1. Kumbi ŵanthu akumana ndi masuzgu wuli?

YEHOVA wakhumbanga cha kuti ŵanthu akotengi. Iyu wakhumbanga kuti ŵanthu aje ndi umoyu wamampha m’Paradayisu. Kweni “ulengi wosi utamanthiya ndi ulangiya [urwirwi].” (Ŵar. 8:22) Kumbi muŵanaŵana kuti Chiuta watuvwa wuli asani wawona mo ŵanthu asuzgikiya chifukwa cha ubudi? Nyengu zinyaki ŵanthu atiŵaphwere cha akukota anandi pa nyengu yo apenja ukongwa chovyu.​—⁠Sumu 39:5; 2 Tim. 3:⁠3.

2. Nchifukwa wuli Akhristu atenere kuŵanaŵaniya akukota?

² Ateŵeti aku Yehova akondwa chifukwa chakuti mu mipingu yawu mwe ŵanthu akukota. Tiyanduwa ndi zeru zawu ndipuso tichiskika chifukwa cha chivwanu chawu chakukho. Anandi aku isi, ŵanthu akukota ŵenaŵa mbabali ŵidu. Kaya mbabali ŵidu pamwenga cha, titenere kuŵaphwere. (Ŵag. 6:10; 1 Pet. 1:22) Nkhani iyi, yitiwovyengi tosi kuziŵa mo Chiuta wawone ŵanthu akukota. Tikambiskanengi so vo a m’banja ndipuso mpingu angachita kuti awovyi abali ŵidu akwanjiwa ŵenaŵa.

3, 4. (a) Nchinthu wuli cho wakulemba Sumu chaputala 71 wanguŵeyere Yehova? (b) Kumbi ŵanthu akukota angapemphanji kwaku Chiuta?

³ Yo wangukambirika kulemba Sumu 71:9 wanguŵeyere Chiuta kuti: “Lekani kunditaya pa nyengu yinu pakuti ndini khongwi; lekani kundisiya po nthazi zangu zamala.” Sumu yeniyi yiwoneka  kuti yatuliya ku Sumu chaputala 70, yo pachanya pe mazu “ngaku Davidi.” Mwaviyo, panyaki wangaŵa Davidi yo wakukamba vo tiŵerenga pa Sumu 71:⁠9. Iyu wanguteŵete Chiuta kutuwa pa unamana kuzifika pa ukoti waki ndipu Yehova wangumugwiriskiya nchitu pa vinthu vikuluvikulu. (1 Sam. 17:​33-37, 50; 1 Ŵakar. 2:​1-3, 10) Chinanga kuti venga viyo, iyu wanguwona kuti wakhumbikanga kupempha Yehova kuti walutirizgi kumuwovya.​—⁠Ŵerengani Sumu 71:​17, 18.

⁴ Mazuŵa nganu pe so ŵanthu anandi wo ŵenge Davidi. Chinanga kuti mbakukota ndipuso ŵe mu “mazuŵa ngaheni,” yiwu achita chechosi cho angafiska kuti alutirizgi kuthamika Chiuta. (Wak. 12:​1-7) Anandi mwa ŵanthu ŵenaŵa atondeka kuchita vinthu vakupambanapambana vo achitanga kali kusazgiyapu kupharazga. Nawu so angamuŵeyere Yehova kuti walutirizgi kuŵatumbika ndipuso kuŵaphwere. Ŵanthu akugomezgeka ŵenaŵa, atenere kugomezga kuti Chiuta wamukengi marombu ngawu. Ve viyo chifukwa chakuti marombu ngawu nge ndi fundu zamampha zakuyanana ndi zo Davidi wangukambirika kulemba.

