ʻOku ʻomai ʻe he Tohi Tapú kiate kitautolu ʻa e tataki lelei ʻaupito ki hono fai ʻa e ngaahi filí. ʻOku lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau “maʻu mai ʻa e potó [mo e] mahinó.” (Palōveepi 4:5) ʻI he ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi, ʻokú ne tala mai pe ko e hā ʻa e fili lelei tahá. ʻI he ngaahi tuʻunga kehe, ʻokú ne ʻomai ʻa e faleʻi ʻe lava ke ne tataki kitautolu ke fai ha fili fakapotopoto.

ʻI he kupu ko ení

•  Ngaahi fokotuʻu ke tokoniʻi koe ke fai ha fili lelei

•  ʻOku totonu ke u liliu ha fili naʻá ku ʻosi fai?

•  Fēfē kapau naʻá ku fai ha fili kovi ʻa ia ʻoku ʻikai lava ke u liliu?

•   ʻOua ʻe fakavave ke fai ha fili. ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú: “Ko e tokotaha fakapotopotó ʻokú ne fakakaukauʻi ʻene laka taki taha.” (Palōveepi 14:15) Kapau ʻokú ke fakavave ke fai ha fili, heʻikai nai ke ke fakatokangaʻi ha fakamatala mahuʻinga. Vaheʻi ʻa e taimi ke fakakaukau fakalelei ki he ngaahi meʻa te ke fili mei aí.​—1 Tesalonaika 5:21.

•   ʻOua ʻe fai ʻa e ngaahi filí ʻo makatuʻunga pē ʻi hoʻo ngaahi ongoʻí. ʻOku fakatokanga mai ʻa e Tohi Tapú heʻikai lava ke tau falala maʻu pē ki hotau lotó. (Palōveepi 28:26; Selemaia 17:9) Ko e fakatātaá, heʻikai nai ke tau fai ʻa e ngaahi fili leleí ʻi he taimi ʻoku tau ʻita, loto-mafasia, loto-siʻi, taʻefaʻakātaki, pe naʻa mo ʻetau helaʻia ʻaupitó.​—Palōveepi 24:10; 29:22.

•   Lotu ki ha poto. (Sēmisi 1:5) ʻOku fiefia ʻa e ʻOtuá ke tali ʻa e ngaahi lotu peheé. Ko ha Tamai tokanga ia ʻa ia ʻokú ne fiemaʻu ʻene fānaú ke nau fakaʻehiʻehi mei ha palopalema pē ʻoku ʻikai fiemaʻu. “Ko Sihova tonu ʻokú ne foaki mai ʻa e potó; ʻoku haʻu mei hono fofongá ʻa e ʻiló mo e ʻiloʻiló.” a (Palōveepi 2:6) ʻOkú ne tokonaki tefito mai ʻa e poto ko iá fakafou ʻi heʻene Folofola tohí, ʻa e Tohi Tapú.​—2 Tīmote 3:16, 17.

•   Fai ha fekumi. Ke fai ʻa e fili leleí, ʻokú ke fiemaʻu ha fakamatala alafalalaʻanga. Hangē ko ia ʻoku leaʻaki ʻe he Tohi Tapú, “ko e tokotaha potó ʻoku fanongo peá ne tali ʻa e fakahinohino lahi ange.” (Palōveepi 1:5) Te ke maʻu mei fē ʻa e fakamatala ʻoku ʻaonga mo alafalalaʻangá?

