1. Kasi tikukhwaskika wuli na vinthu vyambura urunji?

 MWANAKAZI muchekuru uyo ni chokoro ŵamwibira ndalama zose izo wakasunganga. Mama wa mtima uheni wachimbira bonda wake uyo wababika waka. Mwanalume wakakika na kuŵikika mu jele kwambura mulandu. Kasi mukujipulika wuli na vyakuchitika ivi? Tikukayika kuti vyakuchitika ivi vyamukwiyiskani chomene, ndipo ntchakupulikikwa. Taŵanthu tili na mahara gha kupambaniska luŵiro pakati pa chiwemi na chiheni. Para chinthu chambura urunji chachitika, tikukwiya. Tikukhumba kuti uyo wabudirika waphepiskike ndipo uyo wabuda walangike. Usange wandaphepiske panji kulangika, tingazizwa na kufumba kuti: ‘Kasi Chiuta wakuwona ivyo vikuchitika? Chifukwa wuli wakuleka kuchitapo kanthu?’

2. Kasi Habakuku wakachita wuli apo wakawona vinthu vyambura urunji, ndipo chifukwa wuli Yehova wakamukalipira yayi?

² Kwamba kale, ŵateŵeti ŵakugomezgeka ŵa Yehova nawo ŵali kufumbapo mafumbo ghanthena agha. Mwachiyelezgero, ntchimi Habakuku yikalomba kwa Chiuta kuti: “Chifukwa wuli mukunilongora vinthu viheni? Chifukwa wuli mukulekelera kuyuzgana? Chifukwa wuli pharanyiko na nkhaza vili pamaso pane? Ndipo chifukwa wuli kugazgana na kulimbana vyazara?” (Habakuku 1:3) Yehova wakamukalipira yayi Habakuku chifukwa cha mafumbo ghake, chifukwa ndiyo wakapa ŵanthu mtima wakuti ŵamanyenge vinthu ivyo ni vyaurunji. Enya, Yehova wali kutipa mahara ghakuti pachoko waka timanyenge urunji nga ndiyo.

3. Chifukwa wuli tingayowoya kuti Yehova wakumanya makora vinthu vyambura urunji kuluska ise?

³ Yehova wakuwona vinthu vyose vyambura urunji ivyo vikuchitika. Kuyana na ivyo vikachitika mu nyengo ya Nowa, Baibolo likutiphalira kuti: “Yehova wakawona kuti uheni wa ŵanthu  ukaŵa ukuru chomene pa charu chapasi, kweniso kuti maghanoghano gha mtima wawo ghakaŵa ghaheni pera nyengo zose.” (Genizesi 6:5) Ghanaghanirani waka ivyo mazgu agha ghakung’anamura. Nyengo zinandi taŵanthu tikumanya kuti chinthu chinyake ntchambura urunji kwizira mu vinthu vichoko waka ivyo tapulika panji ivyo vyatichitikira. Mwakupambana na ise, Yehova wakumanya vinthu vyambura urunji ivyo vikuchitika pa charu chose. Wakuwona chilichose! Nakuti chikuru chomene ntchakuti iyo wakumanya ivyo vili mu mtima, ndipo wakumanyaso chinthu chiheni icho chapangiska munthu kuchita vinthu mwambura urunji.—Yeremiya 17:10.

4, 5. (a) Kasi Baibolo likulongora wuli kuti Yehova wakupwelelera awo vinthu vyambura urunji vikuŵachitikira? (b) Kasi ni vinthu wuli vyambura urunji ivyo vili kumuchitikirapo Yehova?

