1-3. Ino ncinzi ncaakaalilwa kucita musinsimi uutaambidwe zina iwakazwa ku Juda, alimwi ino ncinzi cakacitika? (Amubone cifwanikiso icili kumatalikilo aacibalo.)

ACIINDI cimwi mubulelo bwa Mwami Jeroboamu, Jehova wakatuma musinsimi umwi kuzwa ku Juda kutola mulumbe walubeta uucisizya moyo kumwami ooyo siluleyo wa Israyeli. Musinsimi uulicesya wakautola mulumbe wa Leza, alimwi Jehova wakamukwabilila mubelesi wakwe kubukali bwa Jeroboamu.—1Bam. 13:1-10.

² Naakali kupiluka kuya kuŋanda, cakutayeeyela musinsimi ooyu wakaswaangana amudaala wakali kukkala munsi-munsi a Beteli. Mudaala ooyu wakalyaamba kuti musinsimi wa Jehova. Wakamweena mwaalumi ooyu kutegwa atamvwidi malailile a Jehova ‘aakutalya cakulya nokuba kunywa maanzi mu Israyeli’ alimwi ‘akutainda nzila njaakabelesyede akuunka.’ Jehova tanaakakkomana ancaakacita. Mukuya kwaciindi, naakali kuunka kuŋanda, kwakaboola syuumbwa munzila eelyo wakamujaya.—1Bam. 13:11-24.

³ Nkaambo nzi musinsimi ooyu iwakali kulibombya cakulisumpula ncaakamvwida malailile aakubeja amudaala uulya? Bbaibbele  talipandululi pe. Pele ambweni wakaluba cakumaninina kuti wakeelede ‘kweenda a Leza cakulibombya.’ (Amubale Mika 6:8.) Mu Bbaibbele, kweenda a Jehova cipa muzeezo wakusyoma mulinguwe, kugwasilizya bweendelezi bwakwe alimwi akutobela busolozi bwakwe. Muntu uulibombya ulizyi kuti ulakonzya alimwi weelede kupaila kuli Usyi wakwe siluyando alimwi singuzuzyoonse. Musinsimi wakeelede kubuzya Jehova kuti aasalazye malailile aakwe, pele Magwalo taambi ikuti wakacita oobo. Zimwi ziindi, andiswe tweelede kupanga zyakusala zikatazya, alimwi nzila yeelede kutobelwa ilakonzya kukatazya kuzyiba. Kuyandaula busolozi bwa Jehova kulatugwasya kweeleba kucita zibi zipati.

4. Ino tulaiya nzi mucibalo eeci?

⁴ Mucibalo cainda, twakaiya ikaambo kulibombya ncokuciyandika ku Banakristo alimwi akukutondezya ncokubikkilizya. Pele, ino mbukkale nzi ibukonzya kupa kuti kulibombya kwesu kusunkwe? Alimwi mbuti mbotukonzya kuba abube oobu buyandika, kutegwa tuzumanane kulibombya nomuba mubukkale bukatazya? Kutegwa twiingule mibuzyo eeyi, tulalanga-langa bukkale buzyibidwe botatwe bukonzya kupa kuti kulibombya kwesu kusunkwe, alimwi tulabona ncotweelede kucita mubukkale bumwi abumwi.—Tus. 11:2.

5, 6. Mbuti Barizilai mbwaakatondezya kulibombya?

⁵ Ikucinca kwabukkale bwesu naa ikucinca kwamilimo yesu kulakonzya kusunka kulibombya kwesu. Ciindi Davida naakalomba Barizilai iwakajisi myaka iili 80 kuti akakkale kuŋanda yamwami, kweelede kuti Barizilai wakalimvwa kulemekwa kapati. Ikuzumina kulomba kwa Davida kwakali kukonzya kupa kuti azumanane kuyanzana amwami. Pele Barizilai wakakaka. Nkaambo nzi? Akaambo kakuti wakalicembeede, wakaambila Davida kuti tanaakali kuyanda kuba mukuli kumwami. Aboobo Barizilai wakaamba kuti abusena bwakwe kubikkwe Kimuhamu, uulangilwa kuti wakali umwi wabana bakwe.—2Sam. 19:31-37.