   ʻUluakí, sio ki he meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he Tohi Tapú ʻo kau ki he meʻa ʻokú ke fifili ki aí. Koeʻuhí ʻoku ʻiloʻi ʻe hotau Tokotaha-Fakatupú ʻa e meʻa ʻoku lelei taha maʻa kitautolú, ko ʻene Folofolá ʻoku maʻu ai ʻa e faleʻi alafalalaʻanga tahá. (Saame 25:12) ʻI he ngaahi fili ʻe niʻihi, ʻoku ʻomai ʻe he Tohi Tapú ʻa e tataki māʻalaʻala, ʻo fakafou nai ʻi ha ngaahi lao pe ngaahi fekau. (ʻAisea 48:17, 18) Kae kehe, ʻi he ngaahi meʻa lahi, ʻoku ʻikai ha tuʻunga pau ki ai ʻa e Tohi Tapú. ʻI hono kehé, ʻokú ne ʻomai ʻa e tatakí fakafou ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni. ʻOku taki atu heni kitautolu ke fai ha fili lelei, neongo kapau ʻoku kehe ia mei he fili ʻa ha taha kehe. Ke maʻu ha ngaahi konga Tohi Tapu feʻungamālie, fai ha fekumi ʻi he ngaahi kupu pe ʻū tohi makatuʻunga ʻi he Tohi Tapú, hangē ko ia ʻoku ala maʻu taʻetotongi ʻi he uepisaiti ko ení. b

   Ke fai ha ngaahi fili ʻe niʻihi, ʻe fiemaʻu nai ke ke sivisiviʻi ʻa e ngaahi maʻuʻanga fakamatala alafalalaʻanga kehé. Ko e fakatātaá, ki muʻa ke ke fai ha fakatau​—tautefito kapau ko ha meʻa ʻoku totongi mamafa​—ʻe fakapotopoto ke ke fai ha fekumi fekauʻaki mo e koloá pea mo e kautaha ʻoku nau ngaohí, ʻo kau ai ha faʻahinga tuʻutuʻuni ngāue pē kapau ʻe maumau ʻa e koloá pe ʻokú ke loto ke fakafoki ia. Ko e moʻoni, ʻoku totonu foki ke ke fakapapauʻi ko e koloa ko iá ko e meʻa tofu pē ia ʻokú ke fiemaʻú.

   “ʻOku taʻelavameʻa ʻa e ngaahi palaní ʻi he ʻikai fai ha alēleá,” ko e lau ia ʻa e Tohi Tapú. (Palōveepi 15:22) Ko ia ki muʻa ke fai ha fili, kumi faleʻi ki ha faʻahinga alafalalaʻanga. Ko e fakatātaá, ʻe fakapotopoto ke ke kumi faleʻi ki ha toketā fekauʻaki mo ha fili fakafaitoʻo. (Mātiu 9:12) ʻI he ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi, ʻe lava ke ke talanoa ki he kakai kuo nau fehangahangai mo ha tuʻunga meimei tatau mo koe. Kae manatuʻi, ko koe​—ʻo ʻikai ko e kakai ʻokú ke kumi faleʻi ki aí​—te ke fai ʻa e filí pea fuesia ʻa hono ngaahi nunuʻá.​—Kalētia 6:4, 5.

•   Fuatautau ʻa e ngaahi meʻá kotoa. Makatuʻunga ʻi he fakamatala kuó ke tānakí, te ke ʻai nai ha lisi ʻo e ngaahi meʻa te ke fili mei aí, pea pehē foki ki he ola lelei mo e kovi ʻo e fili taki taha. Pea fakakaukau faitotonu ki he ngaahi nunuʻa ʻe ala hoko ʻi hoʻo filí. (Teutalōnome 32:29) Ko e fakatātaá, ʻe anga-fēfē nai hono hanga ʻe hoʻo filí ʻo uesia koe, ko ho fāmilí, pe niʻihi kehé? (Palōveepi 22:3; Loma 14:19) Ko e fakakaukauloto ki he ngaahi fehuʻi peheé ʻi he fakamaama ʻa e ngaahi akonaki Fakatohitapú ʻoku totonu ke ne tokoniʻi koe ke fai ha fili fakapotopoto mo anga-ʻofa.

