1, 2. (a) Kasi ŵaliska ŵa mu Israyeli ŵakaŵa na milimo wuli? (b) Kasi ŵapapi ŵakuyana wuli na ŵaliska?

MU Israyeli kale, uliska ukaŵa wakusuzga. Ŵaliska ŵakazizipizganga kotcha kwa zuŵa na kuzizima kwa mphepo. Kweniso ŵakavikiliranga mskambo ku vinyama vyakofya na ku ŵanthu. Nyengo na nyengo, ŵaliska ŵakawonanga umo mberere zawo ziliri ndipo para ŵasanga kuti yinyake njilwari panji yapwetekeka ŵakayiwovwiranga. Twanamberere ŵakatupweleleranga mwapadera chifukwa tukaŵavya nkhongono.—Gen. 33:13.

² Ŵapapi awo Mbakhristu ŵakwenera kuŵa na mikhaliro yakuyanako na ya ŵaliska. Ŵali na mulimo wa kulera ŵana ŵawo “mu kulanga na kuŵasambizga maghanoghano gha Yehova.” (Efe. 6:4) Kasi mulimo uwu ngupusu? Yayi. Ŵana ŵakukumana na masuzgo chifukwa cha visambizgo vya Satana kweniso chifukwa cha makhumbiro gha thupi lawo. (2 Tim. 2:22; 1 Yoh. 2:16) Usange muli na ŵana, kasi mungaŵawovwira wuli? Tiyeni tidumbiskane fundo zitatu izo zingamovwirani kuti muliske ŵana ŵinu: kuŵamanya makora, kuŵaryeska na kuŵalongozga.

3. Kasi ŵapapi ŵangalondezga wuli ulongozgi wakuti ‘ŵamanyiske makora’ ŵana ŵawo?

³ Muliska muwemi wakusanda mberere yiliyose kuti wamanye usange yili makora. Ntheura pera, mwaŵapapi mukwenera kusanda ŵana ŵinu. Baibolo likuti: “Umanyiskenge makora miskambo yako umo yiliri.” (Zinth. 27:23) Kuti muchite nthena, mukwenera kumanya ivyo ŵakuchita na ivyo ŵakughanaghana. Kasi mungachita wuli? Nthowa yiwemi chomene yakuchitira nthena, nkhuyowoyeskana nawo pafupipafupi.

4, 5. (a) Kasi ni masachizgo wuli agho ghangawovwira kuti ŵawukirano ŵafwatuke kuyowoya vyakusingo ku ŵapapi ŵawo? (Wonani chithuzithuzi chakwamba.) (b) Ntchivichi icho imwe mwachita kuti ŵana ŵinu ŵafwatukenge pakuyowoya namwe?

⁴ Ŵapapi ŵanyake ŵawona kuti vikuŵasuzga chomene kuyowoyeskana na ŵana ŵawo ŵawukirano. Nyengo zinyake ŵawukirano ŵakuchita soni kuti ŵayowoye maghanoghano ghawo ku ŵapapi. Usange ndimo ŵana ŵinu ŵakuchitira, kasi mungaŵawovwira wuli? M’malo mwa kuchichizga mwana winu kuti mudumbiskane nayo, yowoyani nayo uku mukuchita milimo yinyake. (Dute. 6:6, 7) Panji mungakhumbikwira kuchitira lumoza vinthu. Mungavakacha nayo, kuchitira lumoza maseŵero, panji kuchitira lumoza kamulimo kanyake pa nyumba. Ivi vingawovwira kuti ŵana ŵinu ŵawukirano ŵafwatuke kuyowoya vyakusingo.

