Ha yini nhongana leyi tolovelekeke leyi tshamaka emakaya yi kota ku haha hi ndlela leyi hlamarisaka empfukeni? Ha yini yi kota ku hatla yi vuyela endleleni ivi yi hambeta yi haha loko yi biwa hi moya lowu nga ni matimba? Yi pfuniwa hi swilo swimbirhi leswitsongo leswi vuriwaka ti-haltere, leswi nga ehansi ka timpapa ta yona. *

Xiya: Haltere i xinhongana lexitsongo swinene lexi nga ni bundzu emakumu ka xona. Loko nhongana yi ri eku haheni, ti-haltere ti ya ehansi ni le henhla ti fambisana ni ku kavatela ka timpapa ta yona, kambe tona ti ya ehansi loko timpapa ti ya ehenhla. Van’wasayense va tshubule leswaku ti-haltere ti pfuna tinhongana leswaku ti famba hi ndlela leyi kongomeke loko ti ri karhi ti haha.

Encyclopedia of Adaptations in the Natural World yi vula leswaku ti-haltere ti “njulukela etlhelo rin’we ku fana ni ximhandzana xa wachi.” Yi tlhela yi vula leswaku loko nhongana yi ri karhi yi haha ivi hi xitshuketa yi jika, ku nga khathariseki leswaku yi lo tijikela kumbe yi jikisiwe hi moya lowu hungeke hi matimba, “haltere yi ta petseka.” “Minsiha yo tala leyi hlanganeke ni haltere yi twa ku petseka koloko ivi yi rhumela rungula ebyongweni bya nhongana leswaku yi teka goza leri faneleke leswaku yi nga humi . . . endleleni.” Hikwalaho ka sweswo, tinhongana ti haha hi rivilo lerikulu naswona swa tika ku ti khoma.

Vanjhiniyara va kope matirhelo ya haltere leswaku va endla swilo swo tala swa thekinoloji swo kota tirhoboto, swinchinana leswi hahaka leswi fanaka ni switsotswana swin’we ni swibamu-bamu. Rafal Zbikowski, muendli wa ndzavisiso wa swilo leswi yaka empfhukeni, u tsale a ku: “I mani loyi a a ta va a ehlekete leswaku swivumbiwa leswi nga rhandziwiki swo kota nhongana swi nga hi dyondzisa swilo swo tala swonghasi?”

U anakanya yini? Xana haltere ya nhongana yi lo tiendlekela kumbe yi lo endliwa?