1. Hi yihi nhlengeletano ya vanhu va Xikwembu leyi hi nga ta bula ha yona, naswona hi nga tivutisa swivutiso swihi?

“SUKANI mi yima, dzunisani Yehovha Xikwembu xa n’wina hilaha ku nga riki na makumu.” Hi marito lawa lama khutazaka, vanhu va Xikwembu va khale a va hlengeletiwile leswaku va ta khongela, ku nga xin’wana xa swikhongelo swo leha swinene eBibeleni. (Neh. 9:4, 5) Nhlengeletano yoleyo a yi ri eYerusalema hi siku ra vu-24 ra n’hweti ya vunkombo ya Xiyuda ya Tishri, hi 455 B.C.E. Loko hi ri karhi hi anakanyisisa hi swilo leswi humeleleke emahlweninyana ka siku rero ro hlawuleka, tivutise: ‘Hi swihi swilo leswinene leswi endleke leswaku nhlengeletano leyi yi famba kahle? Hi swihi swin’wana leswi ndzi nga swi dyondzaka eka xikhongelo lexi lexi lunghiseleriweke kahle?’—Ps. 141:2.

2. Hi xihi xikombiso lexinene lexi Vaisrayele va hi vekeleke xona enhlanganweni wa vona endzhaku ka loko ku pfuxiwe marhangu ya Yerusalema?

² Vayuda va hete ku pfuxa marhangu ya Yerusalema loko ku sale n’hweti leswaku ku va ni nhlengeletano leyi hlamuseriweke laha henhla. (Neh. 6:15) Vanhu va Xikwembu va hete ntirho lowu hi masiku ya 52 ntsena naswona endzhaku ka sweswo va hambete va khathala hi swilaveko swa vona swa moya. Kutani hi siku ro sungula ra n’hweti leyintshwa ya Tishri, va hlengeletanile entsendzeleni leswaku va yingisela Ezra ku katsa ni Valevhi van’wana, loko va ri karhi va wu hlayela ehenhla Nawu wa Xikwembu va tlhela va wu hlamusela. Mindyangu hinkwayo ku katsa ni “hinkwavo lava nga kotaka ku yingisa,” a va yima kunene kutani va yingisa “ku sukela hi vurhonga ku fikela ninhlikanhi.” Mawaku xikombiso lexinene eka van’wana va hina lava namuntlha hi khomelaka minhlangano eTiholweni ta Mfumo to saseka! Kambe loko u ri eminhlanganweni yoleyo, xana minkarhi yin’wana mianakanyo ya wena ya tsendzeleka kutani u sungula ku anakanya hi swilo leswi nga riki swa nkoka? Loko swi ri tano, tlhela u kambisisa xikombiso  xa Vaisrayele volavo va khale lava yingiserisiseke leswi va swi tweke va tlhela va anakanyisisa ha swona lerova va sungula ku rila loko va xiya leswaku a va nga wu yingisi Nawu wa Xikwembu.—Neh. 8:1-9.

3. Hi xihi xileriso lexi Vaisrayele va xi yingiseke?

³ Hambiswiritano, lowu a ku nga ri wona nkarhi wa leswaku vanhu va phofula swidyoho swa vona. A ku ri siku ra nkhuvo naswona Yehovha a a lava leswaku vanhu vakwe va tsaka. (Tinhl. 29:1) Kutani Nehemiya u byele vanhu a ku: “Fambani mi ya dya swilo swo nona ni ku nwa swilo swo tsokombela, mi rhumela swo karhi eka loyi a nga lunghiseriwangiki nchumu; hikuva siku leri ra kwetsima eka Hosi ya hina, mi nga tshuki mi titwa mi vavisekile, hikuva ntsako wa Yehovha i khokholo ra n’wina.” Lexi tsakisaka, vanhu va yingisile naswona siku rero ri ve leri ‘tsakisaka ngopfu.’—Neh. 8:10-12.

4. I yini leswi tinhloko ta mindyangu ta Vaisrayele ti swi endleke naswona ti kume leswaku a ku ri yini nchumu wa nkoka hi Nkhuvo lowu wa Mintsonga?