⁶ Kulibombya kwakapa Barizilai kuti asale kabotu. Tanaakakaka kulomba kwa Davida akaambo kakuti wakalitenga kuzuzikizya mukuli iwakali kuyandika, naa akaambo kakuti wakali kuyanda buyo kuti kaliibide mubuumi naakaleka mulimo. Pele wakazyiba alimwi akubuzumina bukkale bwakwe ibwakacinca alimwi azintu nzyaatakacili kukonzya kucita. Tanaakali kuyanda kuzumina mikuli njaatakali kukonzya kuzuzikizya kabotu. (Amubale Bagalatiya 6:4, 5.) Ikuti naa twabikkila kapati maano kumikuli, kuba ampuwo, naa kuyanda kupegwa bulemu, ciyootupa buyo kulisumpula, kuba amuuya wakuzundana alimwi kumamanino tulakonzya kutyompwa. (Gal. 5:26) Nokuba boobo, kulibombya kulabagwasya boonse kubikkila maano kumilimo njobabelekela antoomwe alimwi akusoleka nkobacita kutegwa balemeke Leza alimwi akucita zyoonse nzyobakonzya kutegwa bagwasye bambi.—1Kor. 10:31.

7, 8. Ino kulibombya inga kwatugwasya buti kweeleba kulisyoma?

⁷ Kuba amikuli mipati kanji-kanji kupa kuti muntu abe anguzu kapati, alimwi eeco inga casunka kulibombya kwesu. Ciindi Nehemiya naakamvwa kujatikizya kupenga kwabantu mu Jerusalemu, wakapaila camoyo woonse kuli Jehova. (Neh. 1:4, 11) Zilongezyo zya Jehova zyakaboola ciindi Mwami Aritasasita naakabikka Nehemiya kuba mweendelezi wacooko. Pele, nokuba kuti wakajisi cuuno cipati, wakalivwubide alimwi wakajisi nguzu kapati, Nehemiya kunyina naakasyoma maano aakwe naa busongo bwakwe. Wakazumanana kweenda a Leza. Wakazumanana kuyandaula busolozi bwa Jehova kwiinda mukubala Mulawo wa Leza. (Neh. 8:1, 8, 9) Nehemiya tanaakabadyaaminina bantu;  muciindi caboobo, wakababelekela kubelesya mali aakwe mwini.—Neh. 5:14-19.

⁸ Cikozyanyo ca Nehemiya citondezya kulibombya mbokukonzya kutugwasya kutalisyoma ciindi mulimo wesu nowacinca naa ciindi notwapegwa mukuli uuyungizyidwe. Ikuti mwaalu watalika kusyoma maano aakwe mwini, ulakonzya kutalika kulanganya twaambo twamumbungano kakunyina kusaanguna kupaila kuli Jehova. Bamwi balakonzya kusaanguna kusala cakucita mpoonya akupaila kuli Jehova kuti akulongezye kusala kwabo. Pele sena ooko nkulibombya? Muntu uulibombya ulayeeya lyoonse lubazu ndwajisi kuli Jehova alimwi amulimo wakwe mububambe bwa Leza. Busongo bwesu bwakucita zintu tacili cintu ciyandika kapati. Kwaambisya ciindi notwaba mupenzi ilyakatucitikilide kale, tweelede kucenjela kutegwa tutasyomi maano eesu. (Amubale Tusimpi 3:5, 6.) Mbotuli cibeela camukwasyi wa Leza, twiiya kuyeeya kuzuzikizya milimo mumukwasyi naa mumbungano muciindi cakubikkila maano kukuba acuuno naa kuyanda kusumpulwa.—1Tim. 3:15.

