እቲ በተን יהוה ዚብሃላ ተደመጽቲ ፊደላት እብራይስጢ ዚውከል መለኮታዊ ስም፡ ኣብ ቅዱሳት ጽሑፋት እብራይስጢ ዳርጋ 7,000 ሳዕ ይርከብ። እዚ ትርጉም እዚ ነዘን ቴትራግራማተን ተባሂለን ዚፍለጣ ኣርባዕተ ፊደላት፡ “የሆዋ” ኢሉ ተርጒምወን ኣሎ። እዚ ስም እዚ፡ ኣብ መጽሓፍ ቅዱስ ካብ ዝዀነ ይኹን ስም ንላዕሊ ብብዝሒ ይርከብ። እቶም ብድራኸ መንፈስ ዚጸሓፉ ጸሓፍቲ ንኣምላኽ ብኸም “ኵሉ ዚኽእል፡” “ልዑል፡” “ጐይታ” ዝኣመሰለ ብዙሕ መዓርጋትን ገላጺ ስያመታትን እኳ እንተ ጸውዕዎ፡ ንኣምላኽ ብብሕታዊ ስሙ ንምጽዋዕ ግና ነተን ቴትራግራማተን ጥራይ እዮም ተጠቒሞም።

የሆዋ ኣምላኽ ባዕሉ እውን ንጸሓፍቲ መጽሓፍ ቅዱስ ስሙ ኺጥቀሙ መምርሒ ሂብዎም እዩ። ንኣብነት፡ ንነብዪ ዮኤል፡ “ስም የሆዋ ዚጽውዕ ዘበለ ዅሉ ድማ ኪድሕን እዩ” ኢሉ ኺጽሕፍ ብመንፈሱ ደሪኽዎ እዩ። (ዮኤል 2:32) ንሓደ ኻብቶም ጸሓፍቲ መጽሓፍ መዝሙር ከኣ፡ “ንስኻ፡ የሆዋ ዝስምካ፡ በይንኻ ኣብ ልዕሊ ዅላ ምድሪ ልዑል ምዃንካ ይፍለጡ” ኢሉ ኸም ዚጽሕፍ ገይርዎ እዩ። (መዝሙር 83:18) አረ መለኮታዊ ስምሲ ኣብቲ ብህዝቢ ኣምላኽ ኪዝመርን ኪድገምን ተባሂሉ እተዳለወ መጽሓፍ መዝሙር ጥራይ ኣስታት 700 ሳዕ እዩ ዚርከብ። ስለምንታይ ደኣ እዩ ስም ኣምላኽ ኣብ ሓያሎ ትርጉማት መጽሓፍ ቅዱስ ዘይርከብ፧ እዚ ትርጉም እዚ፡ “የሆዋ” ዚብል ኣደማምጻ ዚጥቀም ስለምንታይ እዩ፧ እቲ የሆዋ ዚብል መለኮታዊ ስምከ እንታይ ማለት እዩ፧

ስለምንታይ እዩ ስም ኣምላኽ ኣብ ሓያሎ ትርጉማት መጽሓፍ ቅዱስ ዘይርከብ፧ ነዛ ሕቶ እዚኣ እተፈላለየ ምኽንያታት ይውሃባ እዩ። ገሊኦም ሰባት ነቲ ዅሉ ዚኽእል ኣምላኽ ንምልላዩ ናይ በይኑ ስም ከም ዘየድልዮ ይኣምኑ። ገሊኦም ከኣ ብልምዲ ኣይሁድ እተጸልዉ እዮም ዚመስሉ፣ ኣይሁድ ምናልባት ነቲ ስም ከየርክስዎ ኢሎም ብእኡ ናይ ዘይምጥቃም ልምዲ ኣጥርዮም ነበሩ። ገሊኦም ድማ ኣደማምጻ ስም ኣምላኽ ብልክዕ ስለ ዘይፍለጥ፡ ከም “ጐይታ” ወይ “ኣምላኽ” ዚብል ናይ መዓርግ ስም ምጥቃም ከም ዚሓይሽ ይኣምኑ። እዚ ተቓውሞታት እዚ ግና፡ በዚ ዚስዕብ ምኽንያታት ብቑዕ ኣይኰነን፦

