KUKWAMBA kwa chihanya mu 1970, ndingutama ukongwa ndipu angundigoneka m’chipatala chinyaki (Valley Forge General Hospital) m’msumba wa Phoenixville m’charu cha Pennsylvania, ku United States. Pa 30 minisi yeyosi, nesi munyaki munthurumi wandipimanga kuti waziŵi mo BP yangu yilili. Pa nyengu iyi ndenga ndi vyaka 20 ndipu ndagwiranga nchitu ya usilikali. Chinanga kuti nesi uyu wenga mulaku kwaku ini, wangusuzgika ukongwa maŵanaŵanu kuwona mo ndasuzgikiyanga. Po BP yangu yalutiliyanga kusika, ndingumufumba kuti, “Kumbi ukumuwonapu munthu wachifwa?” Iyu wanguchita mantha ukongwa ndipu wangumuka kuti, “Ndechendamuwonepu.”

Pa nyengu iyi, ndaziŵanga cha kuti ndichilengi. Kumbi ndingwamba wuli kutama? Ankhani ndikukambiyeni mbiri ya umoyu wangu.

Ndingwamba kutama pa nyengu yo ndagwiranga nchitu yakovya madokotala ngo ngachitanga opaleshoni ŵanthu wo apwetekeka kunkhondu m’charu cha Vietnam. Ndakondwanga ukongwa kuwovya ŵanthu wo atama ndipuso wo apwetekeka kunkhondu ndipu ndakhumbanga kusambira nchitu yakupanga ŵanthu opaleshoni. Ndingufika ku Vietnam mu July 1969. Nge mo venge asani munthu wafika ŵaka, angwamba kundisambiza kwa sabata yimoza mo ndatingi ndigwiriyengi nchitu. Ndipu ivi vingundovya kuti ndiziŵiliyi nyengu yakufunda ya m’charu ichi.

Ndipu zuŵa linyaki ndati ndafika ŵaka ku nchitu ku chipatala chinyaki chakuchitiyaku upaleshoni mumsumba wa Mekong Delta, ndegi zingwamba kuza ndi ŵanthu wo angupwetekeka ku nkhondu. Ndenga wakujipereka ukongwa ndipu ndayanjanga ukongwa kugwira nchitu. Mwaviyo, ndakhumbisiskanga kuŵawovya mwaliŵi. Vilonda vawu vati vasukika, angutchimbiliya nawu mutivipinda takupangiyamu opaleshoni. Mutivipinda iti mwaputanga mphepu zamampha nyengu zosi. Madokotala ngaŵi ndi manesi nganthurumi ngaŵi nganguyesesa kuwovya ŵanthu wo angupwetekeka kuti aleki kufwa. Kweni mundegi mwenga vimathumba vinyaki vifipa vo vinguleka kusisika. Ndati ndafumba, angundikambiya kuti muvimathumba venivi mwenga viŵalu vakuvikitika va asilikali wo angubayika ku nkhondu. Ivi ndivu ndachitanga kunkhondu.

Ndinguvwa uneneska ndeche mwana kutuliya kwa Akaboni aku Yehova. Ama angwamba kusambira Bayibolo ndi Akaboni, kweni angubatizika cha. Nyengu zosi ndayanjanga kuja ndi ama asani asambira Bayibolo. Ndikumbuka kuti nyengu yinyaki, ini ndi ada amusaniyapu tajumphanga pafupi ndi Nyumba ya Ufumu. Ndinguŵafumba kuti, “Kumbi cho nchinthu wuli?” Yiwu angundimuka kuti, “Basopu kulutaku ku ŵanthu wo!” Chifukwa chakuti ndaŵayanjanga kweniso kuŵagomezga, ndinguŵavwiya. Mwaviyo, ndinguleka kukambiskana ndi Akaboni aku Yehova.

