1, 2. (a) Planti famili i save bungim wanem ol hevi? Dispela i kamapim wanem ol askim? (b) Olsem wanem ol papamama na ol pikinini inap karim ol hevi taim senis i kamap long sindaun bilong ol?

 ATING yu bai bel hevi tru taim yu luksave olsem bipo papamama bilong yu i gat strong na ol inap lukautim ol yet, tasol nau ol i no gat strong moa long mekim olsem. Ating Papa o Mama i pundaun na brukim bun long hips bilong em, o tingting bilong ol i no wok gut na ol i lusim haus na wokabaut nabaut, o dokta i painimaut olsem ol i gat bikpela sik tru. Na tu, sampela senis i save kamap long bodi bilong ol lapun na dispela inap pasim ol long mekim ol samting ol i save mekim long bipo. (Jop 14:1) Yumi inap mekim wanem bilong helpim ol? Olsem wanem yumi inap lukautim ol?

² Wanpela nius i stori long wok bilong lukautim ol lapun, na i tok: “I hatwok long stori long ol hevi i painim ol lapun, tasol sapos ol famili i toktok wantaim long ol samting ol inap mekim bilong lukautim ol lapun, ol bai redi gut long karim ol hevi i kamap.” Taim famili i toktok gut wantaim, i gutpela sapos ol i luksave olsem hevi bai painim ol man taim ol i kamap lapun. Maski papamama bilong yumi i no kamap lapun yet, yumi inap mekim ol disisen na redi gut paslain long ol hevi i kamap. Orait nau yumi ken stori long olsem wanem ol famili inap wok gut wantaim long redim ol samting bilong helpim ol long karim hevi.

3. Ol famili inap mekim wanem taim lapun papamama i nidim sampela moa helpim? (Lukim piksa long kirap bilong stadi.)

³ Wanpela taim bai kamap we ol lapun i no inap long lukautim  gut ol yet; ol bai nidim helpim. (Ritim Saveman 12:1-7.) Taim papamama i kamap lapun na ol i no inap lukautim ol yet, ol i ken bung wantaim ol bikpela pikinini bilong ol na ol i ken toktok wantaim na painimaut gutpela rot bilong kisim helpim. Em i gutpela long famili olgeta i ken bung wantaim na stori long wanem ol wok samting ol bai mekim bilong helpim lapun papamama. Olgeta long famili, na moa yet em ol papamama, ol i mas kamapim stret tingting i stap long bel bilong ol. Olgeta i ken toktok wantaim long painimaut sapos i gat rot long papamama i ken stap long haus bilong ol yet. a O ol inap skelim olsem wanem ol wanfamili inap helpim ol long mekim ol wok bilong lukautim lapun papamama. (Snd. 24:6) Olsem: Sampela inap lukautim ol lapun long olgeta wan wan de na sampela inap helpim long sait bilong mani samting. Olgeta i mas luksave olsem olgeta wan wan i gat wok long mekim, tasol dispela wok inap senis insait long sampela haptaim, na ol inap senis senis long mekim ol wok.

4. Ol famili inap kisim helpim long husat lain?

⁴ Taim yu kirap long lukautim papamama, lusim sampela haptaim long save gut long helt bilong ol i stap olsem wanem. Sapos papa o mama i gat wanpela bikpela sik, orait painimaut long ol samting we bai kamap long em long bihain. (Snd. 1:5) Sekim ol ofis bilong gavman we i mekim wok bilong lukautim ol lapun. Painimaut wanem ol samting i stap long hap bilong yu we inap helpim yu long mekim gut wok bilong lukautim ol lapun. Taim sindaun bilong famili i senis, dispela inap mekim na bel bilong yu i no stap isi, yu inap kirap nogut, o tingting planti. Kamapim tingting bilong yu long wanpela pren em yu trastim. Na moa yet, beten long Jehova na kamapim olgeta tingting i stap long bel bilong yu. Em inap givim yu bel isi bilong helpim yu long karim olgeta kain hevi.—Sng. 55:22; Snd. 24:10; Fili. 4:6, 7.

5. Paslain long hevi i kamap, bilong wanem em i savetingting long painimaut long rot bilong helpim ol lapun?

⁵ Paslain long hevi i kamap, sampela lapun na famili bilong ol i save bihainim gutpela tingting na stretim tok long sampela samting—olsem papa o mama bai go stap wantaim pikinini man o pikinini meri, o ol bai kisim helpim long sampela sevis i stap long hap bilong ol. I olsem ol i lukim pinis ol ‘hatwok na hevi’ we bai kamap long bihain, na ol i redi long karim ol dispela hevi. (Sng. 90:10) Planti famili i no save redi gut, olsem na taim hevi i kamap ol i gat wok long mekim kwik ol bikpela disisen. Wanpela saveman i tok: “Dispela i no gutpela taim bilong mekim kain disisen olsem.” Long wanem, dispela inap mekim na famili bai tingting planti, na kros inap kamap. Olsem na sapos famili i redi gut paslain long hevi i kamap, ol bai inap long karim hevi.—Snd. 20:18.

