Büyük Başarılara İmza Atan Bir Kral

UYANIŞ! YAZARI, KAMERUN

SULTAN İbrahim Ncoya, 17. Bamum kralıydı. Bamumlar halen Kamerun’un batısındaki kırsal kesimlerde yaşayan büyük bir etnik gruptur. Yanda, 14. yüzyıla kadar uzanan hükümdar listesinde görüldüğü gibi Ncoya 1889’dan 1933’te ölene dek krallık yaptı. Ncoya’nın yönetimi sırasında Fransızlar ve Almanlar bölgeyi sömürgeleştirmeye çalışıyorlardı.

Gençliğinden itibaren Ncoya güçlü zekâsı ve sezgileri olduğunu göstermişti. Çevresine de kendisi gibi zeki ve onunla aynı idealleri paylaşan yenilikçi kişileri topladı. Aşağıdaki fotoğrafta gördüğünüz görkemli sarayı inşa ederek mimari becerisini ortaya koymuştur. Ayrıca yine resimde görüldüğü gibi bir mısır öğütme makinesi de icat etmiştir. Fakat tüm bunlar içinde en göze çarpar olanı, Bamum dilinde bir yazı sistemi geliştirmesidir.

Yazılı Kayda Giden Yol

On dokuzuncu yüzyılın sonunda Bamum halkının tarihi nesilden nesle sözlü olarak aktarılıyordu. Ncoya bazı ayrıntıların eklenme ya da çıkarılma tehlikesinin farkındaydı. Krallığının topraklarından geçen kervan ve tüccarlardan Arapça kitaplar alan Ncoya bu dile aşinaydı. Muhtemelen o dönemde kırsal kesimde kullanılan eski Vay alfabesinden da haberi vardı. Bu nedenle kendi dilini yazmak için bir yazı sistemi geliştirmeye başladı.

 Ncoya çoğunlukla piktograf ve ideogramlardan oluşan birkaç yüz işaretle işe başladı. Bu sistemde, kullanıcının tüm işaretlerin anlamını bilmesi gerekiyordu. Yıllar geçtikçe sadık saray görevlilerinin yardımıyla sistemi basitleştirdi. Hece sistemini kullanarak işaretlerin sayısını azalttılar. Onun yeni alfabesindeki işaretlerden, yani harflerden birkaçı birleştirilerek belirli kelimeler türetildi. Artık okuyucunun ezberlemesi gereken daha az harf ve ses vardı. Ncoya çalışmasını bitirdiğinde A-ka-u-ku adlı yeni yazı sisteminde 70 harf bulunuyordu.

Ncoya, Bamum alfabesinin kullanılması için onun okullarda öğretilmesini ve yönetimin her kademesinde kullanılmasını talep etti. Yeni alfabesiyle hanedanının ve ülkesinin etkileyici bir kronolojik kaydını yazdırdı. Böylece Bamum halkı ilk kez kendi geleneklerini ve kanunlarını okuma fırsatı buldu. Hatta yeni Bamum alfabesiyle ilaç tarifleri yazdırdı. Bu orijinal belgelerin 8.000’inden fazlası hâlâ saray arşivlerinde saklanıyor.

Bu yeni yazı sisteminin yararları, 1902’de Alman sömürgecilerin ülkeye gelmesinden kısa bir süre sonra çok daha iyi görüldü. Ncoya ekonomik gelişmelerden yararlandıysa da Alman yetkilileriyle her zaman aynı fikirde olmuyordu. Bu nedenle Ncoya Almanların henüz deşifre etmediği yeni icadını kullandı. Bamum alfabesi ne kadar uzun ömürlü oldu?

I. Dünya Savaşı sırasında (1914-1918) Almanya Ncoya’nın toprakları üzerindeki hâkimiyetini kaybetti. Yeni kurulan Milletler Cemiyeti, Bamum bölgesini Fransa’nın mandası altına verdi. Ncoya yeni fikirlere açık biri olsa da kendi mirasıyla gurur duyuyordu ve her şeye rağmen, toplumunun kültürünü korumayı, geliştirmeyi çok istiyordu. Bu kaçınılmaz olarak Fransız sömürgesine karşı koymasına neden oldu. Sömürgecilere sadık kalmayan diğer yöneticilerin durumunda olduğu gibi, 1931’de Fransa onu tahttan indirdi. Ncoya iki yıl sonra sürgünde öldü.

Fransa, okullarda Bamum alfabesinin kullanılmasını yasakladı ve Ncoya öldüğünden artık alfabenin kullanılmasını destekleyecek kimse kalmadı. Sonuçta alfabe kullanılmamaya başlandı ve Bamum halkının çoğunluğu tarafından unutuldu. Hıristiyan Âleminin misyonerleri bölgeye geldiğinde, Bamum halkının sözlü dilini incelediler ve okullarında kullanılmak üzere bir dilbilgisi kitabı hazırladılar. Ncoya’nın tersine onlar karakterlerin çoğunu zaten varolan Latin alfabesinden ve fonetiğinden aldılar.

Yakın zamanda Bamum alfabesine yeniden ilgi uyandırmak için bazı girişimlerde bulunuldu. Şimdiki Sultan İbrahim Mbombo Ncoya, büyükbabasının yaptırdığı sarayda bir okul açmıştır. Öğrenciler bu yazı sistemini öğreniyor ve böylece yok olması engelleniyor.

[Sayfa 27’deki resim]

Bamum hanedanını 14. yüzyıldan bugüne dek gösteren bir levha. Soldaki kısım Latin alfabesiyle, sağdaki kısım Bamum alfabesiyle yazılmış

[Sayfa 26’daki resim tanıtım notu]

Tüm fotoğraflar: Sultan İbrahim Mbombo Ncoya, Foumban, Kamerun