•   Fai ʻa e filí. ʻI he taimi ʻe niʻihi, te tau toumoua nai ke fai ha fili koeʻuhí ʻoku tau ongoʻi taʻepauʻia. Ka ʻo kapau ʻoku tau nofoʻaki lotolotoua, ʻe lava ke tau tō mei ha faingamālie pe te tau iku ai ki ha tuʻunga ʻikai lelei. ʻI hono toe fakalea ʻe tahá, ko e lotolotouá ʻe lava ke taʻefakapotopoto ia ʻo hangē pē ko hono fai ha fili fakavalevale. ʻI hono ngāueʻaki ha lea fakaefakatātā fekauʻaki mo e ngoué, ʻoku pehē ʻe he Tohi Tapú: “Ko e tokotaha ʻokú ne siofi ʻa e matangí ʻe ʻikai te ne tūtuuʻi ha tenga, pea ko e tokotaha ʻoku sio ki he ngaahi ʻaó ʻe ʻikai te ne utu ha meʻa.”​—Tangata Malanga 11:4.

 Manatuʻi foki, naʻa mo e fili lelei tahá heʻikai nai ke haohaoa ia. Ko e ngaahi filí ʻoku faʻa kau ki ai hono feilaulauʻi ha meʻa. Pehē foki, ʻe malanga hake nai ha ngaahi meʻa ʻoku hoko ʻo ʻikai tomuʻa ʻilo ki ai. (Tangata Malanga 9:11) Ko ia ngāueʻaki ʻa e fakamatala lelei taha ʻokú ke maʻú, pea fai ʻa e fili ʻoku mātuʻaki ngalingali ʻe lavameʻá.

 ʻOku ʻikai ko e fili kotoa pē ko e aofangatukú ia. ʻE liliu nai ho ngaahi tuʻungá, pe te ke ʻiloʻi nai ko hoʻo fili ki muʻá naʻe ʻi ai hono ngaahi nunuʻa taʻeʻamanekina. Ko ia ai, ʻe fakapotopoto nai ke toe sivisiviʻi ʻa e ngaahi meʻá pea fai ha fili ʻe taha ʻoku ngalingali ange ʻe maʻu ai ʻa e ola naʻe fiemaʻú.

 Kae kehe, ko e ngaahi fili ʻe niʻihi ʻoku ʻikai totonu ke liliu. (Saame 15:4) Ko e fakatātaá, ʻoku ʻamanekina ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi hoa malí ke tauhi ki heʻenau fuakava malí. c (Malakai 2:16; Mātiu 19:6) ʻI he malanga hake ha ngaahi palopalema ʻi ha nofo mali, ʻoku totonu ke fai ʻa e feinga kotoa pē ke fakaleleiʻi ia pea ʻoua ʻe hola mei ai.

 ʻI he taimi ʻe niʻihi, ko kitautolu kotoa ʻoku tau fai ha fili kovi pe taʻefakapotopoto. (Sēmisi 3:2, fakamatala ʻi lalo) ʻE aʻu nai ʻo tau ongoʻi fakaʻiseʻisa pe halaia, pea ʻoku anga-maheni pē ia. (Saame 69:5) Ko e moʻoni, kapau ʻoku tau maʻu ʻa e ngaahi ongoʻi taʻepau peheé ʻi he taimi ʻe niʻihi, ko ha meʻa lelei ia kapau ʻokú ne taʻofi kitautolu mei hono toe fai ʻa e fehālaaki tatau! (Palōveepi 14:9) Kae kehe, ʻoku faleʻi kitautolu ʻe he Tohi Tapú fekauʻaki mo hono maʻu ʻa e halaia tōtuʻá, ʻa ia ʻe lava ke ne uesia fakaeongo mo fakaeʻatamai kitautolu. (2 Kolinitō 2:7) d “Ko Sihová ʻoku mohu meesi mo manavaʻofa,” ko e lau ia ʻa e Tohi Tapú. (Saame 103:8-13) Ko ia feinga ke ako mei ha fili kovi ʻoku ʻikai ke ke lava ʻo toe liliu pea fai ʻa e meʻa te ke malavá ke fakaleleiʻi ʻa e ngaahi meʻá.