6. Wanem gutpela samting bai kamap taim ol papamama na ol pikinini i toktok gut wantaim long i stap bilong ol lapun?

⁶ Taim yu toktok wantaim papamama bilong yu, ating yu bai pilim hatwok long tokim ol long wanem hap ol bai go stap long en o wanem ol senis bai kamap long sindaun bilong ol. Tasol planti i tok olsem pasin bilong toktok gut wantaim i bin helpim ol gut long bihain. Bilong wanem? Long wanem, dispela i opim rot long ol inap pas gut wantaim na pilim gut tingting bilong narapela narapela, na mekim gutpela plen long ol samting ol bai mekim long bihain. Ol i luksave olsem taim ol i bihainim gutpela pasin na pasin laikim na ol i kamapim tingting bilong ol, dispela i mekim na em isi moa long ol inap mekim ol disisen. Maski sapos ol lapun i laik bai ol tasol i stap na lukautim ol yet, i gutpela sapos ol i toktok wantaim pikinini bilong ol long wanem kain helpim ol i laik kisim long bihain.

7, 8. Ol famili i mas toktok wantaim long wanem ol samting? Bilong wanem?

⁷ Yupela ol papamama, taim yupela i toktok wantaim famili, yupela i mas tokim ol long ol samting yupela i laik bai ol i mekim, na toksave sapos yupela i stap orait long sait long mani samting. Dispela bai helpim ol pikinini long mekim  gutpela disisen taim yu yet i no inap long mekim wanpela disisen. Ating ol bai rispektim tingting na laik bilong yu na larim yu yet long mekim sampela samting. (Efe. 6:2-4) Olsem: Yu laik bai wanpela pikinini bilong yu i singautim yu long i go stap wantaim famili bilong em? O yu laik bai ol i mekim narapela samting? Yu mas kisim stretpela tingting na luksave olsem i no olgeta bai i gat wankain tingting olsem yu, na sampela haptaim i save lus paslain long papa, mama, o pikinini, i senisim tingting bilong em.

⁸ Yumi olgeta i mas luksave olsem yumi inap abrusim ol hevi sapos yumi toktok gut wantaim na skelim gut ol samting. (Snd. 15:22) Yupela i mas toktok wantaim long wanem kain marasin o helpim yupela i laik kisim long haus sik. Yupela i mas skelim tu ol kain samting olsem: sapos dokta i mekim operesen long yupela, orait ol i ken mekim wanem long blut bilong yupela, na yupela i gat wanem tingting long ol marasin ol i wokim long blut, na yupela i laik bai famili i mekim wanem taim yupela i stap long mak bilong i dai. Taim yupela i toktok long ol dispela samting, famili bai save gut long tingting na laik bilong yupela long sait bilong helt na marasin. Yu gat rait long save gut long marasin samting yu inap kisim, na yu gat rait long makim olsem yu bai kisim dispela marasin o nogat. Yu mas raitim ol tok long wanpela kat (Advance Medical Directive) we i kolim ol marasin samting em yu tok orait long kisim, na ol marasin samting em yu tok nogat long kisim. Taim famili i makim wanpela man long mekim wok bilong helpim wanpela lapun long sait bilong helt (long ol kantri we lo bilong gavman i tok orait long en), orait long taim bilong hevi dispela man inap mekim ol disisen i stret. I gutpela sapos ol papamama, pikinini, na ol man i stap olsem helpim, olgeta i mas holim kopi bilong wankain pepa em ol bai nidim long taim bilong hevi. Sampela lapun i save bungim dispela pepa wantaim pepa ol i raitim ol tok long samting ol i laik bai famili bilong ol i mekim taim ol i dai, na ol narapela pepa long sait bilong insurens, benk, na gavman.

9, 10. Wanem ol senis long laip bilong ol lapun inap makim olsem ol pikinini i mas helpim ol?

