Skip to content

Skip to table of contents

Ko e Hā ʻOkú Ke ʻIloʻi ʻo Fekauʻaki mo e Tōʻonga Fakafaimaná?

Ko e Hā ʻOkú Ke ʻIloʻi ʻo Fekauʻaki mo e Tōʻonga Fakafaimaná?

Ko e Hā ʻOkú Ke ʻIloʻi ʻo Fekauʻaki mo e Tōʻonga Fakafaimaná?

TŌʻONGA fakafaimana! Ko e hā ʻoku ʻomai ʻe he foʻi lea ko iá ki hoʻo fakakaukaú?

Ki he tokolahi, ko e tuʻunga tefito ia ʻo e manavahē taʻeʻuhinga mo e hē ʻa e fakakaukaú, ke ʻoua ʻe fai ha tokanga ki ai. Kiate kinautolu, ko e tōʻonga fakafaimaná ʻoku ʻi he tafaʻaki pē ia ʻo e fakakaukauloto—ko e kau fefine taula-faʻahikehe vaivai, teunga pūlou fakapuli ʻa ia ʻoku nau tānaki atu ha ngaahi kapakauʻi peka ki ha fuʻu kulo lililili, ʻo liliu ʻa e kakaí ki he fanga poto, pea nau puna ʻi he ʻataá he poʻulí ʻi he ngaahi kauʻitaufale ʻo hangē ʻoku nau kata kakae fakafāsifasí.

Ki he niʻihi kehe, ʻoku ʻikai ko ha meʻa fakakata ʻa e tōʻonga fakafaimaná. ʻOku pehē ʻe he kau fakatotolo ʻe niʻihi ʻoku laka hake he vaeua ʻo e tokolahi ʻo e māmaní ʻoku nau tui ʻoku moʻoni ʻa e kau fefine taula-faʻahikehé, pea ʻoku lava ke nau tākiekina ʻa e moʻui ʻa e niʻihi kehé. ʻOku tui ʻa e laui miliona ko e tōʻonga fakafaimaná ʻoku kovi, fakatuʻutāmaki, pea ko e meʻa ke manavahē lahi ki ai. Ko e fakatātaá, ʻoku pehē ʻe ha tohi ʻo fekauʻaki mo e lotu faka-ʻAfiliká: “Ko e tui ki he tōʻonga mo e ngaahi fakatuʻutāmaki ʻo e mēsiki koví, fakalouʻakaú mo e tōʻonga fakafaimaná ʻoku faiaka loloto ia ʻi he moʻui faka-ʻAfiliká . . . Ko e kau fefine taula-faʻahikehé mo e kau faifakalouʻakaú ko e kakai fehiʻanekinaʻi lahi taha ia ʻi honau feituʻú. Naʻa mo e aʻu mai ki he ʻaho ní ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi feituʻu mo e ngaahi taimi ʻoku haha ai kinautolu ki he mate ʻe he toenga ʻo e kakaí.”

Kae kehe, ʻi he ngaahi fonua ʻo e Hihifó, kuo ngāueʻaki ai ʻa e tōʻonga fakafaimaná ko ha fakapuli ia ʻo e malava ke tokaʻí. Kuo fai ʻa e meʻa lahi ʻe he ngaahi tohí, televīsoné, mo e ngaahi heleʻuhilá ke fakasiʻisiʻi ai ʻa e manavahē ki he tōʻonga fakafaimaná. Ko e fakamatala eni ʻa e tokotaha sivi faiva ko David Davis: “Fakafokifā pē, kuo kei talavou ange mo fakaʻofoʻofa ange, ʻo fakaʻofoʻofa papau ange ʻa e kau fefine taula-faʻahikehé. ʻOku vave ʻa Hollywood ʻi hono fakatokangaʻi ʻa e ngaahi ʻalungá. . . . ʻI hono ʻai ke fakaʻofoʻofa ange mo ala ʻofaʻi ʻa e kau fefine taula-faʻahikehé, ʻoku lava ai ke nau fakamānako ki ha fuʻu kau mamata tokolahi ange, ʻo kau ai ʻa e kakai fefiné mo e fānau īkí.” ʻOku ʻiloʻi ʻe Hollywood ʻa e founga ke liliu ai ha ʻalunga pē ki ha tuʻunga ke maʻu ai ha tupu.

ʻOku pehē ʻe he niʻihi kuo hoko ʻa e tōʻonga fakafaimaná ko e taha ia ʻo e ngaahi ngaʻunu vave taha ʻoku tupulekina ʻi he ʻIunaite Seteté. ʻI he kotoa ʻo e māmani fakalakalaká, ko ha kakai tupulekina tokolahi, ʻoku ueʻi ʻe he ngaahi ngaʻunu ʻa e kakai fefiné pea ʻoku ʻikai te nau kāvea ʻi he tākiekina ʻa e ngaahi lotú, ʻoku nau kumi ki he fiemālie fakalaumālié ʻi he ngaahi founga kehekehe ʻo e tōʻonga fakafaimaná. Ko hono moʻoní, ʻoku fuʻu lahi ʻa e ngaahi founga ʻo e tōʻonga fakafaimana ʻoku ʻikai loto-tatau mo ia ʻa e kakaí naʻa mo hono ʻuhinga ʻo e foʻi lea “fefine taula-faʻahikehé.” Kae kehe, ʻoku faʻa fakaʻilongaʻi ʻa e faʻahinga ʻoku taku ko e kau fefine taula-faʻahikehé ʻaki ʻa e Uika—ʻoku fakamatalaʻi ia ʻi he tikisinale ʻe taha ko “ha lotu natula fakapangani naʻe maʻu ʻa hono tupuʻangá ʻi he fakahihifo ʻo ʻIulopé ʻi he kuonga ki muʻa ʻi he Kalisitiané pea ʻoku hoko ʻo hao mai ia ʻi he senituli hono 20.” a Fakatatau ki ai, ʻoku toe lave ʻa e tokolahi kiate kinautolu ko e kau pangani pe ko e kau neopangani.

ʻI he kotoa ʻo e hisitōliá, kuo fehiʻanekinaʻi, fakatangaʻi, fakamamahiʻi, naʻa mo tāmateʻi ai ʻa e kau fefine taula-faʻahikehé. ʻOku siʻi ai ʻa e ofo ʻi he vēkeveke ʻa e kau fai ʻo e tōʻonga fakafaimaná ke fakaleleiʻi honau ʻīmisí. ʻI ha savea ʻe taha, naʻe ʻeke ai ki ha kau fefine taula-faʻahikehe tokolahi ʻo kau ki he pōpoaki ʻoku nau loto lahi taha ke fakahaaʻi ki he kakaí. Ko ʻenau talí, ʻi hono fakanounou ʻe he tokotaha-fekumi ko Margot Adler, naʻe pehē: “Oku ʻikai te mau kovi. ʻOku ʻikai te mau lotu ki he Tēvoló. ʻOku ʻikai te mau fai ha maumau pe fakataueleʻi ʻa e kakaí. ʻOku ʻikai te mau fakatuʻutāmaki. Ko e kakai anga-maheni pē kimautolu ʻo hangē ko kimoutolú. ʻOku ʻi ai homau ngaahi fāmili, ngaahi ngāue, ngaahi ʻamanaki, mo e ngaahi misi. ʻOku ʻikai ko ha kulupu lotu fakaeouau kimautolu. ʻOku ʻikai te mau ngali-kehe. . . . ʻOku ʻikai fiemaʻu ke mou ilifia ʻiate kimautolu. . . . ʻOku mau faitatau ʻaupito mo kimoutolu ʻi he meʻa ʻoku mou fakakaukau ki aí.”

ʻI ha tuʻunga tupulekina, kuo tali ʻa e pōpoaki ko iá. Ka ʻoku ʻuhinga ení ʻoku ʻikai ha ʻuhinga ia ke hohaʻa ai ʻo fekauʻaki mo hono fai ʻo e tōʻonga fakafaimaná? Te tau lāulea ki he foʻi fehuʻi ko iá ʻi he kupu hoko maí.

[Fakamatala ʻi lalo]

a Ko e foʻi lea faka-Pilitānia ko e “witchcraft” ʻoku haʻu ia mei he ongo foʻi lea faka-Pilitānia motuʻa ko e “wicce” mo e “wicca,” ʻoku ʻuhinga ia ki he kau fefine mo e kau tangata ʻoku nau fai tefito iá.