⁴ Kweni Yehova wakuchita vinandi kuluska kumanya waka vinthu vyambura urunji ivyo vikuchitika. Wakupweleleraso awo ŵakusuzgika chifukwa cha vinthu vyambura urunji ivyo vyaŵachitikira. Apo ŵanthu ŵake ŵakachitilikanga nkhaza na mitundu iyo yikaŵatinkhanga, Yehova wakasuzgikanga mu mtima “pa kutampha kwawo chifukwa cha awo ŵakaŵayuzganga na awo ŵakaŵatambuzganga.” (Ŵeruzgi 2:18) Panji muli kuwonapo kuti ŵanthu ŵanyake awo ŵakuwona vinthu vyambura urunji vikuchitika pafupipafupi, chitima chikumara. Kweni Yehova ndimo waliri yayi. Iyo wawona vinthu vyambura urunji vinandi chomene kwa vyaka pafupifupi 6,000, kweni wandasinthe. M’malo mwake, Baibolo likutisimikizgira kuti vinthu nga ni “lulimi lwautesi,” “mawoko ghakuthiska ndopa zambura mulandu,” na “kaboni mutesi uyo wakuthuta utesi” ni vyakuseluska kwa iyo.—Zintharika 6:16-19.

⁵ Ghanaghaniraniso umo Yehova wakachenyera mwankhongono ŵalongozgi ŵambura urunji ŵa mu Israyeli. Wakatuma ntchimi zake kuti ziŵafumbe kuti: “Asi ndimwe mukwenera kumanya urunji?” Pamanyuma pa kulongosora mwambura kubisa umo ŵakugwiliskilira ntchito uheni nkhongono zawo, Yehova wakayowoyerathu ivyo vichitikirenge ŵanthu ŵa mitima yiheni aŵa kuti: “Ŵazamuchema Yehova kuti waŵawovwire, kweni wazamuŵazgora chara. Pa nyengo iyo, wazamubisa chisko  chake kwa iwo, chifukwa cha milimo yawo yiheni.” (Mika 3:1-4) Yehova wakuseluka nadi na vinthu vyambura urunji! Chifukwa ntchakuti nayo vili kumuchitikirapo! Satana wanyoza Yehova kwa vyaka vinandi chomene. (Zintharika 27:11) Nakuti Yehova wakakhwaskika chomene na vinthu viheni ivyo vikachitikira mwana wake uyo wakakomeka nga ntchigeŵenga nangauli “wakachita kwananga yayi.” (1 Petrosi 2:22; Yesaya 53:9) Enya, Yehova wakumanya na kulengera lusungu ŵanthu wose awo ŵakusuzgika chifukwa cha vinthu vyambura urunji ivyo vikuŵachitikira.

6. Kasi tingachita wuli para ŵanthu ŵatichitira vinthu vyambura urunji, ndipo chifukwa wuli?

⁶ Ntchakawiro kukwiya para tawona kuti vinthu vyenda uheni panji para ŵanthu ŵatichitira vinthu vyambura urunji. Tili kulengeka mu chikozgo cha Chiuta, ndipo vinthu vyambura urunji vikususkana chomene na mikhaliro yose iyo Yehova wali nayo. (Genizesi 1:27) Chifukwa wuli pera Yehova wakuzomerezga kuti vinthu vyambura urunji vichitikenge?

7. Kasi zina la Yehova na muwuso wake vikasuskika wuli?

⁷ Zgoro la fumbo ili likukhwaskana na nkhani yakuzirwa chomene. Nga umo tawonera, Mlengi wali na mazaza kuwusa charu na vyose ivyo vikukhalamo. (Salimo 24:1; Chivumbuzi 4:11) Ndipouli, kwamba waka kale, ŵanthu ŵakutuka zina la Yehova kweniso ŵakususka kuti ngwakwenelera yayi kuwusa. Kasi vikamba wuli? Yehova wakaphalira munthu wakwamba, Adamu, kuti waleke kurya vipambi vya khuni linyake ilo likaŵa mu munda wa Paradiso umo wakakhalanga. Wuli usange waleka kupulikira? Chiuta wakamuphalira kuti: “Uzamufwa nadi.” (Genizesi 2:17) Dango la Chiuta likaŵa lakusuzga yayi kwa Adamu na muwoli wake, Eva. Kweni Satana wakakhorweska Eva kuti Chiuta wakakhwimiskanga chomene vinthu. Wuli usange wangarya khuni ili? Satana wakaphalira Eva mwakusimikizga kuti: “Kufwa mufwenge yayi. Chiuta wakumanya kuti pa zuŵa ilo muzamulyera vya mu khuni ili, maso ghinu ghazamujulika ndipo muzamuŵa nga ni Chiuta, kumanya uwemi na uheni.” (Genizesi 3:1-5)