•   እቶም እቲ ዅሉ ዚኽእል ኣምላኽ ናይ በይኑ ስም ከም ዘየድልዮ ዚማጐቱ፡ ነቲ እቲ ቐዳሞት ቅዳሓት ቃል ኣምላኽ፡ እንተላይ እቲ ቕድሚ ግዜ ክርስቶስ ዝነበረ ቕዳሓት፡ ብሕታዊ ስም ኣምላኽ ከም ዝሓዘ ዚሕብር መርትዖ ዕሽሽ ይብልዎ እዮም። ኣብ ላዕሊ ኸም እተገልጸ፡ ኣምላኽ ንስሙ ኣብ ቃሉ ኣስታት 7,000 ሳዕ ከም ዚኣቱ ገይርዎ እዩ። እምበኣር፡ ስሙ ኽንፈልጦን ክንጥቀመሉን ይደልየና እዩ።

• እቶም ነቲ ልምዲ ኣይሁድ ካብ ዘለዎም ኣኽብሮት ተላዒሎም ንስም ኣምላኽ ዜውጽእዎ ተርጐምቲ ኸኣ ሓደ ኣገዳሲ ሓቂ ይስሕቱ እዮም። ገሊኦም ኣይሁድ ጸሓፍቲ ንስም ኣምላኽ ኬድምጹ ፍቓደኛታት እኳ እንተ ዘይነበሩ፡ ካብ ቅዳሓት መጽሓፍ ቅዱስ ግና ኣየውጽእዎን። ኣብቲ ኣብ ጥቓ ምዉት ባሕሪ ዘሎ ቁምራን ዚብሃል ቦታ እተረኽበ ጥንታዊ ጥቓላላት፡ እቲ ስም እቲ ኣብ ብዙሕ ቦታታት ይርከብ እዩ። ገሊኦም ተርጐምቲ መጽሓፍ ቅዱስ ኣብቲ ኣብ በዅሪ ጽሑፍ መለኮታዊ ስም ዝነበሮ ቦታ፡ “እግዚኣብሄር” ወይ “ጐይታ” ብፍልይ ዝበለ ኣጸሓሕፋ ኺጽሓፍ ሓሳብ ይህቡ እዮም። ኰይኑ ግና፡ ኣብ መጽሓፍ ቅዱስ ኣሽሓት ግዜ ኸም ዚርከብ ዝኣመኑሉ ስም ኣምላኽ ስለምንታይ እዮም ኪትክእዎ ወይ ኬውጽእዎ ዚደልዩ፧ ከምዚ ዝበለ ለውጢ ኺገብሩኸ መን ስልጣን ሂብዎም፧ እዚ ምላሽ ዜድልዮ ጕዳይ እዩ።

• እቶም ኣደማምጻ መለኮታዊ ስም ብልክዕ ስለ ዘይፍለጥ ክንጥቀመሉ ኸም ዘይግባእ ዚኣምኑ ሰባት፡ ንስም የሱስ ከይተሰከፉ ይጥቀሙሉ እዮም። እቶም ቀዳሞት ደቀ መዛሙርቲ የሱስ ግና ካብቲ ሎሚ ብዙሓት ክርስትያናት ንስሙ ዚጽውዑሉ መገዲ ብእተፈልየ ኣደማምጻ እዮም ዚጽውዕዎ ነይሮም። ኣይሁድ ክርስትያናት ንስም የሱስ፡ የሹዋ ኢሎም የድምጽዎ ነይሮም ኪዀኑ ይኽእሉ እዮም። ነቲ “ክርስቶስ” ዚብል መዓርግ ከኣ ማሺያሕ ወይ “መሲሕ” እዮም ዚብልዎ ነይሮም። ግሪኽኛ ዚዛረቡ ክርስትያናት ድማ የሱስ ክሪስቶስ ኢሎም እዮም ዚጽውዕዎ ነይሮም፣ ላቲን ዚዛረቡ ክርስትያናት ከኣ የሱስ ክሪስቱስ እዮም ዚብልዎ ነይሮም። ስሙ ብግሪኽኛ ኺትርጐም ከሎ ኸመይ ከም ዚጽሓፍ ብድራኸ መንፈስ ኣምላኽ ኣብ መጽሓፍ ቅዱስ ተመዝጊቡልና ኣሎ፣ እዚ ኸኣ ኣብ ቀዳማይ ዘመን ዝነበሩ ክርስትያናት ነቲ ኣብ ቋንቋኦም ልሙድ ዝነበረ ኣደማምጻ ይጥቀሙ ምንባሮም ይሕብረና። ኮሚተ ትርጉም መጽሓፍ ቅዱስ ሓዳስ ዓለም ድማ ብተመሳሳሊ፡ ነቲ መለኮታዊ ስም ብጥንታዊ እብራይስጢ ዚድመጸሉ ዝነበረ መገዲ ብልክዕ ከየስፍሮ ዚኽእል እኳ እንተ ዀነ፡ “የሆዋ” ዚብል ኣደማምጻ ኺጥቀም ከም ግቡእ ገይሩ ኣሚኑሉ ኣሎ።

