SAVA ri endliwa njhani? Ri endliwa hi tindlela to tala, kambe ndlela leyi hlamuseriwaka eka xihloko lexi yi ta ku hlamarisa. Nhlampfi leyi vuriwaka hokwe yi gaya tikorale ti va sava leritsongo.

Nhlampfi leyi yi kumeka ematini ya tindhawu leti hisaka emisaveni hinkwayo. Endzhaku komita tikorale leti tshovekeke, yi hlawula swiphemu leswitsongo swa swakudya kutani yi hlanta hinkwaswo leswi saleke swi ri sava. Leswaku nhlampfi leyi yi endla ntirho wa yona, yi tirhisa tinhlaya ta yona to tiya leti fanaka ni nomu wa xinyenyana ni meno yo tiya ya le ndzhaku. Tinxaka tin’wana ta nhlampfi leyi ti nga hanya malembe ya 20 ti nga guleki meno.

Etindhawini tin’wana nhlampfi leyi yi ti ncakunya hi ku hatlisa tikorale leti feke, lerova yi humesa sava ro tala swinene ku tlula swilo swin’wana swa ntumbuluko leswi endlaka sava. Valavisisi van’wana va ringanyeta leswaku hokwe leyi tolovelekeke yi humesa madzana ya tikhilogiramu ta sava hi lembe.

Nhlampfi leyi yi endla ntirho wun’wana wa nkoka. Loko yi ri karhi yi dya hi xihatla nkuxu lowu feke lowu pfaleke tikorale ni swimilana, yi tlhela yi basisa tikorale. Ndlela yo hlawuleka leyi nhlampfi leyi yi dyaka ha yona yi endla leswaku maribye ma tshama ma ri eka xiyimo lexinene. Laha tinhlampfi leti ni swilo swin’wana leswi dyaka swimilana swi nga riki kona, maribye ma hatla ma pfariwa hi nkuxu ni swimilana swa le lwandle. Buku leyi nge, Reef Life yi vula leswaku “van’wana va vula leswaku maribye lama nga elwandle a ma nga ta languteka hi ndlela leyi ma nga xiswona loko a ku nga ri swihadyana leswi leswi dyaka swimilana.”

Mintirho leyi hinkwayo leyi nhlampfi leyi yi yi endlaka hi siku yi lava leswaku yi wisa kahle nivusiku naswona hi nkarhi wolowo yi endla swilo swo hlamarisa. Endzeni emaribyeni ku ni khombo nivusiku hikuva swihadyana leswi swi dyaka nhlampfi leyi swi va swi tele. Hi ntolovelo nhlampfi leyi loko yi etlela yi titumbeta ehansi ka maribye, kambe ku titumbeta endhawini yo tano a ku yi sirheleli minkarhi hinkwayo eka tinkavavangaheti leti nga ni ndlala.

Leswaku ti tisirhelela swinene, tinhlampfi leti ta tiphutsela nivusiku. Ti humesa marhimila lawa ti tiphutselaka ni ku tisirhelela ha wona lama langutekaka ku fana ni nguvu leyi vonikelaka swinene. Van’wasayense lava dyondzaka hi swilo swa le lwandle va tshemba leswaku marhimila lawa ya tona ya ku nun’hwa lawa ti tiphutselaka ha wona, ma tisirhelela eka swiharhi leswi swi ti dyaka.

Hokwe i nhlampfi ya le maribyeni leyi vonakaka hi ku olova yi tlhela yi koka mahlo. Tinhlampfi ta xinuna ni ta xisati ti famba hi ntlawa naswona ti ni mivala yo hambanahambana leyi cincaka loko ti ri karhi ti kula. Kambe lexi tsakisaka swinene hi leswaku swa olova ku fuwa tihokwe endhawini leyi nga riki ni tinhlampfi to tala. Sweswo swi endla leswaku swi hi olovela ku ti vona.

Ku tshinela ekusuhi na yona, u yi languta ni ku yi yingisela loko yi ri karhi yi ncakunya tikorale, i swilo leswi vavalangi va tikorale ta le maribyeni va nga ta ka va nga swi rivali. Loko ti ri karhi ti rhendzeleka endhawini ya tona yo saseka, ti endla leswaku endhawini yoleyo ku kota ku hanya ni swivumbiwa swin’wana swa le maribyeni ni leswaku vanhu va tsakela ku yi hlalela.