•  Kasi nkhwenera nadi kuchepeska thupi?

•  Kasi nthowa yiwemi yakuchepeskera thupi njakuti wuli?

•  Ivyo ningachita

•  Ivyo ŵanyinu ŵakuyowoya

 Ŵachinyamata ŵanandi ŵakuyowoya kuti ŵakukhumba kuchepeska thupi. Kweni unenesko ngwakuti . . .

•   Ŵanandi ŵakufipa mtima na umo ŵakuwonekera, m’malo mwa umoyo wawo. Ŵachinyamata ŵanandi ŵakuziŵizga kurya panji kumwa munkhwala unyake kuti ŵachepeske thupi mwaluŵiro. Kweni agha ni mahara yayi ndipo nyengo zinyake ivi vingaŵika umoyo winu pangozi.

   “Ŵasungwana ŵanandi ŵakujilanga na njara kuti ŵachepeske thupi lawo mwaluŵiro. Kweni ŵakujichemera waka masuzgo ndipo pakutora nyengo kuti thupi lawo liwelere pakale.”—Hailey.

•   Ŵanandi awo ŵakukhumba kuchepeska thupi lawo ŵakuŵa ŵakututuŵa viŵi yayi. Ŵangaŵa kuti ŵali makora waka, kweni suzgo lingaŵa lakuti ŵakujiyaniska na ŵanyawo awo mbakuchepa thupi panji ŵangatolera ivyo ŵakusaska malonda ŵakuyowoya.

   “Apo nkhaŵa na vyaka 13, nkhajiyaniskanga chomene na ŵanyane, ndipo nkhaghanaghananga kuti ŵangamba kunitemwa para ningaŵa na thupi lichoko nga lawo. Ivi mphanyi vikanipangiska kuti nighande nga utheka.”—Paola.

   Ndipouli, ŵachinyamata ŵanyake ŵakwenera kuchepeska nadi thupi. Mwachiyelezgero, lipoti la Wupu Wakuwona Vyaumoyo pa Charu Chose likulongora kuti . . .

•   Pa charu chose, ŵachinyamata pafupifupi 340 miliyoni ŵa vyaka vya pakati pa 5 na 19 mbakututuŵa chomene.

•   Mu 1975 pa ŵanthu 100, ŵanthu 4 pera ŵa vyaka vya pakati pa 5 m’paka19 ndiwo ŵakaŵa ŵakututuŵa chomene. Kweni kufika mu 2016, chiŵelengero ichi chikakwera, ndipo pa ŵanthu 100, 18 ndiwo ŵakaŵa ŵakututuŵa chomene.

•   Mu vyaru vinandi, ŵanthu ŵakututuŵa ndiwo mbanandi chomene kuluska ŵakughanda.

•   Ŵanthu ŵakututuŵa ŵakusangika na mu vyaru vikavu wuwo kweniso mu mbumba izo zikufiska yayi kugura chakurya chiwemi.

 Kasi mungasankha nthowa nji?

1.   Kuziŵizga kurya.

2.   Kuchita maseŵera ghakukhozga thupi na kurya chakurya cha magulu ghose.

3.   Kumwa mankhwala ghakuchepeska thupi.

 Zgoro launenesko: Nthowa ya nambara 2: Kuchita maseŵera ghakukhozga thupi na kurya chakurya cha magulu ghose.

 Nangauli thupi linu lingasintha nadi mwaluŵiro para mukuziŵizga kurya, kweni ivi vingananga umoyo winu ndipo para kunthazi mungazakambiraso kurya nga umo mukaryenga kale, mungazakatutuŵaso chomene.

 Kweni para mungaŵa na chilato chakuti muŵe na umoyo uwemi, mungaŵa wakuwoneka makora na wakukondwa. Dr. Michael Bradley wakati: “Para mukukhumba kuti muŵe na umoyo uwemi kweniso kuti vinthu vimwenderaninge makora. . . . musinthenge vinthu vinyake pa umoyo winu ndipo ndivyo muchitenge umoyo winu wose.” a Apa fundo njakuti, para mukukhumba kuchepeska thupi, mungaghanaghananga vya kuziŵizga kurya yayi, kweni musinthenge waka umo mukuchitira vinthu pa umoyo winu.

 Baibolo likuti ‘tijikorenge mu vyakuchita,’ kusazgapo umo tikulyera. (1 Timote 3:11) Baibolo likuyowoyaso kuti tikwenera kurya mwakujumphizga yayi. (Zintharika 23:20; Luka 21:34) Apo mukughanaghanira fundo izi, yezgani kuchita vinthu vyakulondezgapo ivi kuti muŵe na umoyo uwemi:

•   Mumanyenge ivyo vikukhumbikwa kuti chakurya chiŵe chiwemi.

   Lekani kurya ivyo mukutemwa pera. Kweni mumanyenge vinthu vinyake vyakukhwaskana na vyakura, ndipo ivi vingamovwirani kuti muryenge chakurya cha magulu ghose. Nakuti kurya chakurya cha magulu ghose ni nthowa yiwemi chomene yakuchepeskera thupi.

•   Nyengo zose muchitenge maseŵera ghakukhozga thupi.

   Ghanaghanirani ivyo mungachita zuŵa lililose kuti thupi linu liŵenge lankhongono. Mwachiyelezgero, m’malo mwa kukwera chikepi, mukwerenge masitepu. M’malo mwa kuseŵera magemu pa foni panji pa kompyuta, mukanyolerenge malundi.

•   Muryenge chakurya chiwemi m’malo mwa kutangwanika na vyakurya vyambura kukhumbikwa.

   Msungwana munyake zina lake Sophia wakati: “Nkhuyezgayezga kusunga vyakurya viwemi nga ni vipasi na mphangwe. Ivi vikunovwira kuti niryenge chakurya chiwemi nyengo zose.”

•   Muryenge pachokopachoko.

   Ŵanthu ŵanyake ŵakurya luŵiroluŵiro chomene mwakuti ŵakutondeka kumanya kuti ŵakhuta. Ntheura muryenge pachokopachoko. Mupumurenge dankha pambere mundakatore chakurya chinyake, ndipo paumaliro mungamanya kuti njara yamara.

•   Mumanyenge unandi wa vinthu vyakututuŵiska ivyo vili mu chakurya icho mwagura.

   Muŵazgenge ulongozgi uwo ukulongora vinthu ivyo ŵakasazgako pakupanga chakurya icho mwagura. Mwachiyelezgero, vyakumwa vyakuzizimiska ku singo nga fanta, kokakola na vinyake, vyakurya vya mafuta ghanandi, na vyakurya vya shuga munandi chomene, ndivyo vingapangiska kuti ŵanthu ŵatutuŵenge chomene.

•   Muŵenge na mphaka.

   Sara wa vyaka 16 wakati: “Nyengo zinyake nkhaghanaghaniranga waka unandi wa vinthu vyakututuŵiska ivyo vili mu chakurya chane.” Nkhwananga yayi kurya chakurya icho chili na vinthu vyakututuŵiska chikuru chileke kuŵa chizgoŵi.

 Ivyo vingamovwirani: Phalirani ŵadokotala kuti mukukhumba kuchepeska thupi. Iwo ŵangamovwirani kumanya ivyo mungachita kuti muchepeske thupi.