⁹ Planti taim, papamama na pikinini wantaim i laik bai ol lapun i bosim wokabaut bilong ol yet inap long skel bilong save na strong bilong ol. Ating ol inap kukim kaikai, klinim haus, skelim marasin samting ol i kisim, na ol inap toktok gut wantaim ol narapela. Long dispela rot, ol i helpim ol pikinini long luksave olsem i no gat wok long ol i tingting tumas long samting em papamama i mekim long olgeta de. Tasol bihain long sampela haptaim, sapos papamama i no gat strong moa long wokabaut, ating ol i no inap long go long stua, o ol i stat long lusim tingting, orait ol pikinini i ken mekim sampela samting bilong helpim papamama.

¹⁰ Taim man i kamap lapun, tingting bilong em i no inap wok gut, em inap bel hevi, em i no gat strong moa, em i no inap harim gut tok o lukluk gut, na em inap lusim tingting long ol samting. Tasol i gat rot bilong stretim ol dispela hevi. Taim ol kain hevi olsem i kamap, orait yupela i mas hariap long kisim helpim long haus sik. Ol  pikinini yet i ken mekim dispela samting bilong helpim papamama. Bihain, ating ol pikinini bai go pas long mekim ol wok em bipo papamama i save mekim. Bilong mekim gut wok bilong lukautim papamama, ol pikinini i ken sambai long ol, stretim ol pepa wok, draivim ol long kar, na mekim ol kain wok olsem.—Snd. 3:27.

11. Sapos yumi i no inap stretim ol hevi bilong lapun papamama, orait yumi ken mekim wanem?

¹¹ Sapos yupela i no inap stretim ol hevi bilong lapun papamama, orait yupela i ken mekim sampela senis long sindaun bilong ol o long wok bilong lukautim ol. Taim yupela i mekim ol liklik senis, em bai isi moa long papamama i lain long ol dispela senis. Sapos yu stap longwe long papamama bilong yu, ating bai i gutpela sapos wanpela Witnes o neiba i go lukim ol long olgeta taim na toksave long yu long i stap bilong papamama. Yu ting ol i nidim wanpela long helpim ol long kukim kaikai na klinim haus? Ating yu ken mekim sampela liklik senis long haus, na dispela bai mekim na em isi long papamama i ken wokabaut na mekim ol samting insait long haus, olsem waswas na go long toilet samting. Ating ol lapun i nidim tasol wanpela husat inap stap wantaim ol long haus na helpim ol long lukautim ol yet. Tasol sapos i no seif long ol i stap ol yet, orait i gutpela sapos wanpela i stap oltaim wantaim ol bilong helpim ol. Maski ol lapun i nidim helpim o nogat, i gutpela long painimaut sapos hap yu stap long en i gat sampela narapela rot bilong helpim wok bilong lukautim ol lapun. b—Ritim Sindaun 21:5.

12, 13. Ol bikpela pikinini husat i stap longwe long papamama, olsem wanem ol i wok yet long stap aninit long papamama na lukautim ol?

¹² Ol gutpela pikinini i laik bai papamama bilong ol i stap gut. Ol bai stap bel isi taim ol i save olsem i gat sampela i lukautim papamama bilong ol. Sampela pikinini i no stap klostu long papamama bilong ol, long wanem, ol i mekim ol narapela wok. Ol kain pikinini olsem i save kisim holide bilong i go visitim papamama na helpim ol long ol samting ol i sot long en, na mekim ol wok bilong haus em papamama i no gat strong moa long mekim. Sapos yu inap, yu ken ringim papamama long olgeta de, o raitim pas, o salim E-meil, na dispela bai helpim papamama long luksave olsem yu laikim ol.—Snd. 23:24, 25.

¹³ Maski sindaun bilong papamama i olsem wanem, yu mas skelim gut ol wok samting yupela i mekim bilong lukautim ol long olgeta wan wan de. Sapos papamama bilong yu ol i Witnes Bilong Jehova na yu no stap klostu long ol, orait yu ken toktok wantaim ol elda long kongrigesen bilong ol na askim ol elda long kamapim tingting bilong ol. Na yu mas beten tu long dispela samting. (Ritim Sindaun 11:14.) Maski sapos papamama bilong yu ol i no Witnes Bilong Jehova, yu mas stap “aninit long papamama” na givim biknem long ol. (Kis. 20:12; Snd. 23:22) Em tru olsem olgeta famili bai mekim narapela narapela disisen. Sampela pikinini i kisim lapun papamama i go stap wantaim ol o stap klostu long hap bilong ol. Tasol sampela taim i no gat rot long ol inap mekim olsem. Sampela papamama i no laik stap wantaim ol bikpela pikinini na famili bilong ol, long wanem, ol dispela papamama i laik lukautim ol yet na ol i no laik putim hevi long ol pikinini. Sampela i gat mani samting, olsem na taim ol i stap long haus bilong ol yet, ol inap baim ol samting bilong lukautim ol yet.—Sav. 7:12.