⁵ Kasi mungachita wuli usange mwana winu wakutondeka nipera kuyowoya vyakusingo? Mungayezga nthowa yinyake. Mwachiyelezgero, m’malo mwa kufumba mwana winu msungwana ivyo vyamuchitikira panji ivyo wachita pa zuŵa ilo, yowoyani ivyo vyachitikira imwe panji ivyo mwachita. Para mungachita nthena, nayo wangafwatuka kuyowoya ivyo vyamuchitikira panji ivyo wachita pa zuŵa ilo. Kweniso usange mukukhumba kumanya maghanoghano ghake pa nkhani yinyake, m’malo mwa kumufumba kuti, kasi uli kuchitapo ivi?, mungamufumba kuti, kasi uli kuwonapo munthu wakuchita ivi? Mungamufumba umo ŵanyake ŵakughanaghanira pa nkhani iyo. Kufuma apo, mungamufumba ulongozgi uwo wangaŵapa.

6. Kasi mupapi wangachita wuli kuti ŵana ŵake ŵamuphalirenge vyakusingo? Kasi wangalongora wuli kuti ngwakufwatuka?

⁶ Kuti ŵana ŵinu ŵamuphalirani vyakusingo, ŵakwenera kuwona kuti muli ŵambura kutangwanika kweniso kuti muli ŵakufwatuka. Para ŵapapi ŵakuwoneka kuti mbakutangwanika chomene mwakuti ŵakutondeka kuyowoya na ŵana ŵawo, ŵana ŵangaŵaphalira yayi masuzgo ghawo. Kasi mungalongora wuli kuti muli ŵakufwatuka? Ntchakukwana yayi kuyowoya waka kuti, “Mungayowoya nane nyengo yiliyose.” Ŵana ŵinu ŵawukirano ŵakwenera kumanya kuti para ŵiza na masuzgo ghawo kwa imwe, mughachepeskenge yayi nesi kukwiya. Ŵapapi ŵanandi ŵakuchita makora pa nkhani iyi. Kayla, wa vyaka 19, wakati: “Nkhufwatuka kuyowoya chilichose kwa adada. Ŵakunidumulizga yayi nesi kuneruzga. Ŵakutegherezga waka. Pamanyuma, ŵakunipa ulongozgi uwemi chomene.”

7. (a) Kasi mupapi wangalongora wuli umanyi pakuyowoya na mwana wake nkhani ya vibwezi? (b) Kasi ŵapapi ŵangatopora wuli mitima ya ŵana ŵawo kwambura kumanya?

⁷ Nanga ni para mukuyowoya nkhani zakukhozga soni, nga nkhani ya vibwezi, ntchiwemi yayi kuchenjezga waka. Kweni mukwenera kusambizga ŵana ŵinu vinthu vyakwenelera ivyo ŵangachita pa nkhani iyi. Tiyelezgere kuti mwaluta ku resitiranti na kusanga kuti pa ndondomeko ya vyakurya pali machenjezgo ghekhaghekha ghakukhwaskana na vyakurya vya poyizoni. Panji mungafuma waka mu resitiranti iyi na kupenja yinyake. Ŵana ŵinu nawo ŵangachita nthena usange m’malo mwa kuŵapa ulongozgi uwo ŵapukwa, mukuŵapa waka machenjezgo. (Ŵazgani Ŵakolose 3:21.)  M’malo mwake, chitani vinthu mwaumanyi. Emily, mudumbu wa vyaka 25, wakati: “Pakuyowoya nane nkhani ya vibwezi, ŵapapi ŵane ŵakuyowoya waka viheni vya kuŵa na chibwezi yayi. Iwo ŵakuyowoya uwemi wa kumanya na kusankha makora munthu wakutorana nayo. Ivi vyanovwira kuti niŵenge wakufwatuka kuyowoya nawo nkhani iyi. Nakuti nkhukhumba kuti iwo ŵamanyenge para nili na chibwezi m’malo mwa kuŵabisa.”

8, 9. (a) Kasi para ŵapapi ŵakutegherezga kwambura kumudumulizga mwana pakuŵa vyandulo wuli? (b) Kasi zuŵa linyake mukachita wuli kuti muŵategherezge makora ŵana ŵinu?

