Angela Merkel, mlongozgi wa ku German, wangukamba kuti: “Tosi tikhumba kuti vinthu viyambi so kwenda umampha.”

 Po mulili wa COVID-19 ulutiriya kusuzga ŵanthu pacharu chosi, mungakoliyana ndi mazu ngo Angela wangukamba. Kweni kumbi ting’anamuwanji asani tikamba kuti “vinthu viyambi so kwenda umampha?” Kumbi ŵanthu alindizga kuzichitanji?

•   Kuja so ndi umoyu wamampha nge mo venge mulili wechendayambi. Ŵanthu anyaki akhumba kuti ayambi so kucheza ndi anyawu kwa nyengu yitali, kuŵahaga, kupasana moni wapamanja ndipuso kuti ayambi so kwenda maulendu. Nge mo Dr Anthony Fauci a wangukambiya, “yiwu atijivwa kuti kuja ndi umoyu wamampha kusazgapu “kuluta ku lesitilanti kuchirya chakurya, kuluta ku maholu kuchiwonere maseŵeru ndipuso vinthu vinyaki.”

•   Kusintha vinthu pa umoyu. Anyaki awona kuti wenuwu ndi mwaŵi wakuti asinthi umoyu wawu kuti uje wamampha kuphara kali. Yiwu aŵanaŵana kuti pe vinthu vinyaki vo vikhumbika kusintha nge ntchitu yo yikhumbika kuyigwira ndi nthazi kweniso kwa nyengu yitali, kuti weyosi amuchitiyengi vinthu mwambula kwanjiya chifukwa cha mtundu pamwenga mo vinthu viliri pa umoyu waki ndipuso vinthu vo vichitiska kuti ŵanthu anandi asuzgikengi maŵanaŵanu. Klaus Schwab yo wawonere va World Economic Forum, wangukamba kuti “Mulili utitipaska mwaŵi wapade wakuŵanaŵaniya vakukwaskana ndi umoyu widu ndipuso mo tikhumbiya kuti charu chidu chijaliyengi kweniso kusintha vinthu mucharu. Ndipu mwaŵi wenuwu ujengi kwamuyaya cha.”

 Ku ŵanthu anyaki, mulili wenuwu wachitiska kuti akumani ndi masuzgu nganandi ngo ngatiŵachitiska kuŵanaŵana kuti vinthu mucharu vijengi so umampha cha. Mwakuyeruzgiyapu, anandi ntchitu yaŵamaliya, alivi malu ngakuja, atamatama ndipuso akwanjiwa ŵawu akutayika.

 Mbuneneska kuti palivi yo wangakamba mo umoyu uŵiyengi asani mulili wamala. (Wakutawula 9:11) Kweni Bayibolu lingatiwovya kuziŵa vakukwaskana ndi va munthazi kweniso vo tingachita kuti tizikunthiyepu asani vinthu vo vingazitichitikiya. Bayibolu likonkhoska vakukwaskana ndi vinthu vamampha vo vazamuchitika munthazi, vo tikhaza cha kuti vingatichitikiya.

 Kwa vyaka vinandi vo vajumpha, Bayibolu lingukambiya limu kuti kwazamuja “milili” yo yazamubuka ‘kukumaliya kwa nyengu yinu.’ (Luka 21:11; Mateyu 24:3) Asani tikumbuka venivi po tiŵanaŵaniya mulili wa COVID-19, tiwonengi mulili wenuwu nge umoza mwa vakuchitika vinandi vo Bayibolu likukambiya limu nge nkhondu, vidilirisi vanthazi ndipuso nja.

 Mo kuziŵa fundu yeniyi kutitiwovye: Chinanga kuti mulili wenuwu usinthaku, kweni Bayibolu litititcheŵeska kuti mu “mazuŵa ngakumaliya, kuŵengi nyengu zakusuzga ukongwa.” (2 Timote 3:1) Kuziŵa venivi kutiwovyengi kuziŵa mo umoyu uŵiyengi munyengu zinu zakusuzga ukongwa.

 Bayibolu lititiwovya kuwona vinthu mwakwenere. Lititikambiya kuti: Pambula kuswera yapa, charu chidu, cho umoyu ngwakuzaza ndi masuzgu, chisinthengi ukongwa. Kumbi chisinthengi wuli?

 Bayibolu likukambiya limu vakukwaskana ndi masuzgu ngo tikumana nangu ndipuso vinthu vamampha ukongwa vo tilindizga pambula kuswera yapa. Likonkhoska so vinthu vamampha vo ndi Chiuta yija wangafiska, maboma nga ŵanthu cha. “Iyu wazamuleska masozi ngosi mumasu mwawu, ndipu nyifwa yazamuŵaku so cha. Kwazamuŵavi kuliya, kukuta pamwenga urwirwi.”—Chivumbuzi 21:4.

 Yehova b Chiuta wakulayizga kuti: “Awonani! Ndipanga vinthu vosi kuŵa vifya.” (Chivumbuzi 21:5) Iyu wazamumalisa masuzgu ngosi, kusazgapu ngo ngaza chifukwa cha mulili. Iyu wazamuchitiska kuti:

•   Ŵanthu azije ndi liŵavu lanthazi, kwambula kutama ndipuso kufwa.—Yesaya 25:8; 33:24.

•   Weyosi wazikondwengi ndi ntchitu yo wazamugwira, kwambula kuguŵa pamwenga kuvuka ukongwa.—Yesaya 65:22, 23.

•   Nja ndipuso ukavu kuziŵevi.—Salimo 72:12, 13; 145:16.

•   Tizileki kusuzgika maŵanaŵanu chifukwa cha vinthu viheni kweniso kuziwona akwanjiwa ŵidu wo akutayika, achiyuskika.—Yesaya 65:17; Machitidu 24:15.