ትርጉም ሓዳስ ዓለም “የሆዋ” ዚብል ኣደማምጻ ዚጥቀም ስለምንታይ እዩ፧ ብትግርኛ እተን ኣርባዕተ ፊደላት ቴትራግራማተን (יהוה)፡ የሀወሀ ብዚብላ ኣርባዕተ ተደመጽቲ ፊደላት እየን ዚውከላ። ብጽሑፍ ዚሰፍር ናይ ጥንቲ እብራይስጢ ኣድማጺ ፊደላት ወይ ነጥብታት ስለ ዘይነበሮ፡ እተን ቴትራግራማተን እውን ኣድማጺ ኣይነበረንን። ጥንታዊ እብራይስጢ ዕለታዊ ቛንቋ ኣብ ዝነበረሉ እዋን፡ ኣንበብቲ ነቲ ኣድማጺ ብቐሊሉ ባዕሎም ሰዂዖም የንብብዎ ነበሩ።

 ቅዱሳት ጽሑፋት እብራይስጢ ኻብ ዚውዳእ ድሕሪ ሽሕ ዓመት ኣቢሉ፡ ምሁራት ኣይሁድ እብራይስጢ ኺንበብ ከሎ እንታይ ኣድማጺ ኺኣቱ ኸም ዚግባእ ዚሕብር ነጥብታት ወይ ምልክታት ኣማዕበሉ። ኣብቲ ግዜ እቲ ግና፡ ብዙሓት ኣይሁድ ንብሕታዊ ስም ኣምላኽ ምድሃዩ ጌጋ ኸም ዝዀነ ጌርካ ዚርኢ ማሪታዊ እምነት ነበሮም፣ ስለዚ፡ ናይ መተካእታ ቓላት ይጥቀሙ ነበሩ። በዚ ኸምዚ ድማ፡ ነተን ቴትራግራማተን ኪቐድሕወን ከለዉ፡ ነቲ ኣድመጽቲ እቲ መተካእታ ቓላት ምስተን ኣርባዕተ ተደመጽቲ ፊደላት እቲ መለኮታዊ ስም እተጠቕሙ እዩ ዚመስል። ስለዚ፡ እቲ ኣድመጽቲ ነጥብታት ዘለዎ ኢደ ጽሑፋት፡ እቲ ስም ኣብ ፈለማ ብእብራይስጢ ኸመይ ይድመጽ ከም ዝነበረ ኣይሕብርን እዩ። ገሊኦም ሰባት እቲ ስም “ያህወህ” ተባሂሉ ይድመጽ ምንባሩ ይኣምኑ እዮም፣ ገሊኦም ከኣ እተፈልየ ኣደማምጻ እዮም ዜቕርቡ። ክፋል ዘሌዋውያን ብግሪኽኛ ዚርከቦ ሓደ ጥቕላል ምዉት ባሕሪ ነቲ መለኮታዊ ስም ያኦ ኢሉ እዩ ኣስፊርዎ። ብዘይካዚ ድማ፡ ቀዳሞት ጸሓፍቲ ግሪኽኛ ያአ፡ ያበ፡ ያኦወ ዚብል ኣደማምጻ ተጠቒሞም ኣለዉ። ይኹን እምበር፡ ኣብዚ መዳይ እዚ ሓደ መገዲ ጥራይ ቅኑዕ ኸም ዝዀነ ጌርና ኽንተርር ኣይግባእን። ብሓጺሩ፡ ጥንታውያን ኣገልገልቲ ኣምላኽ ነዚ ስም እዚ ብእብራይስጢ ኸመይ ገይሮም የድምጽዎ ኸም ዝነበሩ ኣይንፈልጥን ኢና። (ዘፍጥረት 13:4፣ ዘጸኣት 3:15) ኣምላኽ ምስ ህዝቡ ኺዘራረብ ከሎ፡ ንስሙ ብተደጋጋሚ ይጥቀመሉ ምንባሩ፡ ንሳቶም ድማ ብስሙ ይጽውዕዎ ምንባሮም፡ ምስ ካልኦት ኪዘራረቡ ኸለዉ እውን ኣዘውቲሮም ነዚ ስም ይጥቀሙ ምንባሮም ግና ንፈልጥ ኢና።—ዘጸኣት 6:2፣ 1 ነገስት 8:23፣ መዝሙር 99:9።