Ndati ndaweku ku Vietnam, ndingwamba kupenja Chiuta. Ndasuzgikanga ukongwa maŵanaŵanu ndi vo ndawonanga kunkhondu. Kweni viwoneka kuti ŵanthu anandi aziŵanga cha vo vachitikanga ku Vietnam. Ndikumbuka kuti nyengu yinyaki ŵanthu akususka agubanga m’msewu chifukwa anguvwa kuti asilikali a ku United States abaya ŵana ambula kunanga kunkhondu ya ku Vietnam.

Ndingwamba kuluta ku matchalitchi ngakupambanapambana kuti ndiziŵi uneneska wakukwaskana ndi Chiuta. Ndakhumbisiskanga kuziŵa Chiuta, kweni ndakhorwanga cha ndi vo asambizanga mu matchalitchi ngenanga. Pavuli paki, pa Sabata mu February 1971 ndinguluta ku Nyumba ya Ufumu ya Akaboni aku Yehova ku Delray Beach, m’charu cha Florida.

Ndati ndasere mu Nyumba ya Ufumu ndingusaniya nkhani yachisanisani ye pafupi kumala, mwaviyo ndingusambira nawu Chigongwi cha Alinda pe. Ndikumbuka cha nkhani yo tingusambira kweni ndikumbuka ŵaka kuti ŵana ajulanga ma Bayibolo ngawu kuti asaniyi malemba. Ivi vingundikondweska ukongwa! Ndipu ndinguvwisiya umampha sambiru la Chigongwi cha Alinda. Po ndatuwanga mu Nyumba ya Ufumu, m’bali wa vyaka 80 zina laki Jim Gardner wanguza kwaku ini. Iyu wenga ndi buku la Coonadi cimene cimatsogolera ku Moyo Wamuyaya ndipu wangundifumba kuti, “Kumbi ungaliyanja buku ili?” Pavuli paki, tingupangana kuti ndiziyambi kusambira Bayibolo pa Chinayi ndi mulenji.

Pa zuŵa lenili ndakhumbikanga kuluta ku nchitu. Ndagwiranga nchitu pachipatala cha pulayiveti chinyaki m’msumba wa Boca Raton m’charu cha Florida. Ndipu ndagwiriyinga nchitu m’chipinda cha ŵanthu wo akhumbika chovyu mwaliŵi. Ndayambanga nchitu 11 koloku usiku mpaka 7 koloku mulenji. Chifukwa chakuti kwengavi viwawa, ndingwamba kuŵerenga buku la Coonadi. Nesi mula munthukazi wangundiphanga buku lenili ndipu wati wawona papeji lakwamba wangundifumba mwakukalipa kuti, “Ukhumba kuja m’gulu la ŵanthu ŵenaŵa?” Nani ndingumukwatapuwa buku langu ndipu ndingumukambiya kuti, “Ndaŵerenga ŵaka kufika pakati, ndipu viwoneka kuti ndiŵengi m’gulu la ŵanthu ŵenaŵa!” Iyu wangundisiya ndipu ndingumaliza kuŵerenga buku losi usiku wenuwu.

Ndati ndakumana ndi M’bali Gardner kuti ndiyambi kusambira Bayibolo ndingumufumba kuti, “Kumbi tisambirengenji?” Iyu wangundimuka kuti, “Tisambirengi buku lo ndikukupaska.” Ndipu ndingumukambiya  kuti, “Ndaliŵerenga kali losi.” M’bali Gardner wangundimuka kuti, “Wachita umampha, kweni tiyeni tikambiskani ŵaka mutu wakwamba.” Ndinguzizwa ukongwa kuwona kuti penga vinthu vinandi vo ndinguleka kuvivwisa. Tinguŵerenga malemba nganandi m’Bayibolo langu la King James Version. Yapa ndasambiranga nadi uneneska wakukwaskana ndi Yehova Chiuta. Zuŵa lenili ndi mulenji ndingusambira mitu yitatu m’buku la Coonadi ndi M’bali Gardner yo ndamudananga so kuti Jim. Pa Chinayi chechosi ndi mulenji ndasambiranga mitu yitatu. Ndipu ndakondwanga ukongwa ndi vo ndasambiranga. Ndiwona kuti uwu wenga mwaŵi ukulu ukongwa kusambizika ndi m’bali wakusankhika yo waziŵananga ndi Charles T. Russell!