9, 10. Mbuti kulibombya mbokukonzya kutugwasya kuliyumya ciindi notwateendelezyegwa kabotu?

⁹ Cilakonzya kuba cintu ciyumu ikulijata ciindi notutongookwa naa ikuti twapegwa lulayo ilutatweeleli. Kanji-kanji Hana wakali kulila akaambo kakuti Penina, imukwatwanyina, wakali kumusampaula lyoonse. Hana wakali kuyandwa kapati amulumaakwe, pele taanaakali kuzyala. Mukuya kwaciindi, ciindi naakali kupaila kutempele, Mupaizi Mupati Eli cakutazyiba wakamwaamba kuti ulikoledwe. Amuciyeeyele buyo eeco! Pele, nokuba kuti zyoonse eezyi zyakamucitikila, Hana iwakali kulibombya wakalijata alimwi wakamuvwiila cabulemu Eli. Mupailo wakwe uusika aamoyo nkouli mu Bbaibbele. Mupailo ooyo uzwide majwi aatondezya lusyomo, kutembaula, alimwi akulumba.—1Sam. 1:5-7, 12-16; 2:1-10.

¹⁰ Kulibombya andiswe kulakonzya kutugwasya ‘kuzumanana kuzunda bubi kwiinda mukucita zibotu.’ (Rom. 12:21) Munyika yeendelezyegwa a Saatani kanji-kanji tulakonzya kweendelezyegwa munzila iitali kabotu, aboobo  tweelede kusoleka kutegwa tutanyemi akaambo kabukkale bwabasizibi. (Int. 37:1) Ikuti mukwesu naa mucizyi watulubizyila, inga twabijilwa kapati. Muntu uulibombya uyooyiya Jesu. Bbaibbele lyaamba kuti, “Naakali kutukilwa, kunyina naakatalika kutukila awalo . . . , pele wakalyaaba mumaanza aayooyo uubeteka cabululami.” (1Pet. 2:23) Jesu wakalizyi kuti Jehova nguupilusya cibi. (Rom. 12:19) Abalo Banakristo bakulwaizyigwa kulicesya alimwi ‘akutapilusya cibi kucibi.’—1Pet. 3:8, 9.

11, 12. (a) Mbuti kulibombya mbokukonzya kutugwasya ciindi bamwi nobatulumbaizya cakuzwa munzila naa kututembaula? (b) Ino mbuti kulibombya mbokweelede kweendelezya kusama kwesu, kulibamba alimwi ambotulilemeka?

¹¹ Kulumbaizyigwa cakuzwa munzila naa kutembaulwa akwalo kulakonzya kusunka kulibombya kwesu. Amulange cikozyanyo cibotu kapati ncaakapa Esita ciindi zintu nozyakacinca cakutayeeyelwa. Wakali mubotu kapati alimwi wakali kunanikwa mafwuta aakumubotya kwamwaka omwe. Buzuba abuzuba wakali kuyanzana abasimbi banji ibakali kuzwa mu Cooko coonse ca Persia ibakali mumuzundano wakukwatwa kumwami. Nokuba boobo, wakazumanana kuba abulemu alimwi kali muntu uukkalikene. Tanaakacileka kulibombya noliba leelyo mwami naakamusala kuba namalelo wakwe.—Es. 2:9, 12, 15, 17.