ስለምንታይ ደኣ እዩ እዚ ትርጉም እዚ “የሆዋ” ዚብል ኣደማምጻ ዚጥቀም፧ እዚ ኣደማምጻ መለኮታዊ ስም እዚ ኣብ ትግርኛ ዀነ ኣብ ካልእ ቋንቋታት ነዊሕ ዝጸንሐ ብምዃኑ እዩ።

ብሕታዊ ስም ኣምላኽ ኣብ ናይ እንግሊዝኛ መጽሓፍ ቅዱስ ንመጀመርታ ግዜ ዝወጸ፡ ኣብቲ ብ1530 ብዊልያም ቲንደል እተዳለወ ትርጉም ጰንጠጤቝ (ኦሪት) እዩ። “የሆዋ” (Iehouah) ዚብል ኣደማምጻ ኸኣ እዩ ተጠቒሙ። ግዜ እናሓለፈ ምስ ከደ፡ ቋንቋ እንግሊዝኛ እናተቐየረ ኸደ፣ ፊደላት መለኮታዊ ስም ድማ ምስ ዘመኑ ተቐየረ። ንኣብነት፡ ብ1612 ሄንሪ ኤይንስወርዝ ኣብ ብምሉኡ እቲ ንሱ ዝተርጐሞ ትርጉም መጽሓፍ መዝሙር፡ “የሆቫ” (Iehovah) ዚብል ኣደማምጻ  እዩ ተጠቒሙ። ብ1639 ከኣ እቲ ትርጉም እቲ ተኸሊሱ ምስ ጰንጠጤቝ ብሓደ ኺሕተም ከሎ፡ “ጀሆቫ” (Jehovah) ዚብል ኣደማምጻ እዩ ኣብ ጥቕሚ ውዒሉ። ብ1901 እቶም ኣመሪካን ስታንዳርድ ቨርሽን ዘዳለዉ ተርጐምቲ፡ ኣብቲ መለኮታዊ ስም ኣብ ጽሑፍ እብራይስጢ እተረኽበሉ ቦታ፡ “ጀሆቫ” (Jehovah) ዚብል ኣደማምጻ እዮም ተጠቒሞም።