5. Kumbi Yehova watiŵawona wuli ŵanthu akukota wo mbakugomezgeka?

⁵ Malemba ngakamba mwambula kubisa kuti Yehova wawona akukota wo mbakugomezgeka kuŵa akukhumbika ndipu wakhumba kuti ateŵeti ŵaki nawu aŵatumbikengi. (Sumu 22:​24-26; Nthanthi 16:31; 20:29) Lemba la Ŵalevi 19:32 lititi: “Muperekengi ulemu ku khongwi la nyivu, mutumbikengi ŵanthu ŵara, ndipu mopengi Chiuta winu, Ndini Ambuya [Yehova].” Kutumbika akukota mu mpingu, yenga nkhani yikulu ukongwa po mazu yanga ngalembekiyanga, ndipu fundu yeniyi njakukhumbika so mazuŵa nganu. Nanga wuli pa nkhani yakuŵaphwere? Ndiyani yo watenere kuŵaphwere?

6. Kumbi Yesu wangulongo chakuwoniyapu wuli pa nkhani yakuphwere apapi?

⁶ Mazu ngaku Chiuta ngatitikambiya kuti: “Tumbika awusu ndi anyoku.” (Chit. 20:12; Ŵaef. 6:⁠2) Yesu wangulongo kuti fundu yeniyi njakukhumbika ukongwa po wangususka Afarisi ndi Alembi wo akananga kuphwere apapi ŵawu. (Marko 7:​5, 10-13) Iyu wenga chakuwoniyapu chamampha pa nkhani iyi. Mwakuyeruzgiyapu, po wenga pafupi kufwa pa chimiti chakutombozgekiyapu, wangukambiya wakusambira waki Yohane yo wamuyanjanga kuti waphwere anyina wo panyaki ŵenga choko pa nyengu yo.​—⁠Yoh. 19:​26, 27.

7. (a) Kumbi Paulo wangukambanji pa nkhani yakuphwere apapi? (b) Kumbi ndi fundu wuli yinyaki yo Paulo wangukamba?

⁷ Wakutumika Paulo wangukambirika kulemba kuti Akhristu atenere kuphwere ŵanthu a m’banja lawu. (Ŵerengani 1 Timote 5:​4, 8, 16.) Ŵanaŵaniyani mazu ngo Paulo wangulembe Timote. Paulo wangukonkhoska wo atenere kweniso wo atenere cha kupaskika ndalama ndi mpingu. Iyu wangukamba mwakuvwika umampha kuti asani choko che ndi ŵana, azuku ndipuso achibali, ndiwu atenere kuja akudankha kuwovya choko chakukota. Venivi vatingi viwovyengi kuti mpingu uleki kusuzgika kusaniya ndalama zakuti ziwovyiyengi vyoko. Mwakuyanana ŵaka mazuŵa nganu, Akhristu atovya abali ŵawu wo akhumbika chovyu ndipu nthowa yeniyi njimoza mwa nthowa zo ‘alongole ulemu.’

8. Nchifukwa wuli Bayibolo likamba cha mo munthu wangaphwerere apapi ŵaki akukota?

⁸ Tingakamba kuti ŵana alara achikhristu ndiwu atenere kuyesesa kuphwere apapi ŵawu. Paulo wakambanga za ŵanthu wo ŵe ndi ‘chivwanu,’ kweni chinanga kuti ve viyo, apapi wo mbakaboni cha titenere cha kuleka kuŵaphwere. Ŵana angaphwere apapi ŵawu  mwakupambana. Apapi angakumana ndi masuzgu ngakupambana. Yiwu angapambana vo akhumbikiya, nkharu ndipuso katamiru. Akukota anyaki ŵe ndi ŵana anandi po anyaki ŵe ndi mwana yumoza. Anyaki agomezga chovyu chakutuliya ku boma penipo anyaki cha. Vo ŵanthu wo akhumbika kuwovyeka angayanja vingaja so vakupambana. Mwaviyo, kungaŵa kuŵavi zeru kususka vo munthu yo waphwere abali ŵaki akukota, watesesa kuchita. Yehova wangatumbika chechosi cho tingasankha asani nchakutuliya m’Malemba ndipu venivi ndivu waja wachichita kutuliya mu nyengu yaku Mosese.​—⁠Maŵ. 11:⁠23.

9-11. (a) Kumbi ndi masuzgu wuli ngo anyaki akumana nangu? (Wonani chithuzi cho che papeji 20.) (b) Nchifukwa wuli ŵana wo ateŵete atenere cha kuthaŵiliya kuleka uteŵeti wa nyengu zosi? Konkhoskani.