¹² Kulibombya lyoonse kutugwasya kusama, kulibamba alimwi akulilemeka munzila mbotu alimwi yabulemu. Tulizyi kuti, kutegwa bantu batuyande, tatweelede kulisumpula naa kuyanda kubikkilwa maano munzila iiteelede, pele tweelede kutondezya “moyo uukkede alimwi mubombe.” (Amubale 1 Petro 3:3, 4; Jer. 9:23, 24) Mizeezo iitali kabotu mumoyo wesu mukuya kwaciindi iyoolibonya muzintu nzyotucita. Mucikozyanyo, tulakonzya kupa zitondezyo izitondezya kuti tulakukkomanina kuba amikuli yaalubazu, naa kuti kuli makani aamwi aamaseseke ngotuzyi, akuti tulijisi cilongwe cimwi cilibedelede abakwesu beendelezya. Naa tulakonzya kupandulula zintu munzila yakuti bamwi batalika kulumbaizya ndiswe akaambo kamizeezo naa milimo yakacitwa kakuli bamwi abalo bakatola lubazu mumilimo eeyo. Jesu alimwi wakatusiila cikozyanyo cibotu. Bunji bwazintu nzyaakali kwaamba naa nzyaakali kuzubulula zyakali kuzwa mu Magwalo aa Chihebrayo. Cakulibombya wakaamba munzila eeyo kutegwa bantu ibakali kumuswiilila bazyibe kuti nzyaakali kwaamba zyakali kuzwa kuli Jehova ikutali kuzwa kumaano aakwe naa busongo bwakwe.—Joh. 8:28.

13, 14. Ino kulibombya inga kwatugwasya buti kusala kabotu?

¹³ Kulibombya kwesu alimwi kulakonzya kusunkwa ciindi nokwapangwa cakusala cimwi. Ciindi mwaapostolo Paulo naakali kukkala ku Kaisareya, musinsimi Agabo wakamwaambila kuti, ikuti naa azumanane alweendo lwakwe lwakuya ku Jerusalemu, wakali kuyakwaangwa. Ambweni nokuba kujaigwa buya. Akaambo kakuyoowa kuti wakali kuyoojaigwa, bakwesu bakakombelezya Paulo kuti ataunki. Nokuba boobo, Paulo kunyina naakazulwa. Tanaakaciindizya kulisyoma naa kuyoowa kapati. Wakasyoma muli Jehova cakumaninina alimwi wakalilibambilide kubona mulimo wakwe kuti wazuzikizyigwa, kufwumbwa ooko Jehova nkwaakazumizya kuti umutole. Ciindi bakwesu nobakamvwa boobo, cakulibombya bakacileka kukazya muzeezo wa Paulo wakuzumanana kuunka ku Jerusalemu.—Mil. 21:10-14.

¹⁴ Kulibombya kulakonzya kutupa kusala kabotu noliba leelyo notutakonzyi kumvwisya zintu mboziyooba. Mucikozyanyo, ikuti naa twanjila mucibeela camulimo waciindi coonse, ino ncinzi ciyootucitikila ikuti naa twaciswa? Mbuti kuti naa bazyali besu bacembeede bayanda lugwasyo? Ino tuyoopona buti twaakucembaala?  Nokuba kuti mwapaila buti naa kuvwuntauzya tamukabujani bwiinguzi kumibuzyo iili mbuli yeeyi. (Muk. 8:16, 17) Kusyoma Jehova kuyootugwasya kuzyiba kulezya kwesu alimwi akukuzumina. Twamana kuvwuntauzya, kubuzya kuli bamwi, alimwi akupaila kulomba busolozi, tweelede kutobela nzila muuya uusalala wa Leza nkoutusololela. (Amubale Mukambausi 11:4-6.) Eeco ciyoopa kuti Jehova atulongezye, naa kululamika mbaakani zyesu kabotu-kabotu.—Tus. 16:3, 9.

15. Ino mbuti kuzinzibala kuyeeya kujatikizya Jehova mbokutugwasya kuzumanana kulicesya?

¹⁵ Mbwaanga kulibombya nkubotu, mbuti mbotukonzya kuyungizya kuba abube oobu? Atulange-lange nzila zyone. Cakusaanguna, tuyooyungizya kulibombya alimwi akulemeka Jehova kwiinda mukuzinzibala kuyeeya cakulumba bube bwakwe ibusumpukide kapati alimwi acuuno cakwe caatala. (Is. 8:13) Mutalubi kuti tweenda a Leza Singuzuzyoonse, ikutali mungelo naa muntu. Ikuzyiba kaambo aako kuyootupa ‘kulicesya ansi aajanza lya Leza lyanguzu.’—1Pet. 5:6.