⁴ Hi siku leri landzelaka, tinhloko ta mindyangu ti hlengeletanile ku vona ndlela leyi tiko ri nga yingisaka Nawu wa Xikwembu ha yona. Loko ti kambisisa Matsalwa ti kume leswaku hi n’hweti ya vunkombo a ti fanele ti endla Nkhuvo wa Mintsonga lowu a wu ta gimeta hi nhlengeletano yo xiximeka ku sukela hi siku ra vu-15 ku ya eka ra vu-22 ra n’hweti ya Tishri, kutani ti sungule ku endla malunghiselelo. Wu ve Nkhuvo wa Mintsonga lowu fambeke kahle swinene ku sukela enkarhini wa Yoxuwa naswona ku ve ni “ku tsaka lokukulu ngopfu.” Nchumu wa nkoka hi nkhuvo lowu a ku ri ku hlayiwa ka Nawu wa Xikwembu erivaleni, “siku ni siku, ku sukela esikwini ro sungula ku fikela esikwini ro hetelela.”—Neh. 8:13-18.

5. I yini leswi vanhu va Xikwembu va swi endleke emahlweninyana ko va Valevhi va va khongelela eka Yehovha?

⁵ Endzhaku ka masiku mambirhi, a ku ri nkarhi lowunene wa leswaku Vaisrayele va tiphofula erivaleni leswi va tsandzekeke ku yingisa Nawu wa Xikwembu. Leri a ku nga ri rona siku ro dya ni ku tsaka. Ematshan’weni ya sweswo, vanhu va Xikwembu a va titsona swakudya va tlhela va ambala tinguvu to khwaxa ku komba leswaku va tisola hileswi va tluleke Nawu wa Xikwembu. Nakambe Nawu wa Xikwembu a wu hlayeriwa vanhu ku ringana kwalomu ka tiawara tinharhu nimixo. Ninhlikanhi, ‘a va tiphofula ni ku nkhinsamela Yehovha Xikwembu xa vona.’ Endzhaku ka sweswo Valevhi a va khongelela vanhu hinkwavo. —Neh. 9:1-4.

6. I yini leswi pfuneke Valevhi ku khongela hi mbilu hinkwayo naswona leswi swi hi dyondzisa yini?

⁶ Handle ko kanakana, leswi Valevhi a va hlaya Nawu wa Xikwembu nkarhi ni nkarhi swi va pfunile leswaku va lunghiselela xikhongelo lexi lexi humaka embilwini. Tindzimana to sungula ta khume ti vulavula hi mintirho ni timfanelo ta Yehovha ntsena. Eka tindzimana letin’wana ta xikhongelo xexo, ku kandziyisiwa ‘tintswalo ta Xikwembu to tala’ hi ku phindha-phindha ku tlhela ku hlamuseriwa kahle leswaku Vaisrayele a va nga faneriwi hi  ku kombisiwa musa wo tano. (Neh. 9:19, 27, 28, 31) Ku fana ni Valevhi, loko siku ni siku hi anakanyisisa hi Rito ra Xikwembu, hi pfumelela Yehovha leswaku a vulavula na hina hi nga si khongela eka yena, hi ta va ni swo tala swo swi vula eswikhongelweni swa hina.—Ps. 1:1, 2.

7. Valevhi va kombele yini eka Xikwembu, naswona hi dyondza yini eka xikombiso xa vona?

⁷ Xikhongelo xa vona a xi katsa xikombelo xin’we ntsena xo olova. Xi kumeka eka xiyenge xo hetelela xa ndzimana 32, leyi nge: “Sweswi, Oho Xikwembu xa hina, Xikwembu lexikulu, xa matimba ni lexi chavisekaka, lexi hlayisaka ntwanano ni musa wa rirhandzu, u nga ku languti ku ri kutsongo emahlweni ka wena ku nonon’hweriwa hinkwako loku ku weleke hina, tihosi ta hina, tihosana ta hina, vaprista va hina, vaprofeta va hina, vatata wa hina ni vanhu va wena hinkwavo ku sukela emasikwini ya tihosi ta Asiriya ku fikela esikwini leri.” Hikwalaho, Valevhi va hi vekele xikombiso lexinene xo rhanga hi ku dzunisa ni ku nkhensa Yehovha loko hi nga si kombela nchumu eswikhongelweni swa hina.

8, 9. (a) Valevhi va sungule xikhongelo xa vona hi ndlela yihi yo titsongahata? (b) Valevhi a va vulavula hi mavuthu wahi mambirhi ya le tilweni?

⁸ Hambileswi xikhongelo xa Valevhi volavo a xi lunghiseleriwe kahle, a va titsongahata naswona a va vona onge leswi va swi vuleke eka xona a swi nga ringananga leswaku swi nga dzunisa Yehovha hi ndlela leyi n’wi fanelaka. Hikwalaho, xikhongelo xolexo xi sungula hi xikombelo lexi lexi olovaka malunghana ni vanhu va Xikwembu: “A va dzunise vito ra wena leri vangamaka, leri tlakukeke ehenhla ka mikateko hinkwayo ni ku dzuniseka.”—Neh. 9:5.