8. (a) Kasi mazgu agho Satana wakayowoya kwa Eva ghakang’anamuranga vichi? (b) Kasi Satana wakasuska vichi pakuyowoya za zina la Chiuta na muwuso wake?

 ⁸ Mazgu agho Satana wakayowoya ghakalongora kuti Yehova wakabisira Eva vinthu vyakukhumbikwa pera yayi, kweni wakamupusikaso. Satana wakapangiska Eva kukayikira usange Yehova ngwakwenelera kuwusa. Apa Satana wakamutuka Yehova ndipo wakamunangira chomene. Satana wakachenjera kuti waleke kuzunurapo mazgu ghakulongora kuti wakususka muwuso wa Chiuta. Kweni wakasuska mazaza na urunji wake. Mu kayowoyero kanyake, wakaphalira ŵanthu aŵa kuti Yehova wakawusanga ŵanthu mwambura urunji kweniso wakaŵakhumbiranga viwemi yayi.

9. (a) Kasi ntchivichi chikachitikira Adamu na Eva ŵakati ŵagalukira Yehova, ndipo pakawuka mafumbo wuli? (b) Chifukwa wuli Yehova wakaŵaparanya nyengo yeneyiyo yayi ŵakugaluka aŵa?

⁹ Pamanyuma, Adamu na Eva ŵakaleka kupulikira Yehova ndipo ŵakarya khuni ilo wakaŵakanira. Chifukwa cha kuleka kupulikira kwawo, iwo ŵakenera kupokera chilango cha nyifwa, nga umo Chiuta wakayowoyera. Utesi wa Satana ukambiska mafumbo ghakukhumbikwa. Kasi Yehova ngwakwenelera nadi kuwusa ŵanthu, panji ŵanthu ŵakwenera kujiwusa ŵekha? Kasi Yehova wakugwiliskira ntchito makora mazaza ghake? Yehova wakatenge wagwiliskirenge ntchito nkhongono zake zikuru kuparanyira ŵanthu ŵakugaluka aŵa panyengo yeneyiyo. Kweni mafumbo agho ghakawuka ghakaŵa ghakukhwaskana na nkhongono za Chiuta yayi, kweni zina lake ilo likusazgapo muwuso wake. Lekani kuparanya Adamu, Eva na Satana kukatenge kupelekenge yayi zgoro lakuti muwuso wa Chiuta ndiwo ngwakwenelera nadi. Panji kukatenge kwambiskenge waka mafumbo ghanandi. Nthowa yekha ya kuwonera usange ŵanthu ŵangajiwusa makora kwambura Chiuta nkhuŵaleka kwanyengo yitaliko.

10. Kasi nyengo iyo yajumphapo yavumbura vichi pakuyowoya za muwuso wa ŵanthu?

¹⁰ Kasi nyengo iyo yajumphapo yavumbura vichi? Kwa vyaka vinandi, ŵanthu ŵayezga kuŵikapo maboma agha na agha. Kweni chakufumapo chake ni icho Baibolo likuyowoya mu mazgu  ghafupi na ghakupulikikwa makora kuti: “munthu wakuwusa munyake na kumupweteka.” (Mupharazgi 8:9) Yeremiya wakaŵa na chifukwa chiwemi chakuyowoyera kuti: “A Yehova, nkhumanya kuti nthowa ya munthu yili mwa iyo yekha chara. Munthu uyo wakwenda wangalongozga yayi mendero ghake.”—Yeremiya 10:23.

