Kumbi Nditenere Kulamba Ndalama?
Ŵanthu anandi atanja kukamba kuti, “Ngongoli yinozga pakulamba kweni pakuweza yiŵaŵa.”
MAZU yanga ngakuziŵika umampha ndipu ngalongo mo ŵanthu anandi awone ngongoli. Kumbi namwi mutiyiwona viyo? Kumbi kulamba ndalama nkhwamampha? Nanga ndi masuzgu wuli ngo munthu wangakumana nangu chifukwa cha kulamba ndalama?
Pa Chitonga pe nthanthi yo yikamba kuti: “Ndalama ndi msisi wa mphulupulu.” Nthanthi iyi yilongo kuti ngongoli yingachitiska kuti ŵanthu wo kali ayanjananga ayambi kutinkhana. Nyengu zinyaki, munthu wangalamba ndalama pa vifukwa vakuvwika ndipuso wanganozge limu vo wangachita kuti waziwezi ngongoli yo, kweni vinthu vingatimbanyizgika mwamabuchibuchi. Mwakuyeruzgiyapu, asani munthu waleka kuweza liŵi ngongoli, yo wangumulambisa wangamukwiyiya. Ivi vingachitiska kuti ayambi kutinkhana ndipuso mabanja ngawu ngangaleka kuvwanana. Mwaviyo, pakuti ngongoli zitambisa mphindanu, asani tafya, tingathaŵiriyanga cha kulamba ndalama kuti timaliski masuzgu ngidu.
Kulamba ndalama kungachitiska so kuti munthu waleki kuja pa ubwezi ndi Chiuta. Kumbi ivi vingachitika wuli? Chakwamba, Bayibolo likamba kuti munthu yo waleke dala kuweza ngongoli ndi muheni. (Sumu 37:21) Likamba so kuti, “wakukongola ndi muŵanda wa wakumukongoleska.” (Nthanthi 22:7) Ndipu kanandi munthu yo walamba ndalama, watondeka kuchita vinthu mwakufwatuka ndi munthu yo wakumukongozga, mpaka po wawezge ngongoli yo. Ivi vikoliyana ndi nthanthi yinyaki ya ku Africa yo yikamba kuti: “Asani wabwereka malundi ngamweni, uluta kwekosi ko iyu wakhumba.” Yapa fundu njakuti munthu yo we ndi ngongoli waŵavi wanangwa wakuchita vo wakhumba.
Mwaviyo, asani munthu walamba ndalama, watenere kwesesa kuweza liŵi kuti waleki kukumana ndi masuzgu. Kuja ndi ngongoli zinandi kuchitiska kuti munthu wasuzgikengi maŵanaŵanu, wafuŵizgengi tulu, wapindanengi ndi munthu yo wakutolana nayu ndipu nyengu zinyaki nthengwa zimala kweniso anyaki amangika. Mwaviyo, fundu yo yisanirika pa Ŵaroma 13:8, yingatiwovya ukongwa, yititi: “Mungatewuwaku kanthu ku yumoza cha, kweni kwanjana pe ndiku.”
KUMBI NDITENERE KULAMBA NADI NDALAMA?
Fundu izi zitenere kutiwovya kuti tingalambanga bweka cha ndalama. Ndipu tingachita umampha kujifumba kuti: Kumbi nditenere kulamba nadi ndalama? Kumbi ndikhumba kulamba ndalama ndi chilatu chakuti ndiphwere banja langu? Pamwenga ndichita ivi chifukwa cha mbunu ndi chilatu chakuti ndije ndi umoyu wapachanya? Kukamba uneneska, nkhanthu kugutiskika ndi vo te navu kuluska kujisuzga ndi ngongoli.
Mbuneneska kuti nyengu zinyaki tingakumana ndi masuzgu ngamabuchibuchi ngo ngangachitiska kuti tilambi ndalama. Kweni chinanga vingaŵa viyo, asani munthu wakhumba kulamba ndalama, watenere kuweza ngongoli yo mwakugomezgeka. Kumbi wangachita wuli venivi?
Chakwamba, tingatondekanga cha kuweza ngongoli chifukwa chakuti munthu yo tikulambaku we ndi ndalama zinandi. Kweniso tingaŵanaŵananga cha kuti asani munthu ngwakukhupuka ndikwesa we ndi udindu wakutiwovya. Tikumbukengi so kuti tikhumbika kuweza ngongoli mwakugomezgeka, chinanga kuti yo watilambisa ngwakukhupuka. Ndipuso tingachitiyanga sanji cha ŵanthu a chuma.—Nthanthi 28:22.