⁹ Xikhongelo xexo xi ya emahlweni xi ku: “Hi wena Yehovha u ri wexe; wena u endle matilo, ina, tilo ra matilo, ni vuthu ra wona hinkwaro, misava ni hinkwaswo leswi swi nga ehenhla ka yona, malwandle ni hinkwaswo leswi swi nga eka wona; hinkwaswo u swi londzovota swi hanya; ni vuthu ra le matilweni ra ku nkhinsamela.” (Neh. 9:6) Ina, Yehovha Xikwembu u endle vuako hinkwabyo lebyi nga ni swirimela swa ntsandza-vahlayi swa tinyeleti. Nchumu wun’wana lowu hlamarisaka hi leswaku u endle swilo hinkwaswo eka pulanete ya hina yo saseka a tlhela a endla leswaku swilo swo tala leswi hanyaka eka yona swi ya emahlweni swi tswalana swi andza hi ku ya hi mixaka ya swona. Lava voneke swilo leswi hinkwaswo a ku ri tintsumi to kwetsima ta Xikwembu, leti ti nga tlhelaka ti hlamuseriwa tanihi “vuthu . . . ra le matilweni.” (1 Tih. 22:19; Yobo 38:4, 7) Ku tlula kwalaho, tintsumi hi ku titsongahata ti endla ku rhandza ka Xikwembu hi ku tirhela vanhu lava tswariweke va ri ni xidyoho “lava nga ta dya ndzhaka ya ku ponisiwa.” (Hev. 1:14) Mawaku xikombiso lexinene lexi tintsumi ti hi vekelaka xona loko hi ri karhi hi tirhela Yehovha hi vun’we ku fana ni vuthu leri leteriweke kahle!—1 Kor. 14:33, 40.

10. Hi dyondza yini eka ndlela leyi Xikwembu xi tirhisaneke na Abrahama ha yona?

¹⁰ Endzhaku ka sweswo, Valevhi va vulavule hi ndlela leyi Xikwembu xi tirhisaneke ha yona na  Abrama, loyi loko a ri ni malembe ya 99 a a nga si va ni n’wana na Sarayi nsati wakwe loyi a a ri mhika. Hi nkarhi wolowo Yehovha u cince vito rakwe ri va Abrahama, leswi vulaka ‘tata wa ntshungu.’ (Gen. 17:1-6, 15, 16) Xikwembu xi tlhele xi tshembisa Abrahama leswaku mbewu yakwe a yi ta nyikiwa tiko ra Kanana. Hakanyingi vanhu va rivala leswi va swi tshembiseke; kambe Yehovha a nga tano. Xikhongelo xa Valevhi xa swi kombisa sweswo, xi ri: “Wena u Yehovha Xikwembu xa ntiyiso, hi wena loyi a hlawuleke Abrama kutani u n’wi humesa eUra ya Vakalidiya, u n’wi thya vito ra Abrahama. U kume mbilu yakwe yi tshembekile emahlweni ka wena; kutani ku ve ni ntwanano lowu tiyisiweke eka yena leswaku u ta n’wi nyika tiko ra Vakanana, . . . leswaku u ri nyika mbewu yakwe; naswona u hetisise marito ya wena, hikuva u lulamile.” (Neh. 9:7, 8) Onge na hina hi nga tekelela Xikwembu xa hina lexi lulameke hi ku va minkarhi hinkwayo hi tikarhatela ku hetisisa leswi hi swi tshembiseke.—Mat. 5:37.

11, 12. Vula nhlamuselo ya vito ra Yehovha ni ndlela leyi yi kombisiweke ha yona eka ndlela leyi a tirhisaneke ni vatukulu va Abrahama ha yona.

¹¹ Vito leri nge Yehovha ri vula leswaku “U Endla Leswaku Swi Va Kona,” leswi vulaka leswaku Xikwembu xi ya emahlweni xi tirha leswaku xi hetisisa switshembiso swa xona. Leswi swi kombisiwe kahle eka ndlela leyi Xikwembu xi tirhisaneke ha yona ni vatukulu va Abrahama loko va ri mahlonga ya Vaegipta. Hi nkarhi wolowo, a swi vonaka onge a swi nge koteki leswaku tiko rolero hinkwaro ri ntshunxiwa kutani ri ya tshama eTikweni leri Tshembisiweke. Hambiswiritano, Xikwembu xi ye emahlweni xi endla leswi a swi laveka kukondza xitshembiso xa xona xi hetelela xi hetisekile, hi ndlela yoleyo xi kombisa leswaku ra xi fanela vito lerikulu leri nge Yehovha.