 Mo kuziŵa fundu yeniyi kutitiwovye: Bayibolu likamba kuti: “Te ndi chilindizga chenichi nge ndondowa ya umoyu widu.” (Aheberi 6:19) Chilindizga cha vinthu vamampha chenichi chititichiska ukongwa. Chititiwovya kuti tikunthiyepu masuzgu ngo tikumana nangu, tileki kufipa mtima ukongwa, kulutirizga kuja akufwasa kweniso kuja alikondwa.

 Kweni kumbi mutenere kugomezga malayizgu nga mu Bayibolu? Ŵerengani nkhani yakuti “Bayibolu ndi Buku la Uneneska.”

•   Muwonengi kuti umoyu ngwakuzirwa

   Lemba: “Zeru zisunga umoyu waku yo we nazu.”—Wakutawula 7:12.

   Vo lemba ili ling’anamuwa: Musankhengi vakuchita vo vingakuwovyani kuti muleki kutama. Muziŵengi mo vinthu viliri muchigaŵa chinu. Muziŵengi ulongozgi wo mukhumbika kulondo kuti muje akuvikilirika ku matenda, chiŵerengeru cha ŵanthu wo atama matenda ndipuso unandi wa ŵanthu wo akumaliza kuhomesa katemera.

•   Lutirizgani kuchita vinthu mwakuphwere

   Lemba: “Munthu wazeru waphwere ndipu watuwaku ku uheni, kweni muzereza waphweriyaku cha ndipuso watijithemba ukongwa.”—Nthanthi 14:16.

   Vo lemba ili ling’anamuwa: Lutirizgani kuchita vinthu vo vingakuwovyani kuti muvikiliriki ku matenda. Akaswiri akamba kuti mulili wa koronavayirasi ulutirizgengi kuŵaku kwanyengu yitali.

•   Mugwiriskiyengi ntchitu ulongozgi wakuthembeka

   Lemba: “Munthu wambula kuziŵa vinandi wagomezga mazu ngengosi, kweni munthu wakuchenje waŵanaŵaniya mo watende.”—Nthanthi 14:15.

   Vo lemba ili ling’anamuwa: Musankhengi umampha ulongozgi wo mungalondo. Vo mungasankha vingaja vakukupwetekani asani mungalondo ulongozgi waboza.

•   Muwonengi vinthu mwakwenere

   Lemba: “Ungakambanga cha kuti, “Ntchifukwa wuli vinthu vayendanga umampha mu mazuŵa ngakali kuluska mazuŵa nganu?” pakuti kufumba viyo, nkhuŵavi zeru.”—Wakutawula 7:10.

   Vo lemba ili ling’anamuwa: Yesesani kuchita vo mungafiska kuti muje ndi umoyu wamampha munyengu yinu. Mukhwechengi kuŵanaŵana kuti umoyu wenga umampha ukongwa mulili wechendayambi ndipuso mungaŵanaŵaniyanga ukongwa cha vo mutondeka kufiska chifukwa cha mulili.

•   Mutumbikengi anyinu

   Lemba: “Mutumbikengi ŵanthu amitundu yosi.”—1 Peturo 2:17.

   Vo lemba ili ling’anamuwa: Ŵanthu ŵe ndi maŵanaŵanu ngakupambanapambana pa nkhani ya mulili ndipuso masuzgu ngo ngaza chifukwa cha mulili. Mungasuskanga cha vo yiwu aŵanaŵana ndipu muŵikiyengepu mtima pa vakusankha vamampha vo mwasankha. Muŵanaŵaniyengi ŵanthu wo akuleka kuhomesa katemera, akukota ndipuso ŵanthu wo atamatama.

•   Mujengi akuzikira

   Lemba: “Chanju chizikira ndipuso ntchalisungu.”—1 Akorinto 13:4.

   Vo lemba ili ling’anamuwa: Asani ŵanthu anyaki afipa mtima ndi mo vinthu venge pakwamba mulili wechendayambi, muzikirengi nawu. Asani vinthu vazija so umampha, muzizikirengi pakuchita vinthu.

 Akaboni aku Yehova apembuzgika ndi malayizgu nga mu Bayibolu ngakukwaskana ndi chilindizga chamampha ndipu venivi vitiŵawovya kuti aleki kuŵanaŵaniya va mulili. Yiwu atovyana mwakuvwiya dangu la mu Bayibolu lakuti awunganengi nyengu zosi. (Aheberi 10:24, 25) Weyosi ngwakulondereka ku maunganu nga Akaboni aku Yehova, ngo ngachitika kuziya pa vidiyokomferensi mu nyengu ya mulili.

Ŵanthu anyaki anguzomereza kuti kuchita maunganu ndi Akaboni aku Yehova kutovya munyengu yakusuzga yeniyi. Mwakuyeruzgiyapu, munthukazi munyaki yo wangutama COVID-19 wanguzomera kuchita maunganu ndi Akaboni aku Yehova kuziya pa vidiyokomferensi. Maunganu ngenanga ngangumuwovya kuti waleki kufipa mtima chinanga kuti walutirizganga kutama chifukwa cha COVID-19. Pavuli paki, iyu wangukamba kuti: Nditijivwa kuti nde mubanja lenili. Kuŵerenga Bayibolu kutindiwovya kuja ndi chimangu cha mu mtima ndipuso kuja wakufwasa. Kutindiwovya kuŵanaŵaniya va chilindizga cha munthazi mumalu mwakuŵanaŵaniya masuzgu ngangu. Ndawonga pakundiwovya kuja paubwezi ndi Yehova wo ndawukhumbanga pa umoyu wangu.”