⁹ Asani ŵana aja kutali, kungaŵa kwakusuzga kuwovya apapi ŵawu akukota pa nyengu yakwenere. Apapi angatama mwamabuchibuchi, panyaki chifukwa chakuwa, kufyoka chiwanga, pamwenga masuzgu nganyaki ngakulu. Venivi vingachitiska kuti tiluti kwa apapi ŵidu, tikaŵawoni. Mwaviyo, angakhumbika chovyu cha nyengu yimanavi pamwenga yitali. *

¹⁰ Ateŵeti a nyengu zosi wo ateŵete Chiuta kutali ndi kwawu, angasuzgika kuziŵa chakuti achiti. Wo ateŵete pa Beteli, amishonale, akuwonere dera pamwenga akuwonere chigaŵa awona kuti uteŵeti wawu ngwakuzirwa chifukwa ndi vitumbiku vakutuliya kwaku Yehova. Chinanga kuti ve viyo, asani apapi ŵawu atama yiwu angayamba kuŵanaŵana kuti, ‘Tikhumbika kusiya uteŵeti kuti tikaphwere apapi ku nyumba.’ Kweni vingaŵa umampha kuromba dankha ndi kuyiŵanaŵaniya nkhani yo asani apapi ŵinu akhumba nadi kuti mukaŵawovyi. Tikhumbika cha kuthaŵiliya kuleka uteŵeti chifukwa nyengu zinyaki kungaŵa kwambula kwenere kuchita viyo. Kumbi suzgu yo apapi ŵinu ŵe nayu njakuti abali mu mpingu wawu angatondeka kuŵawovya?​—⁠Nthanthi 21:⁠5.

¹¹ Mwakuyeruzgiyapu, ŵanaŵaniyani vo vinguchitikiya abali ŵaŵi a banja limoza. Yumoza wenga m’mishonale ku South America, ndipu munyaki wateŵetiyanga ku likulu la Akaboni aku Yehova pacharu chosi chapasi, ku Brooklyn, New York. Apapi ŵawu ŵenga akukota ndipu akhumbikanga chovyu. Abali ŵenaŵa limoza ndi awolu ŵawu anguluta ku Japan ko apapi ŵawu ajanga kuti akawoni mo angachiŵawovye. Pati pajumpha nyengu, mubali ndi muwolu waki wo ajanga ku South America, anguŵanaŵana kuti aleki uteŵeti. Pavuli paki, angulonde foni kutuliya ku wakukumaniska wupu wa ŵara, ku mpingu wo apapi ŵawu awungananga. Wupu wa ŵara wati wakambiskana nkhani iyi, unguwona kuti banja lenili lilutirizgi kuchita umishonale. Ŵara angulilumba ukongwa chifukwa cha uteŵeti wo lichita ndipu angulisimikizgiya kuti ayesesengi kuphwere apapi ŵawu. Ŵanthu wosi a m’banja lenili, anguwonga ukongwa chifukwa ŵara wo angulongo kuti aŵafipiyanga mtima.

12. Nchinthu wuli cho banja lachikhristu litenere kuŵanaŵaniya pa chechosi cho lingasankha?

¹² Kaya pangaŵa nthowa wuli yo banja lachikhristu lingagwiriskiya nchitu kuti liwovyi apapi ŵawu akukota, litenere kuwoneseska kuti nthowa yosi yo lasankha, yitumbika zina laku Chiuta. Tikhumba cha kuja nge alongozgi achisopa a mu nyengu yaku Yesu. (Mat. 15:​3-6) Tikhumba kuti vo tisankha, vitumbikengi Chiuta kweniso mpingu.​—⁠2 Ŵakor. 6:⁠3.

13, 14. Nchifukwa wuli tingakamba kuti Malemba ngakamba kuti mipingu yitenere kovya ŵanthu akukota?

