Blessing * wa linga ungende woku enda ko Europa lohuminyo yoku talavaya kupange woku tata esinga. Pole noke lioku tipuiwa calua vokuenda kueci ci soka oloneke ekũi loku u sapuila okuti epata liaye li pondolavo oku tatiwa lãvi, wa kisikiwa oku li tumbika kupange woku linga upuepue.

Blessing vokuenda kuteke umosi wa enda oku tambula 200 toke 300 kolo euro oco a fete ofuka ya cime caye yeci ci soka 40.000 kolo euro. * Blessing wa lombolola hati, “nda simĩle oku tila pole nda kala lusumba lovina va ponduile oku linga kepata liange. Ame nda kala kupika.” Ulandu waye u likuata leci ci soka olohuluwa vikuãla viomanu va kasi kupika woku linga upuepue voluali.

Ci pitãhala 4.000 kanyamo konyima, umalẽhe umue o tukuiwa hati, Yosefe wa landisiwa la vamanjaye. Eye wa tualiwa konjo yusongui umue wa kemãla Kegito. Ca litepa leci ca pita la Blessing ceci okuti, Yosefe ka tatiwile lãvi konjo yacime caye. Pole eci eye a likala oku lipekela lukãi wacime caye, volundila okuti wa seteka oku putula ukãi wacime caye. Eye wa kapiwa vokayike kuenda wa kutiwa lalienge.—Efetikilo 39:1-20; Osamo 105:17, 18.

Yosefe wa kala upika kosimbu kuenda Blessing wa linga upika koloneke vilo. Pole vosi yavo vambatiwa loku landisiwa okuti ka va tendiwile ndomanu pole, ndolomĩlu.

Uyaki wa lekisa okuti oyo onjila ya leluka vali kolofeka oco vi kuate apika. Osoma yo Kegito o tukuiwa hati, Thutmose III wa tukuiwa okuti eye wa nena eci ci soka 90.000 kolomandekua noke liuyaki umue wa lingiwila vo Kanana. Va Egito va va kisika oku talavaya  ndapika kupange woku fẽla ulu, oku tunga olonembele kuenda oku fẽla ololekua viovava.

Kuviali wa va Roma, uyaki wa endavo oku nena apika valua kuenda olonjanja vimue apika vaco va enda oku ambatiwa kuyaki. Eci ci lekisa okuti, kocita catete etendelo liomanu va kala vo Roma, apika ovo va luile vali enene. Apika valua vo Kegito kuenda ko Roma, va enda oku talisiwa ohali yalua. Omo liaco, apika va enda oku fẽla ulu ko Roma, va lavokaile oku kala lika komuenyo ci soka 30 kanyamo.

Vokuenda kuotembo, upika ka wa lelukile. Oku u pisa kocita 16 toke kocita 19, omĩlu yoku landisa apika poku vopa vo Afrika loku va tuala ko Amerika, ya eca olombongo vialua voluali. Ulandu wocisoko co UNESCO wa lombolola okuti, ci soka 25 kolohuluwa kuenda 30 kolohuluwa vialume, akãi kuenda omãla va kuatiwa kuenda va landisiwa. Omanu valua va fa poku yoka okalunga ko Atlantiko. Olaudah Equiano upika umue wa puluka wa popia hati: “Oku litetela kuakãi kuenda kuomanu va kasi oku fa, kua koka ulandu umue u lingisa usumba.”

Pole, upika ka wa lingile lika ocitangi cimue ca pita voluali. Ci soka 21 kolohuluwa vialume, akãi kuenda omãla, va talavaya ndapika okuti va tambula ofeto yitito ale ka va tambula lacimue ndomo ci kisiwa Vocihandeleko Catiamẽla Kupange. Koloneke vilo, apika va siata oku talavaya kupange woku fẽla ulu, olonjo vioku panga ovina vimue, oku panga a tisolo kuenda olonjo viavo muẽle. Ndaño okuti upange waco ka wa kũlĩhiwile lombiali, pole upika wamamako oku livokiya.

