Skip to content

Skip to table of contents

Mulindizi wa Mwami muna Roma Wakambaukilwa

Mulindizi wa Mwami muna Roma Wakambaukilwa

Mulindizi wa Mwami muna Roma Wakambaukilwa

Mwakali mumwaka wa 59 C.E. Kabaangidwe abasikalumamba ibakakatede ibakali mulweendo, baange banji bakanjilila kumulyango mubotu wa Porta Capena. Ŋanda ya Mwami Nero yakali aa Kalundu ka Palatine, alimwi yakali kugatelwa abasikalumamba ba Mwami ibakajisi mapanga aasiswa muzisani zyabasikalumamba. * Kabali kooko, sikalumamba uutegwa Julius wakainda abaange mubusena bubandikilwa twaambo twabana Roma akubatola ku Kalundu ka Viminal. Bakainda agaadeni iyakajisi zipaililo zinji zyabaleza babana Roma alimwi bakainda abusena bwakali kubunganina basikalumamba.

Mwaapostolo Paulo awalo wakali akati kabaange aabo. Myezi yakaindide naakali mubwato ibwakali kutontwa aguwo, mungelo wa Leza wakaambilide Paulo kuti: “Uleelede kuyooima kumbele lya Kaisala.” (Mil. 27:24) Sena eeci nceciindi nocakali kuyakumucitikila eeci Paulo? Naakalanga akubona munzi mupati wa Bwami bwabana Roma, cakutadooneka majwi aa Mwami Jesu ngaakamwaambila naakali a Ŋanda Ndamfwu ya Antonia mu Jerusalemu wakaayeeya. Jesu wakamwaambilide kuti: “Koba aacamba! Nkaambo mbubonya mbowali kundilungulula mu Jelusalemu, weelede kuyoolungulula mbubonya akwalo ku Loma.”—Mil. 23:10, 11.

Andiza Paulo wakaimikila akulanga Castra Praetoria ŋanda mpati injumu iyakayakwa azitina zisubila alimwi yakajisi angazi zyabalindizi. Muŋanda eeyi momumo imwakali kukkala Balindizi ba Mwami ibakali kubeleka kabali basikugatela mwami alimwi mbuli bamapulisa bamumunzi. Mbwaanga kwakali tubunga twabasikugwasyilizya balindizi tuli 12 * alimwi abasikugwasyilizya banji bamumunzi mupati ibakali kujanika, kwakali basikalumamba bainda ku 1,000 kubikkilizya abasikalumamba bamabbiza. Castra Praetoria cakali ciibalusyo icakali kutondezya nkozyakali kuzwida nguzu. Mbwaanga Mulindizi wa Mwami nguwakali kulanganya baange ibakali kuzwida muzyooko, Julius wakasololela baange bakwe akubanjizyila kumulyango umwi wamilyango yone mipati-pati. Kwiinda mukweenda musinzo weendwa myezi minji, Julius wakabasisya lino baange bakwe kubusena nkobakeelede kutolwa.—Mil. 27:1-3, 43, 44.

MWAAPOSTOLO PAULO WAKAKAMBAUKA “KAKUNYINA UUMUKASYA”

Ciindi naakali mulweendo lwamulwizi, Paulo wakabona zilengaano izyakazwa kuli Leza kumwaambila kuti kunyina muntu iwakali kuyakufwa akaambo kakuloba kwabwato. Nokuba kuti wakalumwa nzoka nkali kapati, kunyina cakacitika. Wakaponya bantu balwazi ansumbu ya Mata, kwalo bantu bakubusena oobu nkobakali kwaamba kuti Paulo wakali leza. Makani aazyintu eezyi izyakacitika kweelede kuti akamvwugwa aku Balindizi ba Mwami ibakali kusyoma zyintu zyamasalamuzi.

Aciindi eeci Paulo wakaliswaangene kale abakwesu ibakali kuzwa ku Roma ‘ibakaboola kumucinga mane basika ku Musika wa Apiyo aku Maanda Aabeenzu Otatwe.’ (Mil. 28:15) Mbwaanga wakali mwaange, mbuti mbwaakali kunga wacita kuyanda kwakwe kwakukambauka makani mabotu mu Roma? (Lom. 1:14, 15) Bantu bamwi bayeeya kuti baange bakali kutolwa kumupati wabalindizi. Ikuti kacili boobo, nkokuti Paulo wakatolwa ku Mulindizi wa Mwami Mupati uutegwa Afranius Burrus, andiza ooyo ngowakali kuccilila mwami. * Kufwumbwa mbucakabede, muciindi cakugatelwa abasikalumamba, Paulo lino wakali kugatelwa a Mulindizi wa Mwami omwe iwakajisi cuuno cipati. Paulo wakalaangulukide kulijanina ŋanda yakoona alimwi wakali kuzumizyigwa kutambula beenzu akubakambaukila “kakunyina uumukasya.”—Mil. 28:16, 30, 31.