¹³ Ndi wosi cha wo angawovya ateŵeti a  nyengu zosi mu nthowa yo takamba mu ndimi yajumpha. Chinanga kuti vingaŵa viyo, vo vinguchitika mu nyengu ya akutumika vilongo kuti mipingu yitenere kovya Akhristu akugomezgeka akukota wo akhumbika chovyu. Bayibolo likamba za mpingu wa ku Yerusalemu kuti “kwengavi so mwaku wo yumoza msawuchi.” Ivi ving’anamuwa kuti wosi ŵenga akukhupuka cha. Viwoneka kuti anyaki ŵenga ndi vinthu vimanavi kweni “ŵagaŵiyanga kwaku yosi uli ndimo munthu yosi wakavukiyanga.” (Mac. 4:​34, 35) Pavuli paki, mu mpingu mungwamba suzgu likulu. Akutumika anguvwa kuti “vajowolekanga vyoko . . . mu uteŵeti wa zuŵa ndi zuŵa” pamwenga kuti vyoko vinyaki avinolanga chakurya. Mwaviyo, akutumika angusankha abali akwenere kuti awonesesengi kuti vyoko vilonde chakurya chakukwana ndipuso chigaŵika kwambula kwanjiya. (Mac. 6:​1-5) Mbuneneska kuti angugaŵa chakurya kwa nyengu yimanavi. Yiwu anguchita viyo chifukwa chakuti awovyanga ŵanthu wo angwamba Chikhristu pa Pentekoste mu 33 C.E ndipuso wo angujaliya ku Yerusalemu kuti asambiri. Chinanga kuti venga viyo, vo akutumika anguchita vilongo kuti mpingu ungawovya wo akhumbika chovyu.

¹⁴ Nge mo tawone, Paulo wangupaska Timote ulongozgi wo wakonkhoskanga vifukwa vakwenere vo mpingu wakhumbikiyanga kuwovya vyoko vachikhristu. (1 Tim. 5:​3-16) Yakobe yo wangukambirika kulembaku Bayibolo, nayu wangukamba kuti Akhristu ŵe ndi udindu wakovya ŵana alanda, vyoko kweniso anyaki wo akumana ndi masuzgu pamwenga akhumbika chovyu. (Yak. 1:27; 2:​15-17) Wakutumika Yohane nayu so wakukamba kuti: “Yosi yo we nachu chuma cha charu, ndipu wawona mubali waki kuti wakavuka, ndi wamjaliya lisungu laki, chanju cho chaku Chiuta chija uli mwaku iyu?” (1 Yoh. 3:17) Asani Mkhristu weyosi we ndi udindu waviyo ku ŵanthu wo akhumbika chovyu kwe wuli mpingu?

15. Kumbi ndi vinthu nivi vo titenere kuchita asani tiwovya abali ndi azichi akukota?

¹⁵ Muvyaru vinyaki boma lipereka ndalama ku ŵanthu akukota, lijalikiska mawupu ngakovya ŵanthu wo asoŵa chovyu ndipuso lilembera ŵanthu kuti aphweriyengi akukota. (Ŵar. 13:⁠6) Penipo muvyaru vinyaki venivi vichitika cha. Mwaviyo, chovyu cho achibali ndi mpingu ungapereka ku abali ndi azichi akukota, chingapambana mwakukoliyana ndi malu. Asani ŵana achikhristu aja kutali ndi apapi  ŵawu akhumbika kupereka chovyu chakukwana. Ŵana angachita umampha kukambiskananga ndi ŵara mu mpingu wo apapi ŵawu awungana kuti wosi aziŵengi mo vinthu viliri. Mwakuyeruzgiyapu, ŵara angawovya akukota kuziŵa vo boma laŵanozge pamwenga mawupu ngo nge ko aja kweniso mo angawovyeke. Yiwu atenere so kuziŵa ngongoli yo akukota ŵe nayu pamwenga mapilisi ngo atingasunga ŵaka. Akhumbika kuŵaziŵiska vinthu venivi ŵana ŵawu. Asani ŵara angachita viyo, vingawovya kuti masuzgu ngaleki kukuwa ndipuso angasaniya nthowa zakungamaliskiya mwaliŵi. Mwaviyo, asani pangaŵa munthu yo wangawovya mwaliŵi pamwenga kupereka ulongozgi, wangaja nge “masu” nga ŵana wo, vo vingachitiska kuti banja lo lilekengi kufipa mtima.