Pati pajumpha masabata ngamanavi, ndinguzomerezgeka kuja mupharazgi wa uthenga wamampha. Jim wangundiwovya pa vinthu vinandi, kusazgapu mo ndingapharazgiya kunyumba ndi nyumba. (Mac. 20:20) Ndakondwanga ukongwa kupharazgiya limoza ndi Jim. Ndipu mpaka sonu ndiwona kuti kupharazga nkhwakukhumbika ukongwa. Kukamba uneneska, ndikondwa ukongwa kugwiriya nchitu limoza ndi Chiuta!​—1 Ŵakor. 3:9.

Sonu ndikukonkhoskiyeni mo kwanja Yehova kwandiwovye. (Chiv. 2:4) Ndamuyanjanga ukongwa Chiuta ndipu ivi ndivu vingundiwovya kukunthiyapu masuzgu ngo ndakumananga nangu kweniso kuti ndileki kukumbuka vo vachitikanga kunkhondu.​—Yes. 65:17.

Ndikumbuka vo vinguchitika mu 1971 muchipwepwi. Ada amusaniyapu angundidikiska munyumba ya lendi yo angundipaska chifukwa akhumbanga cha kuja ndi Kaboni waku Yehova panyumba pawu. Kweni pa nyengu iyi ndenga ndi ndalama zimanavi ŵaka. Kuchipatala ko ndagwiranga nchitu, andilipilanga asani pajumpha masabata ngaŵi, ndipu ndalama  zinandi zo ndingulonde ndingugula ŵaka vakuvwala ndi chilatu chakuti ndiwonekengi umampha asani ndisere mu uteŵeti chifukwa ndamiyanga Yehova. Ndenga ndi ndalama zimanavi zo ndingusunga ku banki ya ku Michigan m’charu cho ndingukuliya. Mwaviyo, ndakhumbikanga kuja mu galimotu yangu kwa mazuŵa ngamanavi. Asani ndikhumba kumeta mwembi ndi kusamba ndalutanga pa kanyumba ko kenga pamalu ngakugulisiyapu mafuta nga galimotu.

Zuŵa linyaki, ndingufika pa Nyumba ya Ufumu kwati kwaja maola nganandi kuti kagulu ka uteŵeti kakumani. Pa nyengu iyi ndipu ndaweku waka ku nchitu. Ndati ndaja kuvuli kwa Nyumba ya Ufumu ko munthu weyosi watingi wandiwonengi cha, ndingwamba kusuzgika ukongwa maŵanaŵanu chifukwa ndakumbukanga fungu la ŵanthu wo awotchekanga ndipuso ndopa za ŵanthu wo abayikanga ku Vietnam. Ndakumbukanga so vo achinyamata andifumbanga kuti, “Ndichirengi nadi ini? Ndichirengi nadi ini?” Chinanga kuti ndaziŵanga kuti achirengi cha, kweni ndayesesanga kuŵachiska. Yapa ndingutimbanyizgika ukongwa maŵanaŵanu.

Ndingwamba kuromba ndipu masozi ngasikanga m’matakama mwangu. (Sumu 56:8) Ndingwamba so kuŵanaŵaniya ukongwa za chiyuka. Ndinguchiskika ukongwa kuziŵa kuti Yehova Chiuta wazamuyuska achinyamata wo ndinguwona achifwa ku nkhondu ndipu azamuja ndi mwaŵi wakusambira uneneska wakukwaskana ndi iyu. Ndipu ndazamusuzgika maŵanaŵanu so cha chifukwa chakukumbuka ŵanthu ŵenaŵa. (Mac. 24:15) Pavuli paki, ndingwamba kwanja Yehova ndi mtima wosi. Zuŵa ili ndililuwengi cha pa umoyu wangu. Kutuliya pa nyengu iyi, ndayesesa kulongo kuti nditanja ukongwa Yehova chinanga mpha nyengu yo ndakumana ndi masuzgu.

