Apapi Kweniso Ŵana Mukambiskanengi Mwachanju
Apapi Kweniso Ŵana Mukambiskanengi Mwachanju
“Munthu yosi waŵi mupusu kwachivwa, wachizita kulongoro, wachizita ku kandundu.”—YAK. 1:19.
KUMBI MUNGAMUKA WULI?
Nchifukwa wuli nkhwakukhumbika ukongwa kusaniya nyengu yakukambiskiyana?
Kumbi apapi angagwiriskiya wuli nchitu ulongozgi wa pa Yakobe 1:19?
Kumbi ŵana angagwiriskiya wuli nchitu ulongozgi wa pa Yakobe 1:19?
1, 2. Kumbi apapi ndi ŵana akhumbisiska kuchitanji, nanga nyengu zinyaki akumana ndi masuzgu wuli?
ŴANA anandi ku America anguŵafumba kuti: “Asani mungaziŵa kuti apapi ŵinu afwengi maŵa, kumbi mwatingi muŵakambiyengenji msanawale?” M’malu mwakukamba kuti atingi akambiskanengi za masuzgu ngo ŵe nangu ndipuso vo apindana ndi apapi ŵawu, anandi angukamba kuti atingi aŵakambiyengi apapi ŵawu kuti: “Pepani” kweniso “Nditikuyanjani ukongwa.”—For Parents Only, likulembeka ndi Shaunti Feldhahn ndi Lisa Rice.
2 Kanandi ŵana atanja apapi ŵawu ndipuso apapi nawu atanja ŵana ŵawu. Ivi ndivu vichitika m’mabanja ngachikhristu. Apapi ndi ŵana akhumbisiska kuti akoliyanengeku kweni nyengu zinyaki kutuŵa kwakusuzga kukambiskana. Chinanga kuti angaŵa ndi mpata wakuchezga mwakufwatuka, nchifukwa wuli akambiskana cha nkhani zinyaki? Ndi vinthu vinyaki nivi vo vitondekeska kuti akambiskanengi umampha? Nanga angamalana navu wuli?
‘MUWOMBONGI’ NYENGU KUTI MUKAMBISKANENGI
3. (a) Nchifukwa wuli kukambiskana umampha nkhwakusuzga m’mabanja nganandi? (b) Nchifukwa wuli mabanja nga chiyisraele ngasuzgikanga cha kusaniya nyengu yakuchezge?
3 Mabanja nganandi ngawona kuti nkhwakusuzga kuja ndi nyengu yakukwana yakuti akambiskanengi umampha. Umu ndimu venge cha ndi Ayisraele. Mosese wangukambiya anthurumi achiyisraele kuti: ‘Musambizengi ŵana ŵinu [mazu ngaku Chiuta] kwalwana; ndipu mungakambengi muchija mu nyumba zinu, ndi penipo mutenda mu nthowa, ndi penipo mugona pasi, ndi penipo muyuka.’ (Mar. 6:6, 7) Ŵana achezganga ndi anyinawu pa nyumba ndipu nyengu zinyaki alutanga ku munda ndi awiskewu. Mwaviyo, ŵana ndi apapi ŵawu aŵanga ndi nyengu yinandi yakuchezge. Ivi vawovyanga apapi kuti aziŵengi vo ŵana ŵawu akhumbikiya, vo atanja kweniso nkharu yawu. Mwakuyanana ŵaka, ŵana nawu ajanga ndi nyengu yakukwana yakuziŵiya umampha apapi ŵawu.
4. Kumbi ndi vinthu nivi vo vichitiska kuti mabanja nganandi ngatondekengi kuchezga mazuŵa nganu?
4 Kweni umoyu wa mazuŵa nganu ngwakupambana ndi kali. Muvyaru vinyaki ŵana atamba sukulu ŵeche anamana, nyengu zinyaki atamba ŵe ndi vyaka viŵi pe. Mabanja nganyaki, munthurumi ndi munthukazi agwira nchitu kutali ndi ko aja. M’malu mwakugwiriskiya nchitu nyengu yimanavi yo apapi ndi ŵana atuŵa nayu kuti achezgengi, yiwu atangwanika ndi makompyuta, kuŵonere TV ndipuso vinthu vinyaki. M’mabanja nganandi, ŵana ndi apapi aziŵana cha mijalidu yawu chifukwa chakuti aŵavi nyengu yakukambiskana.
