Xilemo ‘Xa Yukala’
Xilemo ‘Xa Yukala’
HI LEMBE-XIDZANA ra vunkombo B.C.E., Nebukadnetsara, mufumi wa Vakalidiya u hlule Yerusalema, a hisa muti wa kona ni ku mbundzumuxa marhangu ya wona. U khome Sedekiyasi hosi ya Yuda kutani a n’wi pfala mahlo. Ku tlula kwalaho, “vanhu hinkwavo va xiyimo xa le henhla va tiko ra Yuda, hosi ya Babilona yi va dlay[ile].”—Yeremiya 39:1-8.
Un’wana wa vanhu va xiyimo xa le henhla kumbe hosana ya le Yuda, loyi na yena swi nga ha endlekaka a dlayiweke hi Vababilona a ku ri Yukala, n’wana wa Xelemiya. Rungula lerintshwa leri kumiweke leri vulavulaka hi Yukala se ra twisiseka. Loko hi nga si ri kambisisa, a hi voneni leswi Matsalwa ma swi vulaka malunghana na Yukala ni minkarhi leyi a hanyeke eka yona.
“A Va Nge Ku Hluli”
Yehovha u lerise muprofeta Yeremiya leswaku a vula rungula ra vuavanyisi malunghana na Yuda swin’we na Yerusalema. Xikwembu xi byele Yeremiya leswaku tihosi, tihosana, vaprista ni vanhu va le Yuda a va ta “lwa na” yena. Yehovha u te: “Kambe a va nge ku hluli, hikuva ‘mina ndzi na wena.’”—Yeremiya 1:17-19.
Loko Vababilona va rhendzele ntsindza wa Yuda ku nga Yerusalema, Hosi Sedekiyasi u rhume varhumiwa eka Yeremiya kambirhi leswaku va ya vutisa loko Nebukadnetsara a ta tshika ku rhendzela muti ni ku kombela muprofeta leswaku a khongelela leswaku sweswo swi endleka. Un’wana wa vavulavuleri va hosi a ku ri Yukala, loyi nakambe a a vuriwa Yehukali. Rungula ra Yeremiya leri humaka eka Xikwembu a ri vula leswaku Vababilona kumbe Vakalidiya a va ta lovisa muti. Muaki un’wana ni un’wana wa le Yerusalema loyi a saleke a a ta fa hi ndlala, hi ntungu ni hi banga. Kasi lava tinyiketaka eka Vakalidiya a va ta pona. Marito ya Yeremiya ma hlundzukise tihosana ta le Yuda swinene!—Yeremiya 21:1-10; 37:3-10; 38:1-3.
Yukala i wun’wana wa tihosana leti khutazeke Sedekiyasi ti ku: “Hi kombela leswaku wanuna loyi [Yeremiya] a dlayiwa, hikuva hi ndlela leyi u tsanisa mavoko ya vavanuna va nyimpi.” Nakambe Yukala lowo homboloka a a ri swin’we ni lava hoxeke Yeremiya exihlobyeni lexi nga ni ndzhope, laha muprofeta loyi a nga humesiwa endzhakunyana. (Yeremiya 37:15; 38:4-6) Leswi Yeremiya a yingiseke Yehovha, u ponile loko Yerusalema wu lovisiwa, kambe swi vonaka onge Yukala u file loko fambiselo leri a a tshembele eka rona ri lovisiwa.
Rungula Lerintshwa Leri Tsakisaka
Rungula lerintshwa malunghana na Yukala ri twisiseke kahle hi lembe ra 2005. Vayimburi a va cela ndhawu yin’wana leyi a va tshemba leswaku va ta kuma yindlu ya vuhosi ya Hosi Davhida. Kambe va kume muako lowukulu wa maribye lowu va anakanyaka leswaku wu mbundzumuxiwe loko Vababilona va teka muti wa Yerusalema eminkarhini ya Yeremiya.
A swi tiviwi leswaku muako lowu hi yona yindlu ya vuhosi ya Davhida kumbe e-e. Kambe vayimburi va kume xilo xin’wana—xilemo xa vumba lexi anameke sentimitara yin’we lexi nga ni marito lama gandlisiweke, lexi kombisiweke eka tluka 14. Xi tshame xi lema tsalwa leri se ri nga swiphemu-phemu. Marito ya kona ma hlayekisa xileswi: “I ra Yehukali n’wana wa Xelemiya, n’wana wa Xovi.” Swi le rivaleni leswaku marito lawa ma gandlisiwe eka xilemo xa Yehukali kumbe Yukala n’wana wa Xelemiya, loyi a a ri mukaneti wa Yeremiya.
Eilat Mazar, mutivi wa vuyimburi la hlamuseleke marito lama gandlisiweke, u tsala leswaku Yehukali hi yena ntsena “mutirheli wa vumbirhi wa le vuhosini” la landzelaka Gemariya, n’wana wa Xafani, loyi vito ra yena ri humelelaka eka xilemo xin’wana lexi kumiweke eMutini wa Davhida. *
Ku va ni ripfumelo eRitweni ra Xikwembu a swi titsheganga hi swilo swihi ni swihi swa matimu leswi kumiwaka hi vayimburi; kambe xisekelo lexi tiyeke xa ku va ni ripfumelo eBibeleni i ndlela leyi vuprofeta lebyi huhuteriweke byi hetisekaka ha yona. Timhaka ta matimu ti nyikela vumbhoni bya leswaku Yeremiya a a profete hi ndlela leyi pakanisaka hi ta ku lovisiwa ka Yerusalema. Makumu lama nyumisaka ya vakaneti va Yeremiya ma fanele ma tiyisa ripfumelo ra hina leswaku loko hi tshembeka ku fana na Yeremiya, valala va hina ‘a va nge hi hluli hikuva Yehovha u na hina.’
[Nhlamuselo ya le hansi]
^ par. 11 Loko u lava rungula leri engetelekeke malunghana na Gemariya na Xafani, vona xihloko lexi nge, “Xana Wa N’wi Tiva Xafani Ni Ndyangu Wa Yena?” eka Xihondzo xo Rindza xa December 15, 2002, matluka 19-22.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]
Yeremiya a nga pfumelelanga ntshikilelo leswaku wu n’wi endla a vevukisa rungula ra Xikwembu
[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 14]
Gabi Laron/Institute of Archaeology/Hebrew University ©Eilat Mazar