Oku tatiwa lãvi kua siata oku vetiya apika valua oku yaka oco va sande elianjo. Kocita catete O.Y., Espártaco wa songuila eci ci soka 100.000 kapika oco va yake la va Roma pole, ka va kuatele onima yiwa. Kocita 18, apika va kala kocifuka co Karibe, kofeka yo Espanha, va sinĩla vacime cavo. Ohali apika va tala koku tuika omuenge woku panga osuka, ya koka uyaki vokuenda kueci ci soka 13 kanyamo kuenje ca koka oku tumbikiwa kuofeka yo Haiti kunyamo wo 1804.

Ulandu wa va Isareli Woku Tunda kumandekua Kegito, owo wa velapo vulandu wosi wapika voluali. Citava okuti ofeka yaco yosi ya va Isareli ya yovuiwa kupika Kegito. Ovo va yonguile elianjo. Embimbiliya li lombolola omuenyo wavo Kegito eci va kala  kumandekua okuti, “va va vumbaisa lefũki.” (Etundilo 1:11-14) Handi vali, Fareo wa tuma oku lavulula oku citiwa kuomãla vava Isareli oco etendelo liavo ka li ka livokiye.—Etundilo 1:8-22.

Va Isareli va tẽla lika oku yovuiwa kupika Kegito omo liekuatiso lia Suku. Suku wa sapuila Mose hati: “Nda kũlĩha olohali viavo. Ndeya oku va popela.” (Etundilo 3:7, 8) Oku upisa eteke liaco, va Yudea kolonepa viosi va enda oku linga ocipito co Paskoa unyamo lunyamo.—Etundilo 12:14.

Embimbiliya li popia hati: “Ku Yehova Suku yetu ka kuli oku pengisa esunga,” kuenda li tu sapuilavo okuti eye ka pongolokele. (2 Asapulo 19:7; Malakiya 3:6) Suku wa tuma Yesu oco ‘a kunde eyovo kapika . . . loku yovola vana va talisiwa ohali.’ (Luka 4:18) Anga hẽ ci lomboloka oku yovola upika lupika? Sio. Yesu wa tumiwa palo posi oco a yovole omanu kekandu kuenda kolofa. Eye wa popia hati: “Ocili cu yovoli.” (Yoano 8:32) Toke koloneke vilo, ocili Yesu a longisa ci kasi oku yovola omanu volonjila via litepa.—Tanga vokakasia losapi hati: “ Oku Puluka Kolonjila Via litepa Viupika.”

Ocili okuti Suku wa kuatisa Yosefe kuenda Blessing oku puluka kolonepa via litepa viupika. O pondola oku sanga ulandu u komõhisa wa Yosefe kocipama 39 toke 41 Vembimbiliya, kelivulu Liefetikilo. Oku yovuiwa kua Blessing kupika kua limbukiwa.

Noke lioku tundisiwa kofeka yo Europa, Blessing wa enda kofeka yo Espanha. Kofeka yaco, wa lisanga Lolombangi via Yehova kuenje wa fetika oku lilongisa Embimbiliya. Omo okuti wa nõlapo oku linga apongoloko komuenyo waye, wa sanda upange umue kuenda wa pinga ku cime caye oco a tepulule olombongo a enda oku u feta vosãi. Eteke limue, cime ca Blessing wa telefonala. Eye wa yonguile okuti Blessing ka feti vali ofuka kuenda wo pinga ongecelo. Nye co vetiya oku ci linga? Eye wa fetikavo oku lilongisa Embimbiliya Lolombangi Via Yehova! Blessing wa popia hati: “Ocili ci pondola oku ku yovola kolonepa vialua.”

Yehova Suku, wa kuata esumuo lialua vutima omo liohali va Isareli va kala oku tala kupika Kegito, kuenda wa siatavo oku yeva esumuo lialua eci a mola ekambo liesunga koloneke vilo. Ocili okuti oco ku maliwe upika, ci sukila oku linga apongoloko alua komanu. Pole, Suku wa likuminya oku linga apongoloko. “Puãi kuli ilu liokaliye longongo yokaliye tu lavoka omo liohuminyo yaye, muna mu kala esunga.”—2 Petulu 3:13.