5, 6. Kumbi apapi anyaki ‘awombo’ wuli nyengu kuti achezgengi ukongwa ndi ŵana ŵawu?
5 Kumbi mungasiya kuchita vinthu vinyaki kuti ‘muwombo’ nyengu yakuchezge ndi banja linu? (Ŵerengani Ŵaefesu 5:15, 16.) Mabanja nganyaki ngawonere TV kweniso kugwiriskiya nchitu kompyuta kwa nyengu yimanavi. Anyaki atesesa kuti aryiyengi limoza chakurya, kamoza pa zuŵa. Kusopa kwa pabanja kutovya so ukongwa kuti apapi ndi ŵana ayanjanengi ndipuso akambiskanengi fundu za m’Bayibolo mwakufwasa. Kweni ndi nyengu yeniyi pe cha yo mabanja ngangakambiskana. Yiwu akhumbika kuchezganga zuŵa lelosi. Mwana winu wechendaluti ku sukulu, mukambiyeni fundu yinyaki yakuchiska, kambiskanani lemba la zuŵa pamwenga rombani ndi mwana winu. Kuchita venivi kungamuwovya ukongwa.
6 Apapi anyaki asintha vinthu pa umoyu wawu kuti achezgengi ukongwa ndi ŵana ŵawu. Mwakuyeruzgiyapu, ma munyaki yo we ndi ŵana ŵaŵi, wakuleka nchitu kuti wachitengi venivi. Iyu wakukamba kuti: “Mulenji wewosi ini ndatchimbiriyanga ku nchitu, ŵana ŵangu alutanga ku sukulu. Asani ndawe mazulu, ndasaniyanga kuti agona kali. Chifukwa chakuti ndikuleka nchitu, tigwiriskiya nchitu mwakuphwere ndalama zimanavi zo ndisaniya, kweni sonu ndiwona kuti ndiziŵa maŵanaŵanu ndi masuzgu nga ŵana ŵangu. Ndivwisiya asani aromba ndipu nditiŵawovya, nditiŵachiska ndipuso nditiŵasambiza.”
ŴANI ‘APUSU PAKUVWA’
7. Nchinthu wuli cho apapi ndi ŵana adandawula?
7 Ŵanthu wo akulemba buku lo talizumbuwa mu ndimi yakwamba ŵati afumba ampupuka anandi, awona kuti pe so chinthu chinyaki cho chitondekeska ŵana kuti akambiskanengi ndi apapi ŵawu. Yiwu akamba kuti: “Ŵana anandi adandawula za apapi ŵawu kuti, ‘Atiŵavwisiya cha.’” Mbana pe cha wo adandawula viyo. Apapi nawu kanandi adandawula kuti ŵana ŵawu atiŵavwisiya cha. Mwaviyo, kuti apapi ndi ŵana akambiskanengi, apapi akhumbika kuvwisiyanga ŵana ŵawu, ŵana nawu akhumbika kuchitanga so viyo.—Ŵerengani Yakobe 1:19.
8. Kumbi apapi angachita wuli kuti avwisiyengi ŵana ŵawu?
8 Apapi, kumbi mutiŵavwisiya ŵana ŵinu? Ivi vingaja vakusuzga asani mwavuka ndipuso asani vo mwana winu wakamba mutiviwona nge kuti vambula kukhumbika ukongwa. Kweni vo muwona kuti vakukhumbika cha kwaku imwi, vingaŵa vakukhumbika ukongwa ku mwana winu. Kuŵa ‘mupusu pakuvwa,’ kung’anamuwa kuvwisiya mwakuphwere vo mwana winu watikukambiyani kweniso mo wakambiya. Kalongoloredu ndipuso chisku cha mwana winu, vingalongo mo iyu wavwiya. Kufumba mafumbu nkhwakukhumbika so ukongwa. Bayibolo linyaki likamba kuti: “Maŵanaŵanu nga munthu nge nge maji ngo nge m’chisimi chitali, kweni munthu wazeru wakhoza kungatunga.” (Nthanthi 20:5, Today’s English Version) Mukhumbika kuchita vinthu mwazeru asani mukambiskana ndi mwana ŵinu kuti muziŵi mo wavwiya, ukongwa asani mukhumba kukambiskana nkhani zo muwona kuti zakuchitiska soni.