Chachiŵi, tiyesesengi kuweza ngongoli mwaliŵi. Asani yo watilambisa watikambiya cha zuŵa lo tikhumbikiya kuweze, isi ndisi titenere kukamba zuŵa ndi kwesesa kuweza nadi pa zuŵa lo. Tingachita so umampha ukongwa kulemberana vo tapangana kuti tileki kuzipindana. (Yeremiya 32:9, 10) Asani nkhwamachitika, vingaja umampha ukongwa kuchipereka mwija ngongoli ndi chilatu chakuti mukamuwongi mwija munthu yo wangukukongozgani. Kuweza ngongoli mwakugomezgeka kutovya kuti mulekengi kutinkhana ndi anyinu. Pa Upharazgi wa Paphiri, Yesu wangukamba kuti: “Kweni mazu nginu pakulongoro ngaŵi, ‘Inya,’ pamwenga, ‘Awa.’” (Mateyu 5:37) Mungaluwanga so cha kuti: “Vosi vo mungakhumba kuti ŵanthu ŵachitiyi imwi, namwi so muchitiyi yiwu kwakulingana.”—Mateyu 7:12.
ULONGOZGI WAKOVYA WA M’BAYIBOLO
Bayibolo le ndi ulongozgi wo ungatiwovya kuti tilekengi kwanja kulamba ndalama. Likamba kuti: “Kweni uwopa Chiuta pamoza ndi kukoroka [kugutiskika] mu mtima mbuparauzi ukuru.” (1 Timote 6:6) Mazu yanga ngang’anamuwa kuti munthu watenere kukhorwa ndi vo we navu ndi chilatu chakuti waleki kukumana ndi masuzgu chifukwa cha ngongoli. Mbuneneska kuti kukhorwa ndi vo te navu nkhwakusuzga chifukwa charu ichi chichiska ŵanthu kuja ndi vinthu vinandi. Kweni kujipereka kwaku Chiuta ndiku kungatiwovya kuti tikhorwengi ndi vo te navu. Kumbi tingachita wuli venivi?
Ŵanaŵaniyani vo vinguchitikiya banja linyaki la ku Asia. Ŵati atolana ŵaka, akhumbiranga mabanja ngo ngenga ndi nyumba zawu ndi zawu kweni zamampha ukongwa. Ndipu angulamba ndalama kubanki kweniso kwa abali ŵawu kuti asazgiyepu pa zo angusunga, ndi chilatu chakuti aguli nyumba. Kweni pati pajumpha nyengu yimanavi, angwamba kusuzgika chifukwa awezanga ngongoli zinandi mwezi wewosi. Yiwu angwamba kugwira nchitu ya maora nganandi ndipu ivi vinguchitiska kuti alekengi kusaniya nyengu yakukwana yakucheze ndi ŵana. Munthurumi wa m’banja ili wangukamba kuti: “Ndasuzgikanga maŵanaŵanu, ndavukanga ukongwa, ndafuŵizanga tulu, ndipu ndavwanga nge kuti ndapingizgika chimwa chikulu.”
“Kukhorwa ndi vo we navu kuvikiliya kuti munthu waleki kukumana ndi masuzgu”
Pati pajumpha nyengu, yiwu angukumbuka mazu nga pa 1 Timote 6:6, ndipu anguwona kuti nthowa yakovya nkhuguliska ŵaka nyumba yo angugula. Kweni angumaliza kulipira ngongoli pati pajumpha vyaka viŵi. Kumbi yiwu angusambiranji pa vo vinguŵachitikiya? Angukamba kuti: “Kukhorwa ndi vo we navu kuvikiliya kuti munthu waleki kukumana ndi masuzgu.”
Ŵanthu anandi aziŵa kuti, “ngongoli yinozga pakulamba kweni pakuweza yiŵaŵa.” Chinanga kuti ve viyo, alekapu cha kulamba ndalama. Nge mo tawone fundu za m’Bayibolo zo takambiskana m’nkhani iyi, techendalambi ndalama tikhumbika kujifumba kuti, Kumbi nditenere kulamba nadi ndalama?