11. Chifukwa wuli Yehova wakazomerezga kuti ŵanthu ŵambe kusuzgika?

¹¹ Yehova wakamanyirathu kuti para ŵanthu ŵangajiyimira paŵekha, panji kujiwusa ŵekha, mbwenu paŵenge kawemi yayi. Kasi tingayowoya kuti ivyo Yehova wakachita ni vyambura urunji kuti ŵanthu ŵajiwusenge ŵekha? Napachoko pose! Yezgelerani kuti muli na mwana uyo wakukhumbikwira opareshoni kuti wachire nthenda iyo wangafwa nayo. Mukumanya kuti opareshoni iyi yizamuŵa yakuŵinya kwa mwana, ndipo mukuchita chitima. Ndipouli, mukumanya kuti para opareshoni yachitika, mwana winu wazamuŵa na umoyo uwemi. Mwakuyana waka, Chiuta wakamanya, ndipo wakayowoyerathu kuti para wazomerezga ŵanthu kuti ŵajiwuse ŵekha, iwo ŵazamuŵa na vyakuŵinya ndiposo masuzgo. (Genizesi 3:16-19) Kweni wakamanyaso kuti pangaŵa mtende ukuru ndiposo wakukhaliska usange wangazomerezga kuti ŵanthu ŵajiwonere ŵekha vyakufumapo vya uchigaluka. Para wachita nthena ndikuti nkhani ya kususka muwuso wa Chiuta yingamalirathu, ndipo yizamuŵakoso yayi muyirayira.

12. Nga umo nkhani ya Yobu yikulongolera, kasi Satana wakunyoza wuli ŵanthu?

¹² Kweni paliso nkhani yinyake. Chifukwa chakuti Satana wakasuska muwuso wa Chiuta kuti ngwambura urunji na wambura kwenelera, wakanyoza Yehova pera yayi, kweniso wakanyoza ŵateŵeti wose ŵakugomezgeka ŵa Chiuta. Mwachiyelezgero,  wonani ivyo Satana wakayowoya kwa Yehova vyakukhwaskana na munthu wakugomezgeka Yobu: “Asi mwamuvikilira na m’panda zingilizge, nyumba yake na vyose ivyo wali navyo? Mwatumbika mulimo wa mawoko ghake, ndipo viŵeto vyake vyandana mu charu. Kweni usange sono munganyoloska woko linu na kukhwaska vyose ivyo wali navyo, wamutukaninge nadi pamaso pinu.”—Yobu 1:10, 11.

13. Kasi mazgu agho Satana wakayowoyera Yobu ghakang’anamurangachi, ndipo vikukhwaska wuli ŵanthu wose?

¹³ Satana wakalimbikira kuyowoya kuti Yehova wakagwiliskiranga ntchito nkhongonozose zakuvikilira kugulira chipulikano cha Yobu. Apa Satana wakang’anamuranga kuti Yobu wakagomezgeka kwautesi, nakuti wakasopanga Yehova kuti wasangirepo waka phindu. Satana wakayowoya kuti usange Chiuta wangamunora vitumbiko, mbwenu munthu murunji uyu watukenge Mlengi wake. Satana wakamanya kuti Yobu wakaŵa “munthu wakunyoloka, wambura kafukwa, wakopa Chiuta na kugega icho ntchiheni.” a Sono usange wangamazga kugomezgeka kwake, kasi ŵanthu wose ŵazamuwoneka kuti ŵakusopa Chiuta chifukwa wuli? Ntheura, Satana wakakayikira kugomezgeka kwa wose awo ŵakukhumba kuteŵetera Chiuta. Kuti nkhani yikure chomene, Satana wakaphalira Yehova kuti: “Munthu wapelekenge vyose ivyo wali navyo kuti wawombore umoyo wake.”—Yobu 1:8; 2:4.