9. Nchifukwa wuli ŵana atenere kuvwisiya apapi ŵawu?
9 Mwaŵana, kumbi muvwisiya asani apapi ŵinu akamba namwi? Mazu ngaku Chiuta ngakamba kuti: “Yivwa wamwana wangu chisambizu cha awusu; ndipu ungakananga kusambiza kwa anyoku.” (Nthanthi 1:8) Ziŵani kuti, apapi ŵinu atikuyanjani ndipuso atikukhumbiyani vamampha, mwaviyo chingaŵa chazeru kuvwisiya ndipuso kuvwiya. (Ŵaef. 6:1) Kuja kwambula kusuzga kuvwiya asani mukambiskana umampha ndipuso asani muziŵa kuti atikuyanjani. Akambiyeni apapi ŵinu mo muvwiya. Ivi viŵawovyengi kuti avwisiyengi vo mukamba. Kweni namwiso mukhumbika kuyesesa kuvwisiya vo akamba.
10. Kumbi tisambiranjipu pa vo wanguchita Rehoboamu?
10 Asani anyinu atikupaskani ulongozgi, mukhumbika kuphwere. Ulongozgi wawu ungawoneka nge ngwamampha kweni ungakuwovyani cha chinanga nkhamanavi. Kukamba uneneska, ukhoza kukulandizgani. Ampupuka anandi wo asoŵa ulongozgi ndipuso zeru za ŵaraŵara, aziŵa cha masuzgu ngo angakumana nangu chifukwa cha vinthu vo asankha kuchita. Kumbukani chakuwoniyapu chaku Rehoboamu, mwana waku Solomoni. Rehoboamu wati waja fumu ya Yisraele, watingi wajengi ndi zeru asani wangulondo ulongozgi wa ŵaraŵara. M’malu mwaki, wangulondo ulongozgi wakupusa wo angumukambiya ampupuka anyaki wo angukuliya nayu limoza. Ndichu chifukwa chaki ŵanthu anandi a mu ufumu waki angumugalukiya. (1 Ŵakar. 12:1-17) M’malu mwakulondo chakuwoniyapu chiheni chaku Rehoboamu, mutenere kwesesa kukambiskananga ndi apapi ŵinu. Muŵakambiyengi vo muŵanaŵana. Yanduwani ndi ulongozgi wawu ndipuso sambirani kutuliya ku zeru zawu.—Nthanthi 13:20.
11. Nchinthu wuli chingachitika asani apapi mbakufikirika cha?
11 Apapi, asani mukhumba cha kuti ŵana ŵinu alondiyengi ulongozgi kutuliya kwa anyawu, mukhumbika kuja akufikirika, ambula kusuzga kukambiskana namwi. Kaboni munyaki wachisungwana wakukamba kuti: “Ndayanjanga kuzumbuwa zina la munyamata ndipu venivi vachitiskanga kuti apapi ŵangu aguŵengi. Mwaviyo ndalutirizganga cha kuŵereŵeta.” Kaboni munyaki so wachisungwana wangukamba kuti: “Ampupuka anandi akhumba kuti apapi ŵawu aŵapaskengi ulongozgi, kweni asani apapi atoliyaku kanthu cha, ampupuka akhoza kuluta ku munthu munyaki yo wangaŵapaska ulongozgi ndipuso chinanga nkhu ŵanthu wo aziŵa vinthu vinandi cha.” Asani muvwisiyengi ndi mtima wosi vo ŵana ŵinu atikukambiyani, muwonengi kuti afwatukengi namwi kweniso alondiyengi ulongozgi winu.