PAULO WAKAKAMBAUKILA BANTU-BANTU BUYO ABAPATI

Naakali kucita milimo yakwe, Burrus kweelede kuti wakamubuzya-buzya mwaapostolo Paulo katanamutola kuli Nero, andiza wakali kumubuzyila muŋanda yamwami naa mubusena mwakali kukkala basikalumamba. Paulo wakacibelesya ciindi cilibedelede “kupa bumboni kubantu-bantu buyo abapati.” (Mil. 26:19-23) Kufwumbwa naa makani nzi ngaakajana Burrus mukubuzya-buzya kwakwe, Paulo kunyina naakaangilwa muntolongo iyakali mubusena bwabasikalumamba. *

Maanda ngaakali kubbadelela Paulo akali mapati cakunga wakali kucikonzya kutambula “baalumi balemekwa akati kaba Juda” alimwi akukambaukila bantu ‘banji ibakaboola kulinguwe mubusena mwaakali kukkala.’ Alimwi baange bamwi bakamuswiilila ciindi naakali ‘kulungulwida’ ba Juda makani aajatikizya Bwami alimwi a Jesu, “kuzwa cifwumofwumo kusikila kumangolezya.”—Mil. 28:17, 23.

Bagwasyilizi ba Balindizi ibakali kubelekela aŋanda yamwami bakali kucincana abuzuba aciindi ca 14:00 hrs. Abalo balindizi ba Paulo bakali kucincana. Mumyaka yobilo njaakaangidwe mwaapostolo, basikalumamba bakali kuswiilila kumajwi ngaakali kwaambila balembi bakwe nobakali kulemba magwalo kubana Efeso, bana Filipi, bana Kolose, alimwi aa Banakristo bana Hebrayo alimwi alugwalo ndwaakalembela Munakristo uutegwa Filimona. Kali muntolongo, Paulo wakabikkila maano kumubelesi iwatakalaya, Onesimo, ‘kwalo nkwaakabede usyi kumwi kaangidwe nketani muntolongo’ akumupilusya kuli simalelaakwe. (Flm. 10) Cakutadooneka, Paulo wakababikkila maano abalo aabo ibakali kumulanganya. (1 Ko. 9:22) Andiza Paulo wakamubuzya sikalumamba kujatikizya zibeela zyazisani zyankondo mpoonya akubelesya makani aayo kupa cikozyanyo cibotu.—Ef. 6:13-17.

‘KAMWAAMBA JWI LYA LEZA CAKUTAYOOWA’

Kwaangwa kwa Paulo kwakagwasyilizya “kuti makani mabotu aunke kumbele” akati ka Balindizi ba Mwami muna Roma alimwi akubantu bambi. (Flp. 1:12, 13) Bantu ibakali kukkala ku Castra Praetoria bakali kumvwana abaabo ibakali kukkala mumasi aakali kweendelezyegwa a Roma, alimwi bakali kumvwana amwami abamumukwasyi wakwe. Mukwasyi ooyu, wakali kubikkilizya banamukwasyi, babelesi, alimwi abazike, bamwi akati kabaabo bakazikuba Banakristo. (Flp. 4:22) Kwiinda mukukambauka kwa Paulo kwabusicamba, bakwesu bamu Roma bakacikonzya “kwaamba jwi lya Leza cakutayoowa.”—Flp. 1:14.

Bukambausi bwa Paulo bwamu Roma bulatukulwaizya andiswe ‘notukambauka makani muciindi cili kabotu amuciindi camapenzi.’ (2 Ti. 4:2) Bamwi akati kesu tatucikonzyi kuzwa aŋanda, tuli muzibbadela, naa kwaangwa akaambo kalusyomo lwesu. Kufwumbwa naa tuli mubukkale buli buti, tulakonzya kujana bantu mbotukonzya kukambaukila akati kabantu ibaboola kutuswaya, andiza kubantu ibaboola kucita milimo yaaŋanda naa kuzikucita milimo imwi buyo. Ikuti cabusicamba twapa bumboni mubukkale buli boonse, tulakonzya kulibonena kuti ‘ijwi lya Leza talikonzyi kwaangwa pe.’—2 Ti. 2:8, 9.

[Bupanduluzi buyungizidwe]

^ munc. 2 Amubone kabbokesi kajisi mutwe wakuti “Mulindizi wa Mwami Muna Roma Mumazuba aa Nero.”

^ munc. 4 Kabunga kabasikugwasyilizya kakajisi basikalumamba basika ku 1,000.