Ŵanthu achita vinthu viheni ukongwa kunkhondu ndipu nani ndivu ndachitanga. Kweni kuŵanaŵaniya fundu zo zisanirika m’Malemba ngaŵi ngo nditanja kwandovya ukongwa. Lemba lakwamba ndi Chivumbuzi 12:10, 11 lo likamba kuti, Diabolo wapundika ndi uthenga wo tipharazga ndipuso ndopa za mwana wa mbereri. Ndipu lachiŵi ndi Ŵagalatia 2:20. Lemba ili litindiwovya kuziŵa kuti Khristu Yesu wakufwa ‘chifukwa chaku ini.’ Kweniso Yehova wakundigowoke vo ndachitanga chifukwa cha ndopa zaku Yesu. Kuziŵa fundu yeniyi kwandovya kuti ndije ndi njuŵi yamampha ndipuso kuti ndiyesesi kovya ŵanthu anyaki kuziŵa uneneska wakukwaskana ndi Chiuta widu walisungu, Yehova!​—Ŵah. 9:14.

Asani ndikumbuka vo vandichitikiya pa umoyu wangu, ndiwonga ukongwa kuti Yehova watindiphwere nyengu zosi. Mwakuyeruzgiyapu, Jim wati waziŵa kuti ndija mugalimotu, wangundiwovya kuti ndikumani ndi mzichi munyaki yo wenga ndi nyumba ya lendi. Kukamba uneneska, ndiwona kuti Yehova wangugwiriskiya nchitu Jim kweniso mzichi mwenuyu kuti ndisaniyi nyumba yamampha yakujamu. Yehova ngwamampha ukongwa! Ndipu waphwere ateŵeti ŵaki akugomezgeka.

Mu May 1971, ndakhumbanga kuluta ku Michigan kuti nkhachiti vinthu vinyaki. Ndeche ndatuweku ku Mpingu wa Delray Beach m’charu cha Florida, ndingupakila magazini nganandi mu galimotu yangu ndipu pavuli paki ndingunyamuka. Kweni magazini ngosi ngangumala liŵi ndeche ndafiki ndi ku Georgia. Ndapharazganga mwaphamphu uthenga wamampha wa Ufumu m’vigaŵa vinandi. Ndagaŵiyanga magazini mu majeri ndi m’malu ngakugona alendu. Kweni ndiziŵa cha asani ŵanthu ŵenaŵa akusambira uneneska.​—1 Ŵakor. 3:6, 7.

Kukamba uneneska, ndaziŵanga cha kupharazga mwalusu ku ŵanthu a m’banja langu ndati ndasambira ŵaka uneneska. Chifukwa chakuti ndamuyanjanga ukongwa Yehova, ndaŵapharazgiyanga mwachiganga kweniso mwambula kubisa. Ndaŵayanjanga ukongwa aku ŵangu John ndi Ron ndipu ndaŵachichizganga kuti asambiri uneneska. Kweni pavuli paki ndinguŵapepeska chifukwa chambula kuchita vinthu mwachanju. Chinanga venga  viyo, ndingulekapu cha kuromba kuti nawu asambiri uneneska. Kutuliya nyengu yeniyi, Yehova wandisambiza ndipu sonu ndipharazga ndi kusambiza mwalusu ukongwa.​—Ŵakol. 4:6.