ŴANI ‘ACHIZITA PAKURONGORO’
12. Kumbi mo apapi angamukiya vingachitiska wuli kuti kuje kwakusuzga kukambiskana ndi ŵana ŵawu?
12 Kukambiskana kutuŵa so kwakusuzga asani apapi amuka mwakukalipa ndipuso athaŵiriya kususka vo ŵana ŵawu atiŵakambiya. Mbuneneska kuti apapi achikhristu akhumba kuvikiliya ŵana ŵawu. “Mu mazuŵa ngakumariya” nganu mwe vinthu vinandi vakofya vo vingananga ubwezi wawu ndi Chiuta ndipuso liŵavu lawu. (2 Tim. 3:1-5) Nthowa yo apapi angayiwona kuti njakuvikiriya, ŵana angayiwona kuti njakukandirizga.
13. Nchifukwa wuli apapi akhumbika kuvwisiya dankha ŵechendamuki?
13 Apapi angalongo kuti mbazeru asani athaŵiriya cha kumuka. Mbuneneska kuti nchipusu cha nyengu zosi kuja cheti asani mwana winu watikukambiyani nkhani yakuguŵiska. Kweni mbumampha kuvwisiya dankha mwechendamuki. Fumu ya zeru Solomoni yingukamba kuti: ‘Asani munthu wamuka wenga wandavwi, nkhupusa kwaki ndi soni.’ (Nthanthi 18:13) Asani mungazika, muvwengi vinandi ndipuso mwana winu walutirizgengi kukukambiyani vinthu. Mukhumbika kuyivwisa nkhani yosi mo yilili, pavuli paki ndipu mungamuwovya. Vingachitika kuti mwana winu waguŵa ndichu chifukwa chaki watikukambiyani viyo. (Jobu 6:1-3) Nge apapi achanju, muŵavwisiyengi ŵana ŵinu kweniso muyesesengi kuŵawovya.
14. Nchifukwa wuli ŵana akhumbika kuŵa achizita pakulongoro?
14 Mwaŵana, namwiso mukhumbika kuŵa ‘achizita pakulongoro,’ mungakananga mwaliŵi cha vo apapi ŵinu atikukambiyani chifukwa yiwu akupaskika udindu ndi Chiuta kuti akusambizeni. (Nthanthi 22:6) Vingachitika kuti vo mukumana navu, nawu akukumanapu navu. Yiwu akumbuka vinthu vo angunangiska ŵeche anamana ndipu akhumbisiska kukuvikiriyani kuti namwi muleki kuchita venivo. Mwaviyo, mutenere cha kuwona apapi ŵinu nge arwani pamwenga akususkana nawu kweni mwawonengi nge abwezi ŵinu ndipuso akukuwovyani. (Ŵerengani Nthanthi 1:5;15:31.) Bayibolo likamba kuti: “Tumbika ausu ndi anyoku.” Alongoni apapi ŵinu kuti mutiŵayanja nge mo yiwu atikuyanjiyani. Ivi viŵachitiskengi kuti kuje kwambula kusuzga kukulerani mu nthowa yo Yehova wakhumba.—Ŵaef. 6:2, 4.
ŴANI ‘ACHIZITA KU KANDUNDU’
15. Nchinthu wuli cho chitiwovyengi kuti tizizipizgengi asani akwanjiwa ŵidu atiguŵiska?
15 Ndi nyengu zosi cha po tizizipizga asani tikambiskana ndi akwanjiwa ŵidu. Wakutumika Paulo wangulembe Akhristu a ku Kolose kuti: “Anthurumi, mwanjengi awolu ŵinu, ndipu mungaŵakaripiyanga cha. Mwaŵauskeu, [mungaŵakwiyiskanga cha, NW] ŵana ŵinu, vinu ŵangagongowa mtima.” (Ŵakol. 1:1, 2; 3:19, 21) Paulo wanguchiska so Akhristu a ku Efeso kuti: “Kurunda kosi, ndi chikwiya, ndi kandundu, ndi gazamu, ndi utusi [kutuka], vituzgikeku kwinu.” (Ŵaef. 4:31) Asani titesesa kuja ndi mijalidu yinandi ya chipasu cha mzimu waku Chiuta nge kuzizipizga, kuzika ndipuso kujitintha, chiŵengi chipusu kuja akufwasa chinanga mpha nyengu yo taguŵa.—Ŵag. 5:22, 23.
