XANA BYI LO ENDLIWA?
Vuswikoti Bya Swimilana
SWIMILANA swi tirhisa endlelo ro rharhangana leri vuriwaka fotosintesisi leswaku swi tswonga matimba eka miseve ya dyambu ku endla swakudya. Vulavisisi lebyi endliweke eka swimilana swo karhi byi paluxe leswaku swi ni endlelo rin’wana ro hlamarisa leri swi ri tirhisaka, ku nga ku hlayela mpimo lowu faneleke wo dya swakudya sweswo nivusiku.
Xiya: Ninhlikanhi, swimilana swi hundzula khabonidayokisayidi yi va xitachi ni chukele. Nivusiku, swimilana swa mixaka yo tala swi dya xitachi lexi swi xi hlayiseke ninhlikanhi, xisweswo a swi siki naswona swi ya emahlweni swi endla mintirho ya swona, ku katsa ni ku kula. Ku engetela kwalaho, swi dya xitachi lexi swi xi hlayiseke hi mpimo lowu faneleke—a swi hatlisi ngopfu kumbe swi nonoka ngopfu—leswaku swi va swi tirhise xitachi xa kwalomu ka 95 wa tiphesente loko ri xa ivi swi sungula ku endla xitachi xin’wana.
Timhaka leti ti kumiwe loko ku kambisisiwa ximilana xa murhi wa sinapi lexi vuriwaka Arabidopsis thaliana. Vakambisisi va kume leswaku ximilana lexi xi swi ava hi vukheta swakudya leswi xi swi hlayisaka hi ku ya hi ku leha ka vusiku, ku nga khathariseki leswaku ku sale tiawara ta nhungu, ta 12 kumbe ta 16 leswaku ri xa. Swi tikomba ximilana lexi xi ava xitachi lexi nga kona hi ku ya hi ku leha ka nkarhi lowu saleke ku fikela loko ri xa, kutani xi kumisisa mpimo lowu faneleke wo dya swakudya sweswo.
Swimilana swi swi tiva njhani leswaku swi hlayise mpimo wo tanihi kwihi wa xitachi? Swi wu kala njhani nkarhi? Naswona hi rihi endlelo leri swi pfunaka ku hlayela? Vulavisisi lebyi engetelekeke byi nga hi pfuna leswaku hi kuma tinhlamulo ta swivutiso leswi.
U anakanya yini? Xana vuswikoti byo hlayela lebyi swimilana swi nga na byona byi lo tiendlekela kumbe byi lo endliwa?