16. Kumbi Akhristu anyaki atiŵawovya wuli akukota?

¹⁶ Chifukwa chakwanja Akhristu akukota, abali ndi azichi anyaki mu mipingu agwiriskiya nchitu nyengu ndi nthazi zawu kuti aŵawovyi. Yiwu atesesa kulongo kuti atiŵayanja abali akukota. Abali ndi azichi wo atiŵaphwere agaŵana nchitu ndipu achita viyo mwakusinthanasinthana. Ŵara anyaki angafiska cha kuchita uteŵeti wa nyengu zosi chifukwa cha mo vinthu viliri pa umoyu wawu kweni yiwu akondwa kovya ŵana ŵa ŵanthu akukota kulutirizga kuteŵete mo angakhumbiya. Ŵara ŵenaŵa alongo nkharu yamampha ukongwa! Vo abali ŵenaŵa achita ving’anamuwa kuti ŵana alekengi cha kuphwere apapi ŵawu.

17, 18. Kumbi wo aphwere ŵanthu akukota akhumbika kuja ndi nkharu wuli?

¹⁷ Wosi wo aphwere akukota akhumbika kuyesesa kuti akondwengi asani atovya ŵanthu akukota. Asani mugwira nchitu yeniyi, mutenere kuyesesa kuwona vinthu mwakwenere. Nyengu zinyaki ukoti uchitiska munthu kuguŵa kweniso kusuzgika maŵanaŵanu. Ndichu chifukwa chaki mukhumbika kuyesesa kuŵatumbika ndipuso kuŵachiska mwakukambiskana nawu umampha. Abali ndi azichi akukota ŵenaŵa wo ateŵete mwakugomezgeka, titenere kuŵalumba. Yehova waluwa cha vo achitanga pakumuteŵete, Akhristu anyawu nawu aluwa so cha.​—⁠Ŵerengani Malaki 3:16; Ŵahebere 6:⁠10.

¹⁸ Kusazgiyapu pa fundu yeniyi, kuphwere akukota zuŵa ndi zuŵa kungaŵa kwambula kufyo asani akukota akoliyana ndi wo atiŵawovya. (Wak. 3:​1, 4) Akukota anandi atesesa kuleka kusuzga wo atiŵawovya. Yiwu aziŵa kuti abali ndi azichi wo atiŵawovya pamwenga wo atuza kuzichezga nawu, angalutirizga kuchita viyo pamwenga cha chifukwa cha nkharu yawu. Nyengu zinandi abali ndi azichi wo atanja kuchiwona akukota akamba kuti: “Ndinguluta kuchichiska Mkhristu wakukota kweni ini ndini ndachiskika ukongwa.”​—⁠Nthanthi 15:13; 17:⁠22.

19. Kumbi anamana ndi akukota alindizganji munthazi?

¹⁹ Tilindizga zuŵa lo kusuzgika ndipuso masuzgu nganyaki ngosi ngo tikumana nangu chifukwa chambula kufikapu ngazamumaliya. Pa nyengu yinu, ateŵeti aku Chiuta akhumbika kulutirizga kuŵanaŵaniya umoyu wambula kumala. Tiziŵa kuti kugomezga vo Chiuta wakulayizga kungatiwovya mu nyengu ya masuzgu yinu. Tiwonga kuti te ndi chigomezgu chenichi ndipu “tidembereka cha. Inya chingana umunthu widu wakubwaru uvumuka, ndikweni wamkati wo uchitika ufya zuŵa ndi zuŵa.” (2 Ŵakor. 4:​16-18; Ŵah. 6:​18, 19) Kuti mulutirizgi kugomezga vo Chiuta wakulayizga, nchinthu wuli cho chingakuwovyani kuti mufiski kuwovya akukota? Nkhani yakulondopu yikonkhoska masachizgu nganyaki ngakovya.