Pambula kuswera yapa mu 2012, akufufuza vinthu vakali angusaniya vibanthu va chiyaŵi chadongu cho chinguwumbika vyaka 3,000 vajumpha ndipu anguzizwa ukongwa. Ntchinthu wuli cho chinguŵaziziswa? Yiwu anguzizwa ndi vibanthu vo cha kweni mazu ngo ngangulembekapu.

Akufufuza wo ŵati alumikiza vibanthu, anguŵerenga mazu ngachikanani ngo ngenga pa chiyaŵi cho ngakuti: “Eshibala Beni [mwana waku] Beda.” Yaka nkhakwamba kuti ŵanthu akufufuza vinthu vakali asaniyi zina lenili lo likulembeka mu nyengu yakali.

M’Bayibolu mwe so zina lakuti Eshibala. Munthu mwenuyu wenga yumoza mwa ŵana aku Sauli yo wenga Fumu. (1 Mik. 8:33; 9:39) Pulofesa Yosef Garfinkel, yo wangugwira nawu ntchitu yakufukuwa vinthu, wangukamba kuti: “Ntchinthu chakukondwesa kuti zina la m’Bayibolu lakuti Eshibala lo laziŵikanga ŵaka pa nyengu yo Davidi walamuliyanga, sonu lisanirika pa vinthu vakali vo akuvifukuwa pasi.” Anyaki aŵanaŵana kuti zina lenili lenga la munyengu yeniyo pe. Kusanirika kwa zina lenili pa gulu la vinthu vo akuvifukuwa, kulongo kuti vo Bayibolu likamba vauneneska.

Pa vesi linyaki m’Bayibolu zina lakuti Eshibala akulilemba kuti Ishiboshete ndipu m’malu mwa mazu ngakuti “bala” akulembapu kuti “boshete.” (2 Sam. 2:10) Ntchifukwa wuli akuchita viyo? Ŵanthu akufufuza vinthu vakali akamba kuti, “Viwoneka kuti mubuku la 2 Samuele akhumbanga cha kugwirisiya ntchitu zina lakuti Eshibala chifukwa layananangaku ndi zina lakuti Bala, yo wenga chiuta wachikanani wa vuwa. Kweni zina chayilu . . . lisanirika mubuku la Mikoka.”