Chinanga kuti nditanja ukongwa Yehova kweni pe ŵanthu so anyaki wo nditiŵayanja. Mwakuyeruzgiyapu muwolu wangu Susan nditimuyanja ukongwa. Ndawonanga kuti ndikhumbika munyangu kuti wandiwovyengi pa nchitu za Ufumu. Susan watimwanja ukongwa Yehova. Ndikumbuka zuŵa linyaki lo ndinguluta kwawu teche pa chibwezi. Susan wanguja pakhondi la nyumba ya apapi ŵaki m’msumba wa Cranston ku Rhode Island. Iyu waŵerenganga magazini ya Chigongwi cha Alinda limoza ndi Bayibolo. Ndingukondwa ukongwa kuti po waŵerenganga nkhani yinyaki mu magazini iyi waŵerenganga so malemba ngaki. Ndipu ndingukamba kuti, ‘Munthukazi uyu watanja ukongwa Yehova!’ Tingutorana mu December 1971, ndipu ndikondwa ukongwa kuti kutuliya nyengu yeniyi walutirizga kundovya. Ndiwonga ukongwa kuti watindanja kweniso watanja so ukongwa Yehova.

Ini ndi Susan tingubala ŵana ŵaŵi anthurumi, Jesse ndi Paul. Yehova waŵayanjanga achikuwa. (1 Sam. 3:19) Ini ndi Susan titumbikika ukongwa chifukwa chakuti ŵana ŵidu atanja Yehova kutuliya pasi pa mtima. Yiwu alutirizga kuteŵete Yehova chifukwa chakuti atimwanja. Wosi achita  uteŵeti wanyengu zosi kwa vyaka vakujumpha 20 sonu. Kweniso, ndikondwa ukongwa ndi akumwana ŵangu ŵaŵi akutowa, Stephanie ndi Racquel chifukwa nditiŵawona kuti mbana ŵangu. Ŵana ŵangu wosi ŵaŵi akuto anthukazi akwanja Yehova Chiuta ndi mtima wawu wosi.​—Ŵaef. 6:6.

Ndati ndabatizika, ndinguteŵete kwa vyaka 16 ku Rhode Island ko ndingusaniya mabwezi ngamampha ukongwa. Ndikumbuka vinthu vamampha vo ŵara wo ndateŵetiyanga nawu limoza achitanga. Kweniso, ndiwonga akuwonere madera chifukwa angundovya ukongwa kuti ndiluti panthazi. Nchinthu chakukondwesa ukongwa kuteŵete limoza ndi abali wo alutirizga kwanja Yehova! Mu 1987, tingusamiya ku North Carolina kuti tikateŵete ko kwakhumbikanga apharazgi anandi ndipu tingusaniya so mabwezi nganandi. a

Mu August 2002, ini ndi Susan tinguzomera kuchiteŵete pa Beteli ya ku Patterson ku United States. Ini ndagwiranga mu Dipatimenti ya Uteŵeti ndipu Susan wagwiranga mu dipatimenti yakuchapa vakuvwala. Iyu wawuyanjanga ukongwa uteŵeti wenuwu! Mu August 2005, ndingwamba kuteŵete mu Wupu Wakulongozga. Ndinguwona kuti Yehova wangunditumbika ukongwa pakundipaska uteŵeti uwu. Muwolu wangu wafipanga mtima chifukwa cha kukuwa kwa udindu wo ndingupaskika, nchitu yo ndakhumbikanga kugwira kweniso maulendu ngo tatingi tiyendengi. Susan wasuzgika ukongwa kwenda pa ndegi, kweni titenda ukongwa pa ndegi! Iyu wachiskika ukongwa ndi vo awolu ŵa abali anyaki a mu Wupu Wakulongozga akamba. Yiwu atimuchiska mwachanju ukongwa ndipu ivi vachitiska kuti walutirizgi kundiwovya. Iyu watesesa kuchita venivi ndipu nditimwanja ukongwa chifukwa chakuti wachita viyo.

Mu ofesi mwangu mwe vithuzi vinandi vo ndiwona kuti vakukhumbika ukongwa. Vithuzi ivi vitindikumbuska vinthu vamampha vo vandichitikiya pa umoyu wangu. Ndasaniya vitumbiku vinandi chifukwa cha kuyesesa kwanja Yehova!