^ munc. 7 Amubone kabbokesi kajisi mutwe wakuti “Sextus Afranius Burrus.”

^ munc. 9 Heroda Agripa wakalaangidwe mubusena obuno a Tiberiyo Kaisara mu 36 kusika mu 37 C.E. akaambo kakwaamba kuti Caligula uyakuba mwami ino-ino. Caligula mbwaakabwezela buyo cuuno cabwami, wakabikka Heroda kuba mwami kabuli bulumbu.—Mil. 12:1.

[Citondezyo icili apeeji 13]

Lwaanguluko lwabasikalumamba balindizi ba mwami lulangilwa kuti lwakali kuzyila kuŋanda ya Claudius, ŋanda iyakayakwa mu 51 C.E.

[Kulumba]

© RMN-Grand Palais/Art Resource, NY

[Kabbokesi kali apeeji 14]

Mulindizi wa Mwami Muna Roma Mumazuba aa Nero

Balindizi bamwami bakali kukonka kuti bayakukwabilila mwami amukwasyi wakwe. Ciindi cacipeekani, bakali kusama zisani buyo izyakajisi mutwe wamwami alimwi azikwabilizyo, kanji-kanji kazijisi akabanze, kanyenyeezi ka Tiberiyo Kaisara. Kwiinda mukulaililwa abasilutwe babalindizi, bakali kubamba luumuno mumasena aakusobanina alimwi akuzima mililo. Basikalumamba bakali kubeleka kwamyaka iili 16, muciindi cakubeleka myaka iili 25 mbuli mbobakali kucita muzibeela zimbi, alimwi bakali kuvwola ziindi zyotatwe kwiinda bamwi, bakali kupegwa bulumbu bunji, alimwi bakali kupegwa mali manji ciindi cakuleka mulimo. Balindizi ba Mwami muna Roma alimwi bakali kubelesyegwa mukusubula akujaya baange. Ciindi cabili naakaangwa Paulo, kweelede kuti nceciindi naakajaigwa abasikalumamba aaba mbubwenya mbobakajaigwa aabo mbaakali kuyanda kufwutula.—2 Ti. 4:16, 17.

Cifwanikiso icili apeeji 14]

Kakkobili aaka ikakapangwa mumwaanda wamyaka wakusaanguna katondezya busena mobakali kukkala Balindizi ba Mwami muna Roma

[Kulumba]

Courtesy Classical Numismatic Group, Inc./cngcoins.com

[Citondezyo cili apeeji 15]

Ciindi Paulo naakaangidwe, basikalumamba bakali kuswiilila kumajwi ngaakali kwaambila balembi nobakali kulemba magwalo

[Citondezyo cili apeeji 15]

Bwaanda bwa Castra Praetoria mbobulibonya mazuba aano

[Citondezyo cili apeeji 16]

Kufwumbwa mubukkale motubede, tulakonzya kujana bantu mbotukonzya kukambaukila akati kabaabo ibaboola kucita milimo iisiyene-siyene

[Kabbokesi kali apeeji 16]

Sextus Afranius Burrus

Burrus kweelede kuti wakazyalilwa mu Vaison-la-Romaine, busena lino ibuli kumusanza kwacisi ca France, kwalo malembe aajisi zyina lyakwe nkwaakajanika mu 1884 C.E. Mu 51 C.E., Agrippina the Younger, mukaintu alimwi mujwa wa Claudius Caesar, wakamusumpula akumupa cuuno cakuba Silutwe wa Balindizi ba Mwami muna Roma. Kwiinda mukulailila basolozi bobilo, Agrippina wakakomezya mwanaakwe musankwa, Nero, kutegwa akabe mwami. Umwi wabasololi aabo wakali Burrus, sikalumamba wakazyibidwe kapati kutegwa amuyiisye zyankondo. Umwi wakali syaabusongo Seneca, iwakagwasya Nero kuba musongo. Agrippina naakajisi coolwe cimwi, wakajaya mulumaakwe kwiinda mukumubikkila musamu uujaya. Makani aalufwu lwa Claudius naatakaninga kumvwugwa, Burrus wakasindikila Nero kuya ku Castra Praetoria mpoonya akwaambila Balindizi ba Mwami kuti baambe kuti Nero ngomwami, calo icakapa kuti Baiminizi babule cakucita pele kuzumina buyo. Ciindi Nero naakabajaya banyina mu 59 C.E., Burrus wakaasisa makani aaya. Basikulemba makani aakaindi bana Roma ba Suetonius a Cassius Dio baamba kuti Burrus wakabikkilwa musamu uujaya a Nero mu 62 C.E.

[Cifwanikiso icili apeeji 16]

Malembe aajisi zyina lya Sextus Afranius Burrus

[Kulumba]

Musée Calvet Avignon