1, 2. (a) Hi wahi mavonelo yo hambanahambana lawa vanhu va nga na wona hi ntshunxeko wo tihlawulela? (b) Bibele yi hi dyondzisa yini hi ntshunxeko wa hina wo tihlawulela naswona hi swihi swivutiso leswi hi nga ta swi kambisisa?

LOKO wansati un’wana a fanele a endla xiboho, u byele munghana wakwe a ku: “U nga ndzi vutisi nchumu, ndzi byele leswi ndzi faneleke ndzi swi endla. Sweswo swa olova.” Wansati loyi u vone swi antswa ku byeriwa leswi a faneleke a swi endla ku ri ni ku va a tirhisa nyiko yo tihlawulela leyi Muvumbi wakwe a n’wi nyikeke yona. Ku vuriwa yini hi wena? Xana wa swi rhandza ku tiendlela swiboho kumbe u lava leswaku van’wana va ku endlela swona? U yi languta njhani mhaka yo tiendlela swiboho?

² Se i khale vanhu va kanetana ni mhaka leyi. Van’wana va vula leswaku a hi swi koti ku tihlawulela hikuva Xikwembu se xi hi kunguhatele leswi hi faneleke hi swi endla. Kasi van’wana va vula leswaku hi nga kota ku tihlawulela ntsena loko hi ri ni ntshunxeko wo endla tano. Hambiswiritano, leswaku hi kota ku yi twisisa kahle mhaka leyi, hi fanele hi kambisisa leswi Bibele yi swi vulaka. Ha yini? Hikuva yi vula leswaku Yehovha u hi vumbe hi ri ni vuswikoti ni ntshunxeko wo tiendlela swiboho swa vutlhari. (Hlaya Yoxuwa 24:15.) Nakambe eBibeleni hi kuma tinhlamulo ta swivutiso swo fana ni leswi: Hi nga yi tirhisa njhani nyiko ya hina yo tiendlela swiboho? Xana yi ni swipimelo? Ndlela leyi hi tirhisaka ntshunxeko wa hina wo tihlawulela ha yona  yi nga swi kombisa njhani leswaku ha n’wi rhandza swinene Yehovha? Hi nga swi kombisa njhani leswaku ha swi xixima swiboho swa van’wana?

3. Yehovha u hi vekele xikombiso xihi emhakeni yo tirhisa ntshunxeko wa hina?

³ I Yehovha ntsena loyi a nga ni ntshunxeko lowukulu, kambe ndlela leyi a wu tirhisaka ha yona yi nga hi dyondzisa swo karhi. Hi xikombiso, u hlawule tiko ra Israyele tanihi vanhu vakwe, leri nga “ndzhaka yo hlawuleka.” (Det. 7:6-8) Naswona a a ri ni xivangelo xo endla tano. Yehovha a a lava ku hetisisa xitshembiso lexi a xi endleke eka munghana wakwe Abrahama eka malembe yo tala lama hundzeke. (Gen. 22:15-18) Ku engetela kwalaho, minkarhi hinkwayo Yehovha u kombisa rirhandzu ni vululami loko a tirhisa ntshunxeko wakwe. U kombise sweswo loko a tshinya Vaisrayele lava hi ku phindhaphindha va tshikeke ku n’wi gandzela. Loko va kombise leswaku va hundzukile, Yehovha u va kombise rirhandzu ni tintswalo, hi ku vula a ku: “Ku pfumala vutshembeki ka vona ndzi ta ku herisa. Ndzi ta va rhandza hi ku swi tsakela.” (Hos. 14:4) Yehovha u hi vekele xikombiso lexinene emhakeni yo tirhisa ntshunxeko wa hina wa ku tihlawulela leswaku ku pfuneka van’wana!

4, 5. (a) I mani munhu wo sungula loyi Xikwembu xi n’wi vumbeke a ri ni ntshunxeko wo tihlawulela, naswona u wu tirhise njhani? (b) Hi xihi xivutiso lexi un’wana ni un’wana wa hina a faneleke a tivutisa xona?

