Ngeca Olopandu Ku Yehova Omo Lioku U Vumba Ndaño Lovitangi

Ulandu wa Lomboluiwa la MAatje de Jonge-Van Den Heuvel

NDI kuete 98 kanyamo. Tunde eci nda fetika oku vumba Yehova pa pita ale ci soka 70 kanyamo, ndaño ekolelo liange lia siata oku setekiwa. Vokuenda Kuyaki Wavali wa pita Voluali luosi, nda ambatiwile kocitumãlo cimue coku kangisila olomandekua. Pole, eci nda kala kocitumãlo caco, onjanja yimue omo liesumuo, ndeya oku nõla onjila yimue ya ndi nenela oku livela. Noke yanyamo amue, nda pita vali loseteko yikuavo. Ndaño lovitangi viaco, ndi pandula Yehova omo liesumũlũho ndi kuete lioku u vumba.

Kunyamo wo 1940, kosãi ya Mbalavipembe, omuenyo wange wa pita vepongoloko linene. Tua kala kolupale luo Hilversum, lu sangiwa ocinãla ci soka 24 kolokilometulu, kombuelo