16. Kumbi Yesu wanguŵawovya wuli akusambira ŵaki, nanga nchifukwa wuli vo wanguchita venga vakuziziswa?
16 Apapi, ŵanaŵaniyani chakuwoniyapu chaku Yesu. Ŵanaŵaniyani mo Yesu wangusuzgikiya maŵanaŵanu pa nyengu yo wenga ndi akutumika pa chakurya chamazulu chakumaliya. Yesu wanguziŵa kuti kungumujaliya ŵaka kanyengu kamanavi kuti wafwi mwakusuzgika ukongwa. Kuti zina la Awiski litoweskeki kweniso kuti ŵanthu wosi azipozomoki, vathembanga kuti iyu waje wakugomezgeka. Kweni pa nyengu yeniyi ‘panguŵa suskanu paku [akutumika] wo, yakuti, njani waku wo wawoneka kuŵa mura.’ Yesu wanguŵakalipiya cha akutumika pamwenga kuŵakwiyiya. M’malu mwaki wangukambiskana nawu umampha. Iyu wanguŵakumbuska kuti aja achimuwovya pa nyengu yosi yo wakumananga ndi masuzgu. Chinanga kuti Satana wakhumbanga kuti waŵapeti nge tirigu, Yesu wangulongo kuti wenga ndi chigomezgu kuti akusambira ŵaki apundengi mayeseru. Ndipu mpaka wanguchita nawu phanganu.—Luka 22:24-32.
17. Nchinthu wuli cho chingawovya ŵana kuti akambengi kwambula kukalipa?
17 Ŵana nawu akhumbika cha kukambanga mwakukalipa. Ukongwa asani afika vyaka va pakati pa 13 ndi 19, yiwu angawona nge kuti apapi ŵawu atiŵapaska ulongozgi chifukwa chakuti atiŵagomezga cha. Chinanga kuti nyengu zinyaki vingawoneka viyo, ziŵani kuti apapi ŵinu atikupaskani ulongozgi chifukwa chakuti atikuyanjani. Asani muvwisiya umampha kweniso mukoliyanaku nawu, yiwu akutumbikeningi ndipuso muziŵengi kuchita vinthu pakumwija. Kuja ndi jalidu la viyo, kungachitiska kuti akuzomerezgeningi kuchita vinthu vinyaki. Bayibolo lilongo kuti munthu yo wakalipa cha pakulongoro ngwazeru. Ilu likamba kuti: “Mubereŵeza waŵikapu mtima wosi pa ukari waki, kweni munthu wazeru mwachisisi wagowoka.”—Nthanthi 29:11.
18. Kumbi chanju chitovya wuli kuti ŵanthu akambiskanengi umampha m’banja?
18 Mwaviyo, apapi ndi ŵana ŵidu akwanjiwa, mungaguŵanga cha asani m’banja linu mutondeka kukambiskana mwakufwatuka nge mo mukhumbiya. Lutirizgani kugwiriyapu nchitu ndipuso muvwiyengi ulongozgi wa m’Mazu ngaku Chiuta. (3 Yoh. 4) M’charu chifya, ŵanthu akufikapu azamukambiskananga umampha, azamuvwisisananga ndipuso azamuyambananga cha. Pa sonu panu, tosi tichita vinthu vo pavuli paki tiguŵa navu. Mwaviyo, mungalekanga cha kupepeska. Mugowokengi ndi mtima wosi ndipu ‘manganani pamoza mu chanju.’ (Ŵakol. 2:2) Chanju che ndi nthazi. ‘Chanju chilekerezga, ndipu ncha ulemu, kuti nchachikaralizga cha, kuti chitundiriya pa uheni wo chikunthiyapu cha, chikandirizga vosi, chivwana vosi, chigomekezga vosi, chikunthiyapu vosi.’ (1 Ŵakor. 13:4-7) Asani mulutirizga kuja ndi chanju, kukambiskana kuŵengi kwakukondwesa ndipu vichitisengi kuti banja linu lije lakukondwa kweniso mutumbikengi Yehova.
[Mafumbu]
[Chithuzi papeji 22]
[Chithuzi papeji 23]
Mungazomerezganga chechosi cha kuti chikutondekeskeni kukambiskana m’banja mwinu
[Chithuzi papeji 26]
Kumbi mutiŵavwisiya mwakuphwere ŵana ŵinu?