14. Kasi mbiri yalongora vichi vyakukhwaskana na ivyo Satana wakayowoyera ŵanthu?

¹⁴ Mdauko ukulongora kuti ŵanthu ŵanandi ŵakuchita nga ni Yobu, ŵakulutilira kugomezgeka nanga ŵangakumana na viyezgo, chinthu icho chikususkana chomene na ivyo Satana wakayowoya. Iwo ŵakukondweska mtima wa Yehova chifukwa cha kugomezgeka kwawo, ndipo ŵakumupa Yehova zgoro lakuti wapeleke kwa Satana uyo mwakujitemwa wakuti ŵanthu ŵangaleka  kumuteŵetera usange ŵangakumana na masuzgo. (Ŵahebere 11:4-38) Enya, ŵanthu ŵamitima yiwemi ŵakukana kufumako kwa Chiuta. Nanga ŵangakumana na masuzgo ghakuŵinya wuli, iwo ŵakugomezga chomene Yehova kuti waŵape nkhongono zakuti ŵazizipizgire.—2 Ŵakorinte 4:7-10.

15. Kasi tingajifumba fumbo wuli lakukhwaskana na vyeruzgo vyakale na vyamunthazi vya Chiuta?

¹⁵ Kweni urunji wa Yehova ukusazgapo vinandi kuluska waka nkhani ya muwuso wake na ya kugomezgeka kwa ŵanthu. Baibolo likutiphalira nkhani za umo Yehova wakeruzgira ŵanthu ŵanyake ndiposo mitundu. Liliso na mauchimi ghakukhwaskana na vyeruzgo ivyo wapelekenge kunthazi. Chifukwa wuli tikugomezga kuti Yehova wakupeleka vyeruzgo vyake mwaurunji ndipo walutilirenge kweruzga mwaurunji?

16, 17. Kasi ni viyelezgero wuli ivyo vikulongora kuti ŵanthu ŵakuwona vinthu mwakubudika vyakukhwaskana na urunji weneko?

¹⁶ Pakuyowoya za Yehova, tingayowoya nadi kuti: “Nthowa zake zose mburunji.” (Dotoronome 32:4) Palije waliyose wa ise uyo wangayowoya kuti nthowa zake zose ni zaurunji, chifukwa kanandi tikuwona vinthu mwakubudika ndipo vikutipangiska kuti tileke kumanya icho ntchakwenelera. Mwachiyelezgero, ghanaghanani za Abrahamu. Iyo wakaŵeyelera Yehova kuti waleke kuparanya Sodomu, nangauli mukazura mikhaliro yiheni. Wakafumba Yehova kuti: “Kasi mwamuparanya ŵarunji pamoza na ŵaheni?” (Genizesi 18:23-33) Mbunenesko kuti zgoro likaŵa lakuti yayi. “Yehova wakalokweska sulefure na moto pa Sodomu” pamanyuma pakuti Loti na ŵana ŵake ŵafika ku Zowari uko ŵakachimbilira. (Genizesi 19:22-24) Mwakupambana na Abrahamu, Yona “wakagolera na ukali” apo Chiuta wakalongora lusungu ŵanthu ŵa ku Nineve. Pakuti Yona wakaŵa kuti wapharazga kale kuti ŵanthu aŵa ŵaparanyikenge, wakatenge wakondwenge chomene kuwona kuti ŵakumara, mwambura kupwelerako kanthu kuti ŵalapa mwakufumira pasi pa mtima.—Yona 3:10–4:1.

 ¹⁷ Yehova wakasimikizgira Abrahamu kuti wakulongora urunji para wakuparanya waka ŵaheni yayi kweniso para wakuponoska ŵarunji. Yona wakeneranga kusambira kuti Yehova ngwalusungu. Usange ŵaheni ŵasintha nthowa zawo, iyo “wakunozgeka kugowokera.” (Salimo 86:5) Mwakupambana na ŵanthu awo ŵakuŵa na wofi kuti wangaluza malo ghawo, Yehova wakupeleka cheruzgo kuti walongore waka kuti wali na nkhongono zinandi yayi, ndipo wakuleka kulongora lusungu chifukwa cha kopa ŵanthu kuti ŵangamudelera yayi. Iyo wakulongora lusungu usange pali chifukwa chakupulikikwa chakuchitira nthena.—Yesaya 55:7; Ezekiyeli 18:23.