⁸ Kuyana na ivyo Kayla wakayowoya, ŵana ŵinu ŵangafwatuka kuyowoya namwe para mukutegherezga mwakuzika ivyo ŵakuyowoya. (Ŵazgani Yakobe 1:19.) Katia, mama uyo wakulera yekha mwana wake, wakati: “Kale nkhazikiranga yayi para mwana wane wakuyowoya. Nkhamupanga mwaŵi yayi wakuti wamalizge dankha kuyowoya. Nyengo zinyake nkhakhumbanga yayi kutegherezga chifukwa cha vyakulema, nyengo zinyake chifukwa chakuti nkhakhumbanga yayi kunisuzga. Sono pakuti nili kusintha nkharo yane, mwana wane nayo wali kusintha. Sono wakupulikira chomene.”

⁹ Dada munyake, zina lake Ronald, nayo ivi vikamuchitikiranga apo mwana wake msungwana wakaŵa na vyaka 16. Ronald wakati: “Mwana wane wati waniphalira kuti wazomera munyamata ku sukulu, pakwamba nkhakwiya chomene. Kweni nkhati naghanaghanirapo umo Yehova wakuchitira vinthu na ŵateŵeti ŵake mwakuzikira ndiposo mwamahara, nkhawona kuti chingaŵa chiwemi kuti nimupe mwaŵi kuti walongosore maghanoghano ghake pambere nindamupe ulongozgi. Nili wakukondwa kuti nkhachita nthena. Kakaŵa kakwamba kuti nipulikiske maghanoghano gha mwana wane. Wakati wamara kulongosora, chikaŵa chipusu chomene kumuyowoyeska. Nkhakondwa chomene kuti wakapulikira ulongozgi uwo nkhamupa. Wakaniphalira kuti waŵikapo mtima kuti wasinthenge nkharo yake.” Para mukuyowoya nawo pafupipafupi ŵana ŵinu, mukumanya makora ivyo ŵakughanaghana. Ichi chikovwira kuti muŵawovwire kuti ŵasankhenge vinthu viwemi pa umoyo. *

10, 11. Kasi mungaŵawovwira wuli ŵana ŵinu kuti ŵaleke kupatukako ku unenesko?

¹⁰ Muliska muwemi wakumanya kuti  mberere yiliyose yingazgeŵa. Yingachita nthena panji chifukwa chakuti yawona utheka uwemi patali na zinyake. Kufuma apo, yingawonaso unyake. Mwantheura yingapatukako chomene ku zinyake. Mwakuyana waka, pachoko na pachoko mwana winu wangaleka unenesko. Wangaŵa kuti wapusikika na ŵabwezi ŵaheni panji vyakusanguluska viheni. (Zinth. 13:20) Kasi mungachita wuli kuti ivi vileke kuchitika?

¹¹ Apo mukusambizga ŵana ŵinu, ŵawovwirani mwaluŵiro para mwasanga kuti ŵali na suzgo. Ŵawovwirani kuti ŵalutilire kuŵa na mikhaliro yiwemi. (2 Pet. 1:5-8) Mungachita ivi pa Nyengo Yakusopera ya Mbumba. Pa nkhani iyi, Uteŵeti Withu wa Ufumu wa Okutobala 2008 ukati: ‘Awo ni mitu ya mbumba ŵakuchiskika kuti ŵachitenge ntchito iyo Yehova wali kuŵapa na kuwoneseska kuti nyengo zose ŵakuchita sambiro la Baibolo la mbumba.’ Kasi mukuliska ŵana ŵinu pa nyengo iyi? Manyani kuti ŵana ŵinu ŵakuwonga chomene kuti mukuŵapwelelera mwauzimu.—Mat. 5:3; Fil. 1:10.