¹² Xikhongelo lexi tsariweke hi Nehemiya xi vula leswi malunghana na Yehovha: “U vone ku xaniseka ka vatatana aEgipta, naswona u twe ku rila ka vona eLwandle ro Tshwuka. Kutani u nyike swikombiso ni masingita ku lwa na Faro ni malandza yakwe hinkwawo ni vanhu va tiko rakwe, hikuva a wu swi tiva leswaku va tikukumuxile ehenhla ka vona; u tiendlele vito esikwini rero ku fana ni le sikwini leri. U avanyise lwandle emahlweni ka vona, lerova va pele exikarhi ka lwandle emisaveni leyi omeke; lava a va va hlongorisa u va lahlela evuentweni ku fana ni ribye ematini lama nga ni matimba.” Endzhaku ka sweswo, xikhongelo xexo xi hlamusele swin’wana leswi Yehovha a swi endleleke vanhu va yena, xi ku: “U hlule vaaki va tiko emahlweni ka vona, Vakanana . . . Hiloko va teka miti leyi tiyisiweke ni misava yo nona, va teka ni tindlu leti taleke swilo hinkwaswo leswinene, swihlovo leswi ceriweke, masimu ya vhinya ni mirhi ya mitlhwari ni mirhi ya swakudya swo tala, va sungula ku dya va xurha, va nona, va tiphina evuneneni bya wena lebyikulu.”—Neh. 9:9-11, 24, 25.

13. Yehovha u swi khathalele njhani swilaveko swa moya swa Vaisrayele, kambe vona va angule njhani?

¹³ Ku ni swilo swin’wana swo tala leswi Xikwembu xi swi endleke leswaku xi hetisisa xikongomelo xa xona. Hi xikombiso, endzhakunyana ka loko Vaisrayele va humile aEgipta, Yehovha u khathalele swilaveko swa vona swa moya. Loko Valevhi va khongela eka Xikwembu, va te: ‘Xi rhelele eNtshaveni ya Sinayi, xi vulavula na vona xi ri etilweni ni ku va nyika swiboho swa vuavanyisi leswinene ni milawu ya ntiyiso, swileriso leswinene ni milawu.’ (Neh. 9:13) Yehovha u ringete ku dyondzisa vanhu vakwe leswaku va ta fanelekela ku byarha vito rakwe ro kwetsima tanihi leswi a va ta nyikiwa Tiko leri Tshembisiweke, kambe va swi fularherile swilo leswinene leswi va swi dyondzeke.—Hlaya Nehemiya 9:16-18.

14, 15. (a) Yehovha u va kombise njhani tintswalo vanhu va yena lava dyoheke? (b) Hi dyondza yini eka ndlela leyi Xikwembu xi tirhisaneke ha yona ni tiko ra xona leri hlawuriweke?

¹⁴ Xikhongelo xa Valevhi xi vulavula hi swidyoho swimbirhi leswi endliweke hi Vaisrayele endzhakunyana ka loko va tshembisile eNtshaveni ya Sinayi leswaku va ta yingisa Nawu wa Xikwembu. A va faneriwa hi ku tshikiwa va fela emananga  hikwalaho ka swidyoho swoleswo. Kambe xikhongelo xexo xi dzunisa Yehovha xi ku: “A wu va siyanga emananga hikwalaho ka tintswalo ta wena to tala. . . . U va nyike swakudya . . . ku ringana malembe ya 40. A va pfumalanga nchumu. Tinguvu ta vona a ti hlakalanga, ni milenge ya vona a yi pfimbanga.” (Neh. 9:19, 21) Namuntlha, Yehovha u hi nyika swilo hinkwaswo leswi nga hi pfunaka leswaku hi n’wi tirhela hi ku tshembeka. A hi lavi ku fana ni magidi ya Vaisrayele lava feleke emananga hileswi va nga yingisangiki ni leswi a va pfumala ripfumelo. Entiyisweni, swilo sweswo “swi tsaleriwe leswaku swi va xilemukiso eka hina lava hi fikeriweke hi makumu ya mafambiselo ya swilo.”—1 Kor. 10:1-11.

