Ku Tshubula Xuma Xa Bibele

EKA malembe-xidzana lama hundzeke swilo swo tsalela eka swona a swi nga kumeki hi ku olova ku fana ninamuntlha. Madzovo lawa a ma tirhiseriwa ku tsala eka wona a ma khwayiwa kumbe ma suriwa marito lawa a ma nga ha laveki leswaku ku tlhela ku tsaleriwa eka wona. Hambi ku ri matsalwa man’wana ya Bibele a ma suriwa eka dzovo rolero leswaku ku tlhela ku tsariwa rungula rin’wana.

Rin’wana ra madzovo lawa matsalwa ya Bibele a ma tsaleriwa eka wona i Codex Ephraemi Syri rescriptus laha rito leri nge rescriptus ri vulaka ku tsala u tlhela u sula hi ku phindha-phindha. Codex leyi i ya nkoka ngopfu hikuva i yin’wana ya tikopi ta khale ta swiphemu swa Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki leti ta ha kumekaka ninamuntlha. Hikwalaho ka sweswo Codex leyi i yin’wana ya tibuku ta nkoka leti tirhisiwaka ku kombisa leswaku xiyenge lexi xa Rito ra Xikwembu xa pakanisa.

Matsalwa lama eku sunguleni a ma tsariwe eka codex ya lembe-xidzana ra vuntlhanu ma susiwile hi lembe-xidzana ra vu-12 C.E. naswona laha a ma tsaleriwe kona ku tsariwe vuhundzuluxeri bya Xigriki lebyi nga endlaka 38 wa tidyondzo ta Ephraem, loyi a nga mukambisisi wa Muasiriya. Eku heleni ka lembe-xidzana ra vu-17 vanhu lava nga ni vutivi va sungule ku vona rungula ra Bibele leri a ri tsariwe eku sunguleni. Eka malembe ma nga ri mangani lama landzeleke, ku endliwe nhluvuko eka ndlela leyi a va kopa ha yona matsalwa yo sungula lawa a ma tsariwe hi voko. Hambiswiritano, a swi nga olovi ku hlaya rungula leri hikuva a ri nga ha vonaki hikwalaho ka leswi inki a yi tshamela ku suriwa ni hikwalaho ka ku hlakala ka madzovo lawa a ku tsaleriwe eka wona swin’we ni hikwalaho ka leswi rungula leri a ri tsaleriwe ehenhla ka rin’wana leri nga tshama ri suriwa. A ku totiwa tikhemikhali eka matsalwa lama a ma tsariwe hi voko leswaku tindzimana ta Bibele ti kota ku hlayeka—matshalatshala wolawo ku ve ya hava. Hikwalaho, vakambisisi vo tala va gimete hi leswaku rungula leri suriweke a ri nga ta ha kumeka.

Eku sunguleni ka va-1840, Konstantin von Tischendorf,  mutivi wa tindzimi la nga ni vutshila wa le Jarimani, u tinyike nkarhi wo hlaya codex. Tischendorf u hete malembe mambirhi a ri karhi a ringeta ku twisisa mongo wa matsalwa lawa a ma tsariwe hi voko, hambileswi a ma nga vonaki kahle. I yini leswi n’wi pfuneke leswaku a hambeta a yi hlaya hambileswi van’wana va heleke mongo?

Tischendorf a a ri ni vuswikoti byo twisisa matsalwa ya khale lama a ma tsariwe hi Xigriki hi voko, ku nga lama a ma tsariwe hi maletere lamakulu lawa a ma hambanisiwa loko ma tsariwa. * Leswi a a kota ku vona kahle, a swi n’wi olovela ku hlaya rungula leri a ri tsariwile eku sunguleni eka dzovo hi ku ri tlakusela ekusuhi ni rivoni. Ninamuntlha vakambisisi va tirhisa mixaka yo hambana-hambana ya timboni, leti katsaka infrared, ultraviolet na polarized leswaku va kota ku hlaya rungula ro karhi.

Tischendorf u kandziyise leswi a swi tshubuleke kumbe leswi a ti karhateleke ku swi twisisa eka Codex Ephraemi hi 1843 na 1845. Leswi swi endle leswaku a duma tanihi murhangeri eka dyondzo ya matsalelo ya khale ya Xigriki.

Codex Ephraemi yi lehe ku ringana 31 wa tisentimitara yi tlhela yi anama 23 wa tisentimitara, naswona i xikombiso xa matsalelo ya khale xa matsalwa lama tsariweke hi voko, laha tluka leri ku tsaleriweke eka rona ri nga riki na ntila exikarhi. Eka 209 wa matluka lama poneke, ya 145 ma aka swiphemu swa tibuku hinkwato ta Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki handle ka 2 Vatesalonika na 2 Yohane. Matluka laman’wana ma kombisa vuhundzuluxeri bya Xigriki bya swiphemu swin’wana swa Matsalwa ya Xiheveru.

Namuntlha, codex leyi yi hlayisiwe eLayiburari ya Tiko le Paris eFurwa. Hambileswi Tischendorf a a ehleketa leswaku matsalwa lawa lama tsariweke hi voko ya huma aEgipta, a nga kona la swi tivaka leswaku ma huma kwihi. Vakambisisi va teka Codex Ephraemi tanihi yin’wana ya matsalwa ya mune ya Bibele ya Xigriki lama tsariweke hi voko, lawa man’wana ya wona ku nga Sinaitic, Alexandrine na Vatican 1209 lama hinkwawo ka wona ma tsariweke hi lembe-xidzana ra vumune ni ra vuntlhanu C.E.

Rungula ra Matsalwa yo Kwetsima ri hlayiseriwe hina hi tindlela to hambana-hambana, ku katsa ni hi madzovo yo tsalela eka wona. Hambileswi vanhu lava nga ri tsakeriki rungula ra Bibele va ringeteke ku ri sula, rungula ra yona ri ponile. Leswi swi endla leswaku hi pfumelelana ni marito ya muapostola Petro lama nge: “Rito ra Yehovha ri tshama hi masiku.”—1 Petro 1:25.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Dayagramu/Xifaniso lexi nga eka tluka 16]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

Codex Ephraemi Syri rescriptus i dzovo ra nkoka leri Tischendorf a ringeteke ku twisisa leswi tsariweke eka rona (1815-1874)

MATSALWA YO SUNGULA

MATSALWA LAMA TSARIWEKE HI KU PHINDHA-PHINDHA YA DYONDZO YA XIGRIKI

[Xihlovo Xa Kona]

© Bibliothèque nationale de France

[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]

Codex Sinaiticus, leyi tshuburiweke eNdlwini ya Tinghwendza le St. Catherine

[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]

Tischendorf