Xana A Wu Swi Tiva?

Xana maribye ya risima lama a ma ri eka xinkwamana xa le xifuveni xa muprista lonkulu wa le Israyele a ma huma kwihi?

▪ Endzhaku ka loko Vaisrayele va suke aEgipta kutani va nghena emananga, Xikwembu xi va nyike swileriso swa ku endla xinkwamana xa le xifuveni. (Eksoda 28:15-21) Xinkwamana lexi xa le xifuveni a xi ri ni maribye ya rhubi, topazi, emeralda, tukoyisi, safiri, yaspere, lexemu, agata, ametisita, krisolita, onikisi ni jeyida. * Xana hakunene Vaisrayele a va ta swi kota ku kuma maribye wolawo?

Eminkarhini ya Bibele, maribye ya risima a ma durha naswona vanhu a va ma xavisa. Hi xikombiso, Vaegipta va khale a va kuma maribye lawa ya risima endhawini leyi namuntlha ku nga Iran na Afghanistan naswona swi nga ha endleka leswaku ni le Indiya. Timayini ta le Egipta a ti cela maribye yo hambana-hambana ya risima. Tihosi ta le Egipta a ti ri ni mfanelo ya ku cela timayini etindhawini leti ti nga ni vulawuri eka tona. Mupatriyaka Yobo u hlamusele ndlela leyi vanhu lava a va hanya hi nkarhi wakwe a va tirhisa makhele ni swindledyana swo nghena ehansi ka misava leswaku va lavisisa xuma. Eka swilo leswi ceriwaka ehansi ka misava, Yobo u vulavule hi ku kongoma hi safira na topazi.—Yobo 28:1-11, 19.

Rungula leri nga eka Eksoda ri vula leswaku Vaisrayele “va [tekele] Vaegipta” swilo swa vona loko va suka etikweni rolero. (Eksoda 12:35, 36) Kutani swi nga ha endleka leswaku Vaisrayele va ma kume aEgipta maribye lawa va ma tirhiseke ku endla xinkwamana xa le xifuveni xa muprista lonkulu.

Ha yini vhinyo a yi tirhisiwa tanihi murhi eminkarhini ya ku tsariwa ka Bibele?

▪ Eka xin’wana xa swifaniso swakwe, Yesu u vulavule hi wanuna loyi a biweke hi swigevenga. Yesu u vule leswaku wanuna loyi u pfuniwe hi Musamariya loyi a boheke timbanga takwe kutani “a ti chela mafurha ni vhinyo.” (Luka 10:30-34) Loko a tsalela munghana wakwe Timotiya, muapostola Pawulo u n’wi tsundzuxe a ku: “U nga ha tshuki u nwa mati, kambe tirhisa vhinyo yitsongo hikwalaho ka khwiri ra wena ni hikwalaho ka ku vabya ka wena ka nkarhi ni nkarhi.” (1 Timotiya 5:23) Xana endlelo leri hlamuseriweke hi Yesu ni xitsundzuxo lexi Pawulo a xi nyikeleke a swi ri swinene hi ku ya hi langutelo ra swa vutshunguri?

Buku leyi nge Ancient Wine yi hlamusela vhinyo tanihi “xititivati, murhi lowu dlayaka switsongwatsongwana ni murhi lowu tolovelekeke swi hlanganisiwile.” Eminkarhini ya khale, vhinyo a yi tirhisiwa swinene eka vutshunguri bya le Egipta, Mesopotamiya ni le Siriya. The Oxford Companion to Wine yi hlamusela vhinyo tanihi “murhi lowu ku nga khale ku tsariwa ha wona etibukwini.” Loko yi vulavula hi xitsundzuxo lexi Pawulo a xi nyikeke Timotiya, buku leyi nge The Origins and Ancient History of Wine yi ri: “Hi ku endla nkambisiso, swi tiyisisiwile leswaku thayifodi ni switsongwatsongwana swin’wana swi hatlisa swi fa loko swi hlanganisiwa na vhinyo.” Vulavisisi bya manguva lawa byi tiyisisa leswaku swiaki swa vhinyo leswi tlulaka 500 swi na vuyelo byolebyo ni byin’wana byo tala eka swa vutshunguri.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Swisiwana swi ri karhi swi pyanyetela madiriva, eka sirha-bakwa ra Nakht, Etebesi, le Egipta

[Xihlovo Xa Kona]

Gianni Dagli Orti/The Art Archive at Art Resource, NY