¹⁵ Khombo ra kona, endzhaku ka loko Vaisrayele va nghene eTikweni leri Tshembisiweke, va sungule ku gandzela swikwembu swa Vakanana, laha a ku katseka ku endla swilo leswi thyakeke hambi ku ri ku endla magandzelo hi vana va vona. Hikwalaho Yehovha u pfumelele matiko lama akelaneke ni tiko rakwe leri hlawuriweke leswaku ma ri tshikilela. Loko va hundzuka, Yehovha hi tintswalo a a va rivalela a tlhela a va kutsula eka valala va vona. Leswi a swi endleka “nkarhi ni nkarhi.” (Hlaya Nehemiya 9:26-28, 31.) Valevhi va tiphofurile va ku: “U va lehisele mbilu malembe yo tala, u hambete u nyikela vumbhoni lebyi kanetanaka na vona hi moya wa wena hi ku tirhisa vaprofeta va wena, kambe a va yingisanga. Eku heteleleni u va nyikete evokweni ra vanhu va matiko.”—Neh. 9:30.

16, 17. (a) Endzhaku ka loko Vaisrayele va vuyile evuhlongeni, xiyimo xa vona a xi hambana njhani ni xa vakokwa wa vona loko va nghena eTikweni leri Tshembisiweke? (b) I yini leswi Vaisrayele va swi phofuleke naswona va tshembise ku endla yini?

¹⁶ Ni le ndzhaku ka loko Vaisrayele va vuyile evuhlongeni va tlhele va sungula ku nga n’wi yingisi Yehovha. Vuyelo byi ve byihi? Valevhi va ye emahlweni va khongela va ku: “Waswivo! Namuntlha hi mahlonga; naswona loko ku ri tiko leri u ri nyikeke vatatana leswaku va dya mihandzu ya rona ni swilo swa rona leswinene, waswivo, hi mahlonga ehenhla ka rona, naswona ntshovelo wa rona wu talele tihosi leti u ti vekeke ehenhla ka hina hikwalaho ka swidyoho swa hina, . . . hi le maxangwini lamakulu.”—Neh. 9:36, 37.

¹⁷ Xana Valevhi a va vula leswaku Xikwembu a xi nga kombisi vululami hi ku pfumelela maxangu lawa? Nikatsongo! Va tiphofurile va ku: “U lulamile eka hinkwaswo leswi swi hi weleke, hikuva u endle hi ku tshembeka, kambe hi hina lava va endleke swo homboloka.” (Neh. 9:33) Kutani, xikhongelo lexi lexi nga riki xa vutianakanyi xi gimeta hi xitshembiso lexi humaka embilwini xa leswaku ku sukela hi nkarhi wolowo ku ya emahlweni tiko leri a ri ta yingisa Nawu wa Xikwembu. (Hlaya Nehemiya 9:38; 10:29) Hikwalaho, va tsale xitshembiso xa vona eka tsalwa leri sayiniweke hi varhangeri va Vayuda va 84.—Neh. 10:1-27.

18, 19. (a) I yini leswi hi faneleke hi swi endla leswaku hi ta nghena emisaveni leyintshwa ya Xikwembu? (b) I yini leswi hi nga fanelangiki hi tshika ku swi khongelela naswona ha yini?

¹⁸ Yehovha u fanele a hi tshinya leswaku hi ta fanelekela ku nghena emisaveni ya yena leyintshwa yo lulama. Muapostola Pawulo u vutisile a ku: “Hi wihi n’wana loyi tatana a nga n’wi tshinyiki?” (Hev. 12:7) Hi kombisa leswaku hi amukela nkongomiso wa Xikwembu evuton’wini bya hina hi ku tiyisela entirhweni wa xona hi ku tshembeka naswona hi pfumelela moya wa xona wu hi letela. Nakambe loko hi endla xidyoho lexikulu, hi nga tiyiseka leswaku Yehovha u ta hi rivalela loko hi hundzuka hakunene hi tlhela hi pfumela ku tshinyiwa hi yena hi ku titsongahata.

¹⁹ Ku nga ri khale, Yehovha u ta tiendlela vito lerikulu ku tlula leri a tiendleleke rona loko a kutsula Vaisrayele aEgipta. (Ezek. 38:23) Naswona tanihi leswi vanhu vakwe va khale va ngheneke eTikweni leri Tshembisiweke, Vakreste hinkwavo lava hambetaka va gandzela Yehovha hi ku tshembeka va ta kuma vutomi emisaveni leyintshwa yo lulama ya Xikwembu. (2 Pet. 3:13) Tanihi leswi hi languteleke swilo swoleswo swo tsakisa, hi nga tshiki ku khongelela leswaku vito ra Xikwembu leri vangamaka ri kwetsimisiwa. Xihloko lexi landzelaka xi ta vulavula hi xikhongelo xin’wana lexi hi faneleke hi hanya hi ku pfumelelana na xona leswaku hi ta katekisiwa hi Xikwembu sweswi ni hilaha ku nga heriki.