14. Wanem ol hevi inap painim ol man husat i lukautim ol lapun?

¹⁴ Long planti famili, wanpela pikinini tasol i save mekim bikpela wok long lukautim gut ol papamama, em pikinini husat i stap klostu long papamama. Tasol taim pikinini i lukautim papamama, em i mas tingting tu long lukautim famili bilong em yet. Olgeta wan wan man i gat skel long hamas haptaim na strong ol bai yusim long mekim wanpela wok. Sindaun bilong pikinini inap senis, olsem na famili i mas skelim gen wok ol i mekim bilong lukautim papamama. Nogut wanpela pikinini tasol i mekim planti wok tumas. Olsem  na ol narapela pikinini tu i ken mekim sampela wok moa, olsem ol i ken senis senis long lukautim papamama.

15. Olsem wanem ol narapela inap helpim man i mekim wok bilong lukautim ol lapun?

¹⁵ Taim lapun papamama i nidim helpim long olgeta taim, dispela inap mekim na man i lukautim ol inap pilim taiet olgeta. (Sav. 4:6) Ol gutpela pikinini i laik lukautim gut ol papamama, tasol sapos ol i wok oltaim na ol i no malolo, dispela inap pinisim strong bilong ol. Sapos kain samting olsem i kamap, orait ol pikinini i mas askim ol narapela long helpim ol. Dispela bai mekim na ol pikinini inap mekim yet wok bilong lukautim ol lapun.

16, 17. Wanem ol hevi inap painim ol pikinini taim ol i lukautim lapun papamama? Olsem wanem ol inap karim ol dispela hevi? (Lukim tu blok “Lukautim Ol Gut.”)

¹⁶ Yumi bel hevi taim yumi lukim olsem ol hevi bilong lapun i painim papamama bilong yumi. Planti manmeri husat i lukautim ol lapun, ol i save bel hevi, wari, tingting planti, belhat, kros, na bel i gat tok. Sampela taim, ating lapun papamama inap mekim tok i no stret o ol i soim olsem ol i no pilim gutpela wok yu mekim. Sapos kain samting olsem i kamap, orait yu no ken hariap long kros na bel hevi. Wanpela saveman bilong helt i tok: “Sapos yu kros o bel hevi, orait nambawan rot bilong daunim dispela hevi em olsem, yu yet i mas luksave long filings bilong yu. No ken giamanim yu yet o sutim tok long yu yet.” Toktok wantaim poroman marit, o wanpela insait long famili, o wanpela gutpela pren, na stori long em long yu pilim olsem wanem. Pasin bilong toktok gut wantaim bai helpim yu long kisim stretpela tingting.

¹⁷ Ating bihain, famili bai sot long mani na ol narapela samting we inap helpim ol long mekim yet wok bilong lukautim papamama long haus. Long sampela kantri, ating ol pikinini bai tingting long kisim papamama i go long haus we ol i save lukautim ol lapun. Long olgeta de, wanpela sista Kristen i save visitim mama bilong em long haus we ol i save lukautim ol lapun. Em i stori long samting em famili bilong em i mekim, na em i tok: “I no gat rot long mipela inap lukautim Mama long olgeta samting em i nidim long de olgeta. I hatwok tru long mipela i mekim disisen long salim Mama i go long haus we ol i save lukautim ol lapun. Bel hevi i daunim tru mipela. Tasol dispela em gutpela rot tru bilong helpim em, na em i orait long dispela, na em i stap laip inap sampela mun tasol na em i dai.”

18. Ol manmeri husat i lukautim ol lapun, ol i ken bilip tru long wanem samting?

¹⁸ Taim papamama bilong yu i kamap lapun na yu mekim wok bilong lukautim ol, dispela em bikpela wok tru na em inap mekim yu bel hevi. Taim yu mekim wok bilong lukautim ol lapun, i no gat rot bilong pinisim olgeta hevi. Tasol sapos yu bihainim gutpela tingting na skelim gut ol samting yu bai mekim, na yu toktok gut wantaim ol arapela, na yu beten askim God long helpim yu, orait yu bai inapim wok bilong givim biknem long papamama. Taim yu mekim ol dispela samting, yu bai amamas long save olsem yu mekim gut wok bilong lukautim na tingim gut papamama. (Ritim 1 Korin 13:4-8.) Bikpela samting moa em olsem, yu ken bilip tru olsem yu bai kisim dispela bel isi em Jehova i save givim long ol manmeri husat i givim biknem long papamama bilong ol.—Fili. 4:7.