Vana vo tala va na tona ti-smartphone a naswona vo tala va vona va ti tirhisela ku nghena eka Inthanete loko va ri voxe emakamareni ya vona. Hi rihi khombo leri nga vaka kona loko u pfumelela n’wana wa wena a yi tirhisa ngopfu smartphone? Hi wihi mbuyelo wo tirhisa smartphone? Xana u nga pfumelela vana va wena va tirhisa smartphone nkarhi wo tanihi kwihi hi siku?

•  Leswi u faneleke u swi tiva

•  Leswi u faneleke u tivutisa swona

•  Tivutise loko hakunene u lunghekile ku tirhisa smartphone

 Hi wihi mbuyelo wo tirhisa smartphone

•   Leswi nga sirhelelaka vana ni ku nyika vatswari ku rhula ka miehleketo. Bethany, mhani wa vana vambirhi u ri: “Hi hanya emisaveni yo biha swinene. I swa nkoka leswaku vana va tshamela ku vulavurisana ni vatswari va vona.”

   Manana loyi a vuriwaka Catherine wa yi seketela mhaka leyi. U ri: “Hi ku tirhisa ti-app tin’wana u nga swi kota ku vona leswaku n’wana wa wena u kwihi. Loko a ri eku chayeleni u nga swi kota hambi ku ri ku vona leswaku u tsutsuma ku fikela kwihi.”

•   Ti-smartphone ta pfuna eka ntirho wa xikolo. Manana loyi a vuriwaka Marie u ri: “Vana va nga rhumeriwa mitirho ya xikolo hi imeyili kumbe meseji hambi ku ri ku vulavurisana ni mathicara ya vona eka ti-smartphone.”

 Khombo Leri Nga Vaka Kona

•   Ku heta nkarhi wo tala eka ti-smartphone. Hi ntolovelo, vantshwa va heta tiawara to tala va ri eka tifoni ta vona. Hambi ku ri vatswari, na vona va heta nkarhi wo tala va ri karhi va tlhavetela tifoni ku tlula nkarhi lowu va wu hetaka va ri karhi va vulavula ni vana va vona. Thomas Kersting u ri: “Mindyangu yo tala yi nga fanisiwa ni ntlawa wa vanhu lava hlanganeke kambe va nga tivani, lexi va xi endlaka ko va ku honolela tifoni ta vona ntsena.” b

•   Ku hlalela swifaniso swa timhaka ta masangu. Ku ni hafu ya vantshwa lava hlalelaka swifaniso swa timhaka ta masangu n’hweti ni n’hweti hikuva swi kumeka hi ku olova eka ti-smartphone ta vona. William tatana wa vana vambirhi u ri: “Loko vatswari va pfumelela vana va vona ku tirhisa ngopfu ti-smartphone swi ta fana ni loko va pfumelela vana va vona ku va ni xitolo xo navetisa timhaka ta masangu lexi va fambaka na xona kun’wana ni kun’wana laha va yaka kona.”

•   Ku lawuriwa hi ti-smartphone. Vanhu vo tala va godzomberiwe hi tifoni ta vona. Loko va yiveriwa tona va tsemeka nhlana, va tshikileleka hambi ku ri ku vabya. Vatswari van’wana va xiye leswaku vana va vona va delela loko va va hlamula va ri karhi va tirhisa tifoni ta vona. Carmen u ri: “Mikarhi yin’wana loko ndzi ringeta ku vulavula ni jaha ra mina, ri ndzi honolela hi ndlela yo kombisa ku delela hileswi ri nga laveki ku kavanyetiwa.”

•   Makhombo man’wana. Van’wana lava tirhisaka ti-smartphone, va langutana ni khombo ro vulavuriwa ku biha eka Inthanete ni ku xanisiwa hi ku rhumeriwa timeseji ni swifaniso leswi pfuxaka ku navela ka timhaka ta masangu, sweswo swi nga va vangela swiphiqo swa rihanyo leswi nga vangiwaka hi ku nga etleli. Vantshwa van’wana va tirhisa app leyi vitaniwaka “ghost app” leyi langutekaka ku fana ni calculator leswaku va fihlela vatswari va vona leswi va nga laviki va swi vona eka ti-smartphone ta vona.