12. (a) Kasi Nyengo Yakusopera ya Mbumba yaŵawovwira wuli ŵawukirano ŵanyake? (Kweniso wonani bokosi lakuti “ Ŵakuwonga Nyengo Yakusopera ya Mbumba.”) (b) Kasi imwe Nyengo Yakusopera ya Mbumba yamovwirani wuli?

¹² Wonani ivyo wakayowoya Carissa, muwukirano uyo mbumba yakwake yasanga chandulo chifukwa cha kuŵa na Nyengo Yakusopera ya Mbumba. Iyo wakati: “Nyengo Yakusopera ya Mbumba nkhuyitemwa chifukwa tose tikuŵa pamoza ndipo tikudumbiskana mwakufwatuka. Ivi viwovwirenge kuti kunthazi tizakakumbukirenge vinthu vinandi vyakukondweska. Adada ŵakuŵikapo mtima kuti nyengo zose tiŵenge na Nyengo Yakusopera ya Mbumba. Ivi vikunovwira kuti nane niŵikengepo mtima. Kweniso vikunovwira kuti niŵachindikenge chomene adada pakuŵa mutu wa mbumba.” Brittney, mudumbu wa vyaka 23, wakati: “Nyengo Yakusopera ya Mbumba yanovwira kuti niŵatemwenge chomene ŵapapi ŵane. Pa nyengo iyi, ŵakutegherezga masuzgo ghane ndipo ŵakulongora kuti ŵakunighanaghanira. Nyengo Yakusopera ya Mbumba yikovwira kuti mbumba yithu yiŵe yakukhora ndiposo yakukolerana chomene.” Ŵapapi ŵakwenera kulyeska ŵana ŵawo mwauzimu, chomenechomene pa Nyengo Yakusopera ya Mbumba. Iyi ni nthowa yiwemi iyo ŵangalongolera kuti mbaliska ŵawemi. *

13. Kasi ntchivichi icho chingawovwira mwana kuti wambe kuteŵetera Yehova?

¹³ Muliska muwemi wakuŵa na ndodo kuti yimovwire kulongozga na kuvikilira mskambo wake. Chilato chake chikuru ntchakuti walongozgere mberere zake ku “luhari luwemi.” (Ezek. 34:13, 14) Pakuŵa mupapi, namwe mukwenera kuti mukukhumba kulongozga ŵana ŵinu na kuŵawovwira kuti ŵateŵetere Yehova. Mukukhumba kuti ŵana ŵinu ŵaŵe na maghanoghano nga gha wamasalimo, uyo wakalemba kuti: ‘Nkhucha kuchita khumbo linu A Chiuta wane; dango linu lili mukati mwa mtima wane.’ (Sal. 40:8) Para ŵana ŵinu ŵali na maghanoghano agha, ŵajipatulirenge kwa Yehova na kubatizika. Ndipouli, pambere ŵandajipatulire ŵakwenera kuŵa ŵakukhwima mwauzimu ndiposo ŵakukhumbisiska kuteŵetera Yehova.

14, 15. (a) Kasi ŵapapi awo Mbakhristu ŵakwenera kuchita wuli usange ŵana ŵawo ŵakukura yayi mwauzimu? (b) Chifukwa wuli muwukirano wangakayika kuti ivyo wakusambira ni vyaunenesko?

¹⁴ Ndipouli, kasi mungachita wuli usange ŵana ŵinu ŵakukura yayi mwauzimu panji ŵakukayikira ivyo ŵakugomezga? Mukwenera kuŵasambizga mwakuwerezgawerezga kuti ŵatemwenge Yehova Chiuta na kuwonga vyose ivyo wachita. (Uvu. 4:11) Para mwachita nthena, ŵana ŵinu ŵazamusankha ŵekha kuteŵetera Chiuta.