ጆሰፍ ብርያንት ሮተርሃም ዚብሃል ምሁር መጽሓፍ ቅዱስ ኣብ ክንዲ “ያህወህ፡” ስለምንታይ “ጀሆቫ” ዚብል ኣደማምጻ ኸም እተጠቕመ ኣብቲ ስታዲስ ኢን ዘ ሳልምስ ዚብሃል ጽሑፉ ኺገልጽ ከሎ፡ “ብሓፈሻ ንኣንባቢ መጽሓፍ ቅዱስ ዝያዳ ፍሉጥ ዝዀነ (ምስናይዚ ድማ ምሉእ ብምሉእ ቅቡል ዝዀነ) ኣደማምጻ ስም” ኪጥቀም ከም ዝደለየ ሓቢሩ ኣሎ። ብ1930 ከኣ ኣሌክሳንደር ፍራንሲስ ክሪክፓትሪክ ዚብሃል ምሁር ብዛዕባ እቲ “ጀሆቫ” ዚብል ኣደማምጻ ኸምዚ ዚብል ተመሳሳሊ ነጥቢ እዩ ኣቕሪቡ፦ “ዘመናውያን ሰዋስወኛታት ያህቨህ ወይ ያሃቨህ ተባሂሉ ኺንበብ ከም ዘለዎ ይካትዑ እዮም፣ ጀሆቫ ግና ኣብ ቋንቋ እንግሊዝኛ ኣጸቢቑ ሱር ዝሰደደ እዩ ዚመስል፣ እቲ ብሓቂ ኣገዳሲ ነጥቢ ድማ እቲ ልክዕ ኣደማምጻ ኣይኰነን፣ የግዳስ፡ ኣምላኽ ከም ‘ጐይታ’ ዝኣመሰለ ናይ ሓባራዊ መዓርግ ዘይኰነስ፡ ናይ ተጸውዖ ስም ከም ዘለዎ ኣሚንካ ምቕባል እዩ።”

እቲ የሆዋ ዚብል መለኮታዊ ስም እንታይ ማለት እዩ፧ ብእብራይስጢ እቲ የሆዋ ዚብል ስም፡ “ምዃን” ካብ ዚብል ግሲ እብራይስጢ ዝመጸ እዩ፣ ገሊኦም ምሁራት ድማ፡ ኣብዚ መዳይ እዚ እቲ ግሲ ብመልክዕ ኣግብሮ ኸም ዘሎ እዩ ዚስምዖም። ስለዚ፡ ኮሚተ ትርጉም መጽሓፍ ቅዱስ ሓዳስ ዓለም፡ ስም ኣምላኽ፡ “የኽውን” ዚብል ትርጉም ከም ዘለዎ ገይሩ እዩ ዚርዳእ። ምሁራት እተፈላለየ ርእይቶታት ስለ ዘለዎም፡ ብዛዕባ ትርጉሙ ሓዲኡ ጥራይ ብርግጽ ቅኑዕ ኸም ዝዀነ ጌርና ኣይንርእን ኢና። ይኹን እምበር፡ እዚ ትርጉም እዚ ምስቲ የሆዋ ኸም ፈጣሪ ዅሉን ፈጻሚ ዕላማኡን ዘለዎ ግደ ኣጸቢቑ ዚሰማማዕ እዩ። ኵሉ ግኡዝ ፍጥረትን ኣስተውዓሊ ፍጥረትን ናብ ህልውና ኸም ዚመጽእ ኣብ ርእሲ ምግባሩ፡ ፍቓዱን ዕላማኡን እውን ከም ዚፍጸም ይገብር ኣሎ።

ስለዚ፡ ትርጉም ስም የሆዋ ኣብቲ ኣብ ዘጸኣት 3:14 ዚርከብ፡ “ከምቲ ክዀኖ ዝደሊ ክኸውን እየ” ወይ “ከምቲ ዝዀኖ ክኸውን እየ” ተባሂሉ እተተርጐመ ምስኡ ዚዛመድ ግሲ እተደረተ ኣይኰነን። ብልክዕ ክንዛረብ እንተ ዄንና፡ እዘን ቃላት እዚአን ንስም ኣምላኽ ምሉእ ብምሉእ ኣይትርጕማኦን እየን። ኣብ ክንዳኡስ፡ ዕላማኡ ንምፍጻም ኣብ ኵሉ ዅነታት ከከም ዜድሊ ኸም ዚኸውን ስለ ዚሕብራ፡ ሓደ መዳይ ባህርይ ኣምላኽ እየን ዚገልጻ። ስለዚ፡ ስም የሆዋ ነዚ ሓሳብ እዚ ዜጠቓልል እኳ እንተ ዀነ፡ ኪዀኖ ዚደልዮ ኣብ ምዃን ጥራይ እተሓጽረ ኣይኰነን። ዕላማኡ ኣብ ምፍጻም፡ ንፍጥረቱ ንዜዅኖ ወይ ከም ዚኸውን ንዚገብሮ እውን ዜጠቓልል እዩ።