18. Kasi pali ukaboni wuli wa mu Baibolo uwo ukulongora kuti Yehova wakuyeyeka waka na ivyo ŵanthu ŵakuyowoya yayi?

¹⁸ Ndipouli, Yehova wakujalika kumaso na ivyo ŵanthu ŵakuyowoya yayi. Apo ŵanthu ŵake ŵakamba kusopa vikozgo, Yehova wakayowoya mwankhongono kuti: “Nimweruzganinge kuyana na nthowa zinu na kumulangani chifukwa cha machitiro ghinu ghose ghaukazuzi. Jiso lane limuchitiraninge chitima chara. Ndipo nimuchitiraninge chiwuravi yayi, chifukwa nimulanganinge kuyana na nthowa zinu.” (Ezekiyeli 7:3, 4) Ntheura para ŵanthu ŵakulimbikira kuchita ivyo ŵeneko ŵakukhumba, Yehova wakuŵapa cheruzgo chakwenelera. Kweni wakupeleka cheruzgo usange pali ukaboni wakukwana. Ntheura “kulira” kwa mu Sodomu na Gomora kukati kwafika mu makutu ghake, Yehova wakati: “Nikhilirenge kwenekuko kuti nkhawone usange ŵakuchita nadi kuyana na kulira uko kwafika kwa ine.” (Genizesi 18:20, 21) Tikuwonga chomene chifukwa Yehova wakupambana chomene na ŵanthu awo ŵakweruzga nkhani uku ŵandapulike fundo zose. Kuyowoya unenesko, Yehova wali nadi nga umo Baibolo likuyowoyera kuti, “Chiuta wakugomezgeka, wambura ubendezi.”—Dotoronome 32:4.

19. Kasi tingachita wuli usange tili na mafumbo ghakukhwaskana na umo Chiuta wakulongolera urunji?

¹⁹ Baibolo likuzgora fumbo lililose yayi lakukhwaskana na ivyo Yehova wakachita kumanyuma, ndipo likulongosora vyose yayi  vyakukhwaskana na umo Yehova wazamweruzgira ŵanthu kunthazi. Usange tazizikika na nkhani yinyake panji uchimi unyake wa mu Baibolo, tingalongora mtima wakugomezgeka nga wa Mika uyo wakalemba kuti: “Nilindilirenge waka Chiuta wa chiponosko chane.”—Mika 7:7.

20, 21. Chifukwa wuli tingagomezga kuti Yehova nyengo zose wazamuchita icho ntchakwenelera?

²⁰ Tingagomezga na mtima wose kuti pa chakuchitika chilichose, Yehova wazamuchita icho ntchakwenelera. Nanga vingaŵa kuti ŵanthu ŵakulekelera vinthu vyambura urunji, Yehova wakulayizga kuti: “Nduzga ni zane, nizamuwezgera.” (Ŵaroma 12:19) Usange tikulindilira, nase tizamuyowoya na mtima wose mazgu agho mpositole Paulosi wakayowoya kuti: “Kasi Chiuta ngwambura urunji? Yayi!”—Ŵaroma 9:14.

²¹ Panyengo yasono tili mu “nyengo zinonono na zakusuzga.” (2 Timote 3:1) Vinthu vyambura urunji na “visuzgo” vyapangiska kuti paŵe nkhaza za mtima bii. (Mupharazgi 4:1) Ndipouli, Yehova wandasinthe. Wachali kutinkha vinthu vyambura urunji, ndipo wakupwelelera chomene awo vinthu vikuŵayendera mwambura urunji. Usange tilutilirenge kugomezgeka kwa Yehova na muwuso wake, iyo wazamutipa nkhongono zakuzizipizgira m’paka panyengo yake yakuŵikika apo wazamuwuskapo vinthu vyose vyambura urunji mu Ufumu wake.—1 Petrosi 5:6, 7.