprende buat neʼebé Bíblia hatete kona-ba Maromak iha Salmo (Mazmur) 139:16. Eskritura neʼe hatete: “Ita-nia matan haree haʼu kuandu haʼu sei kiʼik liu iha kabun laran, no maski haʼu seidauk kompletu, haʼu-nia parte isin nian hotu hakerek ona iha Ita-nia livru.” Nuʼudar sientista ida, haʼu estuda informasaun kona-ba jenétiku nian neʼebé hakerek iha ita-nia sélula sira. Entaun neʼe halo haʼu hanoin: Oinsá mak ema neʼebé hakerek salmu neʼe, hatene ona kona-ba neʼe? Nuʼudar haʼu aprende liután Bíblia, neʼe halo haʼu fiar duni katak Bíblia mai husi Maromak.

Ita simu ajuda atu komprende buat neʼebé Bíblia hanorin ka lae?

Sin, ema ida husi Testemuña ba Jeová estuda Bíblia ho haʼu. Ikusmai, haʼu aprende tansá mak Maromak husik ema hetan terus. No mós, haʼu aprende katak Maromak hakarak atu “tolan mate ba nafatin”, hanesan Bíblia hatete iha Isaías (Yesaya) 25:8. Haʼu hatene katak fasil deʼit ba ita-nia Kriadór atu halo prosesu sira iha ita-nia isin laran atu laʼo ho loloos hodi nuneʼe ita bele moris ba nafatin.

Oinsá mak Ita uza buat neʼebé Ita hatene kona-ba Bíblia atu ajuda ema seluk?

Iha tinan 1995, haʼu sai nuʼudar Testemuña ba Jeová, no husi tempu neʼebá haʼu hakaʼas an atu uza oportunidade hotu atu fahe buat neʼebé haʼu aprende ona husi Bíblia ba ema seluk. Porezemplu, haʼu-nia kolega ida laran-kanek tebes kuandu ninia maun oho an. Ninia igreja hanorin katak Maromak sei nunka fó perdua ba ema neʼebé oho an. Maibé haʼu hatudu ba nia oinsá Bíblia fó esperansa kona-ba moris-hiʼas. (Joao 5:28, 29) Hodi aprende katak ita-nia Kriadór hanoin no hadomi tebes ita, neʼe halo nia sente kmaan tebes. Iha tempu sira hanesan neʼe, haʼu sente katak fahe lia-loos husi Bíblia ba ema seluk, fó ksolok duni mai haʼu liu fali siénsia.