 ¹⁵ Kasi mungachita wuli pa nyengo yasono usange ŵana ŵinu ŵakugomezga yayi kuti ivyo ŵakusambira ni vyaunenesko? Ŵawovwirani kumanya kuti para ŵateŵeterenge Yehova pa umoyo wawo, ŵaŵenge ŵakukondwa nyengo zose. Manyani ivyo vikupangiska kuti ŵakayikenge. Mwachiyelezgero, kasi mwana winu wakususka ivyo Baibolo likusambizga, panji suzgo ndakuti wakutondeka kulongosolera ŵanyake ivyo wakugomezga? Kasi mwana winu wakukayikira usange malango gha Chiuta ngakovwira, panji wakopa waka ŵanyake kuti ŵangamuseka?

16, 17. Kasi ŵapapi ŵangawovwira wuli ŵana ŵawo kuti ŵaŵe paubwezi na Yehova?

¹⁶ Kasi mungaŵawovwira wuli ŵana ŵinu kuti ŵaleke kukayikira ivyo ŵakusambira? Kuti ŵawovwire ŵana ŵawo, ŵapapi ŵanandi ŵakufumba kuti: “Kasi ukukondwa kuti ndiwe Mkhristu? Kasi ukusanga vyandulo wuli? Kasi pali masuzgo wuli? Kasi ukuwona kuti vyandulo ivyo tikusanga sono ndiposo ivyo tizamusanga munthazi ni vinandi chomene kuluska masuzgo agho tikusangana nagho? Chifukwa wuli?” Ndipouli, kuŵafumba nga ndimwe ŵapolisi yayi. Muŵafumbenge mwaubwezi. Mungadumbiskana lemba la Mariko 10:29, 30. Ŵanyake ŵangalemba palwande vyandulo ivyo ŵasanga, masuzgo nagho palwande linyake. Ivi vingaŵawovwira kuti ŵamanye masuzgo agho ghalipo na kusanga nthowa zakughamazgira. Pakuti tikwenera kusambira buku la Baibolo Likusambizgaci? ndiposo la “Citemwa ca Ciuta” na ŵanthu ŵakunweka, ipo ŵana ŵithu ndiwo tikwenera kusambira nawo chomene mabuku agha. Kasi ndivyo mukuchita?

¹⁷ Ŵana ŵinu ŵakwenera kusankha ŵekha uyo ŵakukhumba kuteŵetera. Lekani kughanaghana kuti pakuti imwe mukuteŵetera Yehova, ndikuti ŵana ŵinu nawo ŵamuteŵeterenge. Ŵana paŵekha ŵakwenera kuŵa paubwezi na Yehova. (Zinth. 3:1, 2) Usange mwana winu wakutondeka kuchita nthena, mukwenera kumusambizga visambizgo vyakwambilira. Movwirani kuti wasange mazgoro gha mafumbo agha: “Chifukwa wuli nkhugomezga kuti Chiuta waliko? Chifukwa wuli nkhukhorwa kuti Yehova Chiuta wakunipwelelera nadi? Chifukwa wuli nkhugomezga kuti malango gha Yehova ngakovwira kwa ine?” Wovwirani ŵana ŵinu mwakuzikira kuti ŵamanye kuti kuteŵetera Yehova nkhuwemi chomene. Para mwachita nthena, mulongorenge kuti ndimwe muliska muwemi. *—Rom. 12:2.

18. Kasi ŵapapi ŵangamuyezga wuli Yehova, uyo ni Muliska Mukuru?

¹⁸ Ŵakhristu wose ŵaunenesko ŵakukhumba kuyezga Yehova, uyo ni Muliska Mukuru. (Efe. 5:1; 1 Pet. 2:25) Ŵapapi ŵakwenera kuŵamanya makora ŵana ŵawo. Ŵakwenera kuchita vyose ivyo ŵangafiska kuti ŵalongozge ŵana ŵawo mwakuti Yehova waŵatumbike. Ntheura, liskani ŵana ŵinu ndipo ŵawovwirani kuti ŵatemwenge Yehova.