⁴ Yehovha u vumbe vanhu ni tintsumi va ri ni vuswikoti byo tihlawulela. Loko a nga si tumbuluxa swilo hinkwaswo, Yehovha u vumbe Yesu a ri ni ntshunxeko wo tihlawulela, loyi a nga “xifaniso xa Xikwembu lexi nga vonakiki.” (Kol. 1:15) Loko a nga si ta laha misaveni, Yesu u hlawule ku tshama a tshembekile eka Tata wakwe naswona a nga n’wi seketelanga Sathana loko a xandzuka. Hi ku famba ka nkarhi, loko se a ri laha misaveni u hlawule ku hlula miringo ya Sathana. (Mat. 4:10) Emahlweni ka vusiku lebyi a feke ha byona, Yesu u kombise leswaku u tiyimisele ku endla ku rhandza ka Xikwembu. Naswona u khongele a ku: “Tatana, loko u swi rhandza, susa xinwelo lexi eka mina. Nilokoswiritano, ku nga endleki ku rhandza ka mina, kambe a ku endleke ka wena.” (Luka 22:42) Onge hi nga tekelela Yesu, hi tirhisa ntshunxeko wa hina wo tihlawulela leswaku hi vangamisa Yehovha ni ku endla ku rhandza kakwe! Xana sweswo swa koteka?

⁵ Hi nga swi kota ku tekelela xikombiso xa Yesu, hikuva na hina hi endliwe hi xifaniso xa Xikwembu. (Gen. 1:26) Hambiswiritano, a hi hetisekanga. Ntshunxeko lowu hi nga na wona a wu nge fani ni wa Yehovha. Rito ra Xikwembu ri kombisa leswaku Xikwembu xi hi vekele swipimelo naswona xi lava leswaku hi swi landzela. Hi xikombiso, xi lava leswaku vavasati va tiveka ehansi ka vanuna va vona naswona vana va yingisa vatswari va vona. (Efe. 5:22; 6:1) Xana swipimelo leswi swi wu khumba njhani ntshunxeko wa hina wo tihlawulela? Nhlamulo ya xivutiso lexi yi nga khumba ntshembo lowu hi nga na wona hi vumundzuku.

6. Kombisa leswaku ha yini swi fanerile leswaku ntshunxeko wa hina wu va ni swipimelo.

⁶ Xana ntshunxeko lowu nga ni swipimelo wu nga hlamuseriwa tanihi ntshunxeko wa xiviri? Ina! Ha yini hi vula tano? Swipimelo leswi vekiweke swi nga sirhelela vanhu eka ntshunxeko wa vona wo tihlawulela. Hi xikombiso, hi nga ha hlawula ku teka riendzo ro ya endhawini ya le kule swinene. Xana a wu ta titwa u hlayisekile loko u chayela egondzweni leri ku nga riki na milawu ya le magondzweni, laha un’wana ni un’wana a tiendlelaka xiboho xo chayela eka tlhelo leri a lavaka rona kumbe rivilo leri a lavaka ku tsutsuma ha rona? I ntiyiso leswaku a wu nga ta swi tsakela. I swa nkoka leswaku ku va ni swipimelo hikuva swi endla leswaku hi tiphina hi ntshunxeko wa hina wo tihlawulela. A hi kambisiseni swikombiso swin’wana swa le Bibeleni leswi kombisaka  ndlela leyi hi nga vuyeriwaka ha yona eka swipimelo leswi vekiweke hi Yehovha.

7. (a) I yini lexi a xi endla Adamu a hambana ni swiharhi leswi a swi ri kona entangeni wa Edeni? (b) Hlamusela ndlela leyi Adamu a wu tirhiseke ha yona ntshunxeko wa yena wo tihlawulela.

⁷ Loko xi vumba munhu wo sungula Adamu, Xikwembu xi n’wi nyike nyiko leyi fanaka ni ya tintsumi ku nga ntshunxeko wo tihlawulela. Sweswo swi endle leswaku Adamu a hambana ni swiharhi hinkwaswo hikuva swona a swi na wona ntshunxeko wo tihlawulela. Anakanya ndlela leyi Adamu a wu tirhiseke ha yona ntshunxeko wakwe hi ndlela yo biha. Yehovha u sungule a vumba swiharhi loko a nga si vumba munhu. Hambiswiritano, u nyike munhu lunghelo ro thya swiharhi mavito. Bibele yi vula leswaku Xikwembu xi “swi tisa eka munhu leswaku a ta swi thya hilaha a vonaka hakona.” Endzhaku ka loko a xiyisise xiharhi ha xin’we, Adamu u xi thye vito leri xi fanelaka naswona Yehovha a nga lwisananga na swona swiboho swakwe. Ku ri na sweswo, “vito leri a a ta ri thya moya-xiviri wun’wana ni wun’wana, a ri ta va vito ra wona.”—Gen. 2:19.

8. Adamu u wu tirhise njhani ntshunxeko wa yena hi ndlela yo biha naswona sweswo swi ve ni vuyelo byihi?

⁸ Hambiswiritano, Adamu a a nga enerisekanga hi xiavelo lexi Xikwembu xi n’wi nyikeke xona xo endla misava leyi yi va paradeyisi. A nga enerisekanga hi xiavelo lexi Xikwembu xi n’wi nyikeke xona lexi nge: “Tswalanani mi andza, mi tata misava, mi yi fuma, mi fuma tinhlampfi . . . , swivumbiwa leswi hahaka . . . , ni swivumbiwa hinkwaswo leswi famba-fambaka ehenhla ka misava.” (Gen. 1:28) Ku ri na sweswo, u hlawule ku tlula nawu lowu Xikwembu xi n’wi nyikeke wona hi ku dya muhandzu lowu a lerisiweke leswaku a nga tshuki a dya eka wona. Ku tlula nawu koloko ku endle leswaku na hina hi xaniseka ni ku va ni switlhavi swo tala tanihi hileswi hi nga vatukulu va yena. (Rhom. 5:12) Ku tiva vuyelo lebyi tisiweke hi ku tlula nawu ka Adamu swi fanele swi endla leswaku hi tirhisa ntshunxeko wa hina wo tihlawulela hi ndlela leyinene ku ya hi swipimelo swa Yehovha.

9. Yehovha u va hlawurise yini Vaisrayele naswona va endle yini?

⁹ Hikwalaho ka ku nga yingisi ka Adamu na Evha, vatukulu va vona a va hetisekanga naswona va fa. Hambiswiritano, va ha ri na rona lunghelo ro tirhisa ntshunxeko wa vona wo tihlawulela. Hi kota ku vona sweswo eka ndlela leyi Xikwembu xi tirhisaneke ni tiko ra Israyele ha yona. Hi ku tirhisa Muxe, Yehovha u nyike Vaisrayele ntshunxeko wo tihlawulela leswaku va va ndzhaka Yakwe yo hlawuleka. (Eks. 19:3-6) I yini leswi va swi endleke? Va hlawule hi ku swi rhandza ku landzela swipimelo swa Xikwembu tanihi vanhu va xona ni ku vula va ku: “Hinkwaswo leswi Yehovha a swi vuleke hi tiyimisele ku swi endla.” (Eks. 19:8) Lexi twisaka ku vava, hi ku famba ka nkarhi tiko rero ri tirhise ntshunxeko wa rona hi ndlela yo biha naswona ri tlhele ri tlula xihlambanyo lexi ri xi endleke. Onge hi nga ya emahlweni hi kombisa ku tlangela ntshunxeko wa hina wo tihlawulela hi ku tshama hi ri ni vuxaka lebyinene na Yehovha ni ku yingisa milawu yakwe.—1 Kor. 10:11.

10. Hi swihi swikombiso leswi kombisaka leswaku hi nga swi kota ku tirhisa ntshunxeko wa hina hi ndlela leyi tsakisaka Xikwembu hambileswi hi nga hetisekangiki? (Vona xifaniso lexi nga eku sunguleni ka xihloko lexi.)

¹⁰ Eka Vaheveru ndzima 11, ku boxiwe mavito ya 16 ya malandza ya Xikwembu lawa ma hlawuleke ku tirhisa ntshunxeko wo tihlawulela hi ndlela leyinene. Hikwalaho ka sweswo, va kume mikateko yo tala ni ku va ni ntshembo hi vumundzuku. Hi xikombiso, Nowa u kombise ripfumelo ni ku hlawula ku yingisa swiletelo swa Xikwembu swa leswaku a aka ngalava leyi a yi ta ponisa ndyangu wakwe ni vatukulu vakwe. (Hev. 11:7) Abrahama na Sara va yingise Xikwembu hi ku ya etikweni leri xi va tshembiseke ku va nyika rona. Endzhaku ka loko va fambe mpfhuka wo leha, va tlhele va kuma “nkarhi wo vuyela” etikweni ra Ura. Hambiswiritano, va veke ntshembo wa vona  eka “ku hetiseka ka switshembiso [swa Xikwembu]” naswona va langutele “ku fikelela ndhawu yo antswa.” (Hev. 11:8, 13, 15, 16) Muxe u tshike rifuwo ra le Egipta kutani “a hlawula ku xaniseka ni vanhu va Xikwembu ku ri ni ku tiphina hi xidyoho swa nkarhinyana.” (Hev. 11:24-26) Onge hi nga tekelela xikombiso xa malandza lawa, hi ku wu tirhisa kahle ntshunxeko wa hina wo tihlawulela ni ku wu tirhisela ku endla ku rhandza ka Xikwembu.

11. (a) Hi rihi lunghelo lerikulu leri hi nga na rona? (b) I yini lexi ku khutazaka leswaku u wu tirhisa kahle ntshunxeko wo tihlawulela?

¹¹ Hambileswi swi vonakaka swi olova ku endleriwa swiboho, kambe ku pfumelela leswaku munhu un’wana a hi endlela swiboho swi nga endla hi nga tiphini hi lunghelo ro tihlawulela. Lunghelo leri ri boxiwa eka Deteronoma 30:19, 20, (Yi hlaye.) Ndzimana 19 yi hlamusela leswaku Xikwembu xi hlawurise Vaisrayele leswi a va lava ku swi endla. Eka ndzimana 20 hi dyondza leswaku Yehovha u va nyike lunghelo ra risima leswaku va kombisa leswi a swi ri etimbilwini ta vona. Na hina hi nga hlawula ku gandzela Yehovha. A ku na nchumu wo antswa ku tlula ku tirhisa nyiko leyi ya Xikwembu ya ntshunxeko wo tihlawulela, leswaku hi kombisa ndlela leyi hi n’wi rhandzaka ha yona ni ku n’wi vangamisa!

12. I yini leswi hi nga fanelangiki hi swi endla hi nyiko ya hina ya ntshunxeko wo tihlawulela?

¹² A hi nge u nyike munghana wa wena nyiko yo karhi ya risima. Anakanya ndlela leyi u nga titwaka ha yona loko wo twa leswaku u yi cukumetile kumbexana u yi tirhise ku vavisa van’wana! Kutani sweswi anakanya ndlela leyi Yehovha a titwaka ha yona loko vanhu va tirhisa ntshunxeko wa vona wo tihlawulela hi ndlela yo biha kumbe va yi tirhisela ku twisa van’wana ku vava. Hilaha Bibele yi profeteke ha kona, “emasikwini yo hetelela” vanhu va ta va “lava nga nkhensiki.” (2 Tim. 3:1, 2) Onge hi nga yi tirhisa kahle nyiko leyi ya risima leyi humaka eka Yehovha. Kutani hi nga swi papalata njhani ku wu tirhisa hi ndlela yo biha ntshunxeko wa hina wo tihlawulela?

13. Hi yihi ndlela yin’wana leyi hi nga papalataka ku va hi nga wu tirhisi kahle ntshunxeko wa hina?

¹³ Hinkwerhu hi ni ntshunxeko wo tihlawulela vanghana, ndlela leyi hi ambalaka ni ku tisasekisa ha yona swin’we ni vuhungasi. Hambiswiritano, ntshunxeko wa hina wu nga ha va “xisirhelelo xa leswo biha” loko hi hlawula ku lawuriwa hi ndlela leyi hi titwaka ha yona kumbe ku tekelela mikhuva ya vanhu lava nga tirheliki Yehovha. (Hlaya 1 Petro 2:16.) Ematshan’weni yo tirhisa  ntshunxeko lowu hi “nkucetelo wa swa nyama,” hi tiyimisele ku ‘endla hinkwaswo leswaku hi vangamisa Xikwembu.’—Gal. 5:13; 1 Kor. 10:31.

14. Ntshunxeko wa hina wo tihlawulela wu fambisana njhani ni ku tshemba Yehovha?

¹⁴ Ndlela yin’wana leyi hi nga tirhisaka ntshunxeko wa hina wo tihlawulela ha yona i ku tshemba Yehovha ni ku n’wi pfumelela leswaku a hi kongomisa hi ku tirhisa milawu leyi a hi vekeleke yona. Hi yena ntsena ‘Loyi a hi dyondziselaka ku hi pfuna, Loyi a hi fambisaka endleleni leyi hi faneleke hi famba hi yona.’ (Esa. 48:17) Hi fanele hi tshemba marito lama huhuteriweke lama nge: “Ndlela ya munhu wa la misaveni a yi le ka yena. Munhu loyi a fambaka a nga ka a nga wu kongomisi nkondzo wa yena.” (Yer. 10:23) A hi fanelanga hi titshega hi ku twisisa ka hina ku fana na Adamu ni Vaisrayele lava tshikeke ku gandzela Yehovha. Onge hi nga ‘tshemba Yehovha hi timbilu ta hina hinkwato.’—Swiv. 3:5.