   Daniel, loyi a nga tatana wa ntombhi yin’we, u ri: “Smartphone yi endla swikoteka leswaku n’wana wa wena a vona swilo hinkwaswo eka Inthanete swi nga ri na mhaka leswaku swibihile kumbe i swinene.”

•   ‘Xana swa boha leswaku n’wananga a va ni smartphone?’

   Bibele yi ri: “Lowo tlhariha u anakanyisisa hi leswi a nga ta swi endla.” (Swivuriso 14:15) Loko wa ha ri ni mhaka leyi emiehleketweni, tivutise:

   ‘Xana ndzi xavela n’wana wa mina foni hikwalaho ka vuhlayiseki byakwe kumbe ku ni swivangelo swin’wana? Xana ndzi ehlekete kahle hi makhombo kumbe mbuyelo lowu nga vaka kona loko ndzi xavela n’wana wa mina smartphone? Xana swi kona swin’wana leswi ndzi nga swi endlaka handle ko n’wi xavela smartphone?’

   Todd u ri: “Yi kona foni yo tanihi xipolipoli leyi u nga kotaka ku fonelana ni n’wana wa wena kumbe ku n’wi rhumela meseji eka yona. Nakambe yi chipile swinene.”

•   ‘Xana n’wana wa mina u swi lunghekerile ku tiyimela?’

   Bibele yi ri: “Mbilu ya lowo tlhariha yi n’wi yisa laha ku nga kunene.” (Eklesiasta 10:2) Loko wa ha ri ni mhaka leyi emiehleketweni, tivutise:

   ‘I yini lexi kombisaka leswaku n’wana wa mina wa tshembeka? Xana u kota ku vulavula na mina a tshunxekile? Xana n’wana wa mina a nga tshembekanga kumbexana wa ndzi fihlela leswaku vanghana va yena i vamani? Xana wa swi kota ku lawula ndlela leyi a swi tirhisaka hayona switirhisiwa swin’wana swo fana ni TV, laptop kumbe tablet?’ Manana loyi a vitaniwaka Serena u ri: “Smartphone ya pfuna swinene kambe yi ni khombo. Hikwalaho, ehleketa hi vutihlamuleri lebyi u byi nyikaka n’wana wa wena a ha ri ntsongo.”

•   ‘Xana ndzi swi lunghekerile ku tamela vutihlamuleri bya mina?’

   Bibele yi ri: “Letela mufana endleleni leyi a faneleke a famba ha yona.” (Swivuriso 22:6, nhlamuselo ya le hansi) Loko wa ha ri ni mhaka leyi emiehleketweni, tivutise:

   ‘Xana ndzi swi tiva kahle ku tirhisa foni lerova ndzi nga swi kota ku pfuna n’wana wa mina a papalata makhombo lama nga eka yona? Xana ndza swi kota ku pfala ti-website leti nga basangiki leswaku n’wana wa mina a nga swi koti ku tivona eka smartphone yakwe? Ndzi nga n’wi pfuna njhani n’wana wa mina leswaku a teka swiboho swa vutlhari loko a tirhisa foni?’ Daniel tatana loyi a boxiweke eku sunguleni, u ri: “Ndzi vone vatswari vo tala va xavela vana va vona ti-smartphone kambe va nga lavi ku tinghena leswaku va endla yini hi tona.”

 Ntiyiso wa mhaka: Vana va lava ku leteriwa leswaku va kota ku tirhisa ti-smartphone hi ndlela leyinene. Buku leyi nge, Indistractable yi ri: “Vana vo tala va nge swi koti ku pima nkarhi lowu va wu hetaka eka ti-smartphone loko vatswari va nga va leteli ndlela leyi va faneleke va ti tirhisa hayona.”