16. Ino kuzinzibala kuyeeya luyando lwa Jehova kuyootugwasya buti kuba abube bwakulibombya?

¹⁶ Cabili, kuzinzibala kuyeeya luyando lwa Jehova kuyootugwasya kuba abube bwakulibombya. Mwaapostolo Paulo wakalemba kuti Jehova wakapa “bulemu bunji” kuzizo zyamubili izilibonya mbuli kuti tazijisi nguzu. (1Kor. 12:23, 24) Mbubwenya buyo, Jehova ulatubikkila maano toonse nokuba kuti tulalezya. Tatweezyanisyi abamwi naa kuleka kutuyanda ciindi notwalubizya. Akaambo kaluyando lwa Jehova, tulakonzya kulimvwa kukwabililwa kufwumbwa nkotubelekela muŋanda yakwe.

17. Mbubotu nzi buboola akaambo kakubona bubotu muli bamwi?

¹⁷ Catatu, kulumba mukuli ngotujisi mumulimo wa Jehova kuyookomena ciindi notwiiya Leza mbwabona bubotu muli bamwi. Muciindi cakuyanda kuti tubonwe naa kuyanda kubweza mikuli iimwi, lyoonse tunoolomba lulayo kuzwa kuli bamwi cakulibombya alimwi akutobela mizeezo yabo. (Tus. 13:10) Tuyookkomana ambabo ciindi baakutambula mikuli iimwi. Alimwi tuyootembaula Jehova twaakubona mbwacilongezya “ciinga coonse cabakwesu munyika.”—1Pet. 5:9.

18. Mbuti mbotukonzya kwaayiisya manjezyeezya eesu kutegwa katulilemeka munzila yabunaleza?

¹⁸ Cane, tuyoozumanana kulilemeka kabotu alimwi akulemeka bamwi ciindi notuyiisya manjezyeezya eesu kweelana anjiisyo zyamu Bbaibbele. Tunoosala kabotu kwiinda mukwiiya cakulibombya kubona zintu munzila Jehova mbwazibona. Kwiinda mukwiiya Bbaibbele lyoonse, kupaila, alimwi akuzicita zintu nzyotwiiya, asyoonto-syoonto inga twaayumya manjezyeezya eesu. (1Tim. 1:5) Twiiya kubikka ziyandika zyabamwi mubusena bwakusaanguna. Ikuti twacita lubazu lwesu, Jehova usyomezya kuti ‘uyoolumanizya lwiiyo lwesu,’ akutugwasya kuba abube oobu bwakulibombya alimwi abube bumbi bwabunaleza.—1Pet. 5:10.

19. Ncinzi ciyootugwasya kuzumanana kulibombya lyoonse?

¹⁹ Ikucita buyo cintu comwe cakulisumpula kwakapa kuti musinsimi umwi uutaambidwe zina kuzwa ku Juda ajaigwe alimwi akusweekelwa cilongwe cakwe cibotu a Leza. Nokuba boobo, cilakonzyeka kuzumanana kulibombya notusunkwa. Bantu basyomeka bakaindi alimwi abaabo ibalibombya mazuba aano basinizya kuti cilakonzyeka. Mbotuyaabweenda a Jehova, akwalo kulibombya kwesu kuyoozumanana. (Tus. 8:13) Kufwumbwa mukuli ngotujisi lino, kweenda a Jehova ncoolwe cibotu alimwi tacikonzyi kweezyanisyigwa acintu cili coonse. Amucikkomanine coolwe eeci, akucita kufwumbwa ncomukonzya kutegwa muzumanane kweenda cakulibombya a Jehova mane kukabe kutamani.