15. Hi dyondza yini eka nsinya wa nawu lowu kumekaka eka Vagalatiya 6:5?

¹⁵ Xin’wana xa swipimelo leswi fambisanaka ni ntshunxeko wa hina wo tihlawulela i ku xixima ntshunxeko wa van’wana wo tiendlela swiboho. Ha yini? Tanihi leswi hinkwerhu hi nga ni ntshunxeko wo tiendlela swiboho, a hi nge endli swiboho leswi fanaka minkarhi hinkwayo. Entiyisweni leswi swi nga ha katsa ndlela leyi hi tikhomaka ha yona ni leyi hi tirhelaka Yehovha ha yona. Hi fanele hi tsundzuka nsinya wa nawu lowu kumekaka eka Vagalatiya 6:5. (Yi hlaye.) Loko hi tsundzuka leswaku Mukreste un’wana ni un’wana u ta “rhwala ndzhwalo wakwe,” hi ta swi kota ku xixima ndlela leyi van’wana va tirhisaka ntshunxeko wa vona wo tihlawulela ha yona.

16, 17. (a) Xana ntshunxeko wo tihlawulela wu ve xiphiqo eKorinto hi ndlela yihi? (b) Xana Pawulo u xi lulamise njhani xiphiqo lexi naswona hi nga dyondza yini emhakeni leyi?

¹⁶ Anakanya hi xikombiso lexi nga eBibeleni lexi kombisaka xivangelo xa ku va hi xixima ntshunxeko wa van’wana wo tiendlela swiboho ku ya hi ripfalo ra vona. Vakreste va le Korinto va sungule ku avana hileswi a va nga ri na langutelo leri fanaka emhakeni yo dya nyama leyi yi nga ha vaka yi nyikeriwe eka swifaniso ivi endzhaku yi ya xavisiwa emakete. Van’wana va te: ‘Leswi xifaniso xi nga riki nchumu, munhu a nga dya nyama loko ripfalo rakwe ri n’wi pfumelela.’ Hambiswiritano, lava khale a va gandzela swifaniso va vone onge ku dya nyama yoleyo swi fana ni ku gandzela swifaniso. (1 Kor. 8:4, 7) Leyi a ku ri mhaka leyikulu hikuva a yi ta endla leswaku ku va ni ku avana evandlheni. Pawulo u va pfune njhani Vakreste va le Korinto leswaku va va ni langutelo ra Xikwembu emhakeni leyi?

¹⁷ Xo sungula, Pawulo u va tsundzuxe leswaku swakudya a swi nge endli leswaku munhu a va ni vuxaka lebyinene ni Xikwembu. (1 Kor. 8:8) Xa vumbirhi, u va tsundzuxe leswaku a va fanelanga va pfumelela ‘mfanelo ya vona yo hlawula’ yi va “xikhunguvanyiso eka lava tsaneke.” (1 Kor. 8:9) Hi ku famba ka nkarhi u tsundzuxe lava ripfalo ra vona a ri nga va pfumeleli, leswaku a va fanelanga va sola lava dyaka nyama yoleyo. (1 Kor. 10:25, 29, 30) Eka swiyimo swo fana ni leswi, Mukreste un’wana ni un’wana a a fanele a tiendlela xiboho hi ku ya hi ripfalo rakwe. Hikwalaho, xana a hi fanelanga hi xixima swiboho leswi vamakwerhu va tiendlelaka swona hambi ku ri eka swilo leswitsongo?—1 Kor. 10:32, 33.

18. U nga swi kombisa njhani leswaku wa yi tlangela nyiko yo va ni ntshunxeko wo tihlawulela?

¹⁸ Yehovha u hi nyike ntshunxeko wo tihlawulela. (2 Kor. 3:17) Ha yi tlangela nyiko leyi hikuva yi endla leswaku hi endla swiboho leswi kombisaka leswaku hi n’wi rhandza ku fikela kwihi Yehovha. Onge hi nga ya emahlweni hi kombisa ndlela leyi hi yi tlangelaka ha yona nyiko leyi ya risima hi ku yi tirhisa hi ndlela leyi nga ta yisa ku dzuneka eka Xikwembu. Nakambe hi xixima ndlela leyi van’wana va wu tirhisaka ha yona ntshunxeko wa vona wo tihlawulela.