Ko e Hā Ke Mahuʻingaʻia Ai ʻi he Ngaahi Maná?

“Ko e ngaahi maná, ʻi hono fakamatalaʻí, ʻokú ne maumauʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e saienisí.” —KO RICHARD DAWKINS, KO HA PALŌFESA KI MUʻA ʻO E ʻILO FAKASAIENISI MAʻÁ E KAKAÍ.

“Ko e tui ki he ngaahi maná ʻoku mātuʻaki feʻungamālie. ʻOku mamaʻo ia mei hono fakamaaʻi ʻa e tui ʻa e ngaahi lotú, ko e ngaahi fakaʻilonga ia ʻo e ʻofa ʻa e ʻOtuá ki he fakatupú mo e hokohoko atu ʻene kaunga ki he fakatupú.” —KO ROBERT A. LARMER, KO E PALŌFESA ʻO E FILŌSOFIA.

“ʻOKÚ KE tui ki he ngaahi maná?” Hangē ko ia ʻoku hā ʻi he ongo fakamatala ʻi ʻolungá, ʻoku kehekehe lahi ʻa e ngaahi fakakaukaú. Ka ʻe anga-fēfē haʻo tali ʻa e fehuʻi ko iá?

Te ke toumoua nai ke tali, “ʻIo ʻoku ou tui ki ai.” Mahalo te ke ongoʻi kapau te ke fai ia te ke fakahaaʻi ai ʻokú ke kiʻi tui taʻeʻuhinga pe taʻeako. ʻOku ongoʻi pehē ʻa e tokolahi.

ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, te ke tuipau nai ko e ngaahi maná naʻe hoko moʻoni ia. Te ke tui nai ki he ngaahi mana naʻe lēkooti he Tohi Tapú, hangē ko hono fakamavaeua ʻe Mōsese ʻa e Tahi Kulokulá. Te ke toe tui nai ki he ngaahi mana ʻoku hoko ʻi hotau taimí. Ko hono moʻoní, ko ha līpooti naʻe ʻomai ki muí ni ʻo hā ai “ko ha fuʻu konga tokolahi ʻo e kakai ʻi he māmani ʻo e Uēsité—ko e fakatātaá ko e meimei vahe fā ʻe tolu ʻo e faʻahinga ʻi ʻAmeliká mo e pēseti ʻe 38 ʻi Pilitānia—ʻoku hokohoko atu ʻenau tui ki he ngaahi maná.” (The Cambridge Companion to Miracles, ko e ʻetitaʻi ʻe Graham H. Twelftree) Pehē foki, ko e tui ki he ngaahi maná ʻoku ʻikai fakangatangata pē ia ki he kau Kalisitiané. Fakatatau ki he Britannica Encyclopedia of World Religions, ko e tui ki he ngaahi meʻa fakaemaná “ʻoku meimei ko e konga ia ʻo e kotoa ʻo e ngaahi lotú.”

Pe te ke kau nai ki he kulupu hono tolu, ʻa ia te nau tali: “ʻOku ʻikai te u ʻilo, pea ʻoku ʻikai te u tokanga au ki ai! Ko e ngaahi maná ʻoku ʻikai hoko ia ʻi heʻeku moʻuí!” Ko hono moʻoní, ko e hā ʻoku totonu ai ke ke mahuʻingaʻia ʻi he ngaahi maná?

 Fakakaukau angé ki he tuʻungá ni: Fakakaukau atu ʻoku ʻi ai hao mahaki ʻoku ʻikai malava ke faitoʻo. Kapau naʻe fiemaʻu ke ke lau ha līpooti ʻi ha fakamatala fakafaitoʻo alafalalaʻanga ʻo fekauʻaki mo ha faitoʻo foʻou ʻe lava ke faitoʻo ho puké, ʻe ʻikai nai ʻaonga ke vaheʻi ha kiʻi taimi mo ha ivi ke fakatotoloʻi ʻa e ngaahi moʻoniʻi meʻá? ʻOku pehē pē, ko e ngaahi talaʻofa ʻa e Tohi Tapú ʻoku vavé ni ke hoko ha ngaahi mana fakaofo. Te ne uesia ʻa e moʻui ʻo e meʻa moʻui kotoa ʻi he māmani ko ení. ʻIkai ʻoku tuha mo hao kiʻi taimi mo e ivi ke ʻilo pē ʻoku falalaʻanga ʻa e talaʻofá?

Neongo ia, ki muʻa ke tau sivisiviʻi pē ko e hā ʻa e ngaahi mana ko ia naʻe talaʻofá, tau ʻuluaki tali angé ʻa e ngaahi fakafepaki anga-maheni ʻe tolu fekauʻaki mo e ngaahi maná.

[Puha ʻi he peesi 3]

KO E HĀ ʻA E MANA?

Ko ha meʻa ʻoku mahulu atu ia ʻi he ngaahi mālohi fakaetangata pe fakanatula kotoa pē ʻoku ʻiloʻí pea ko ia ʻoku taku ai ia ki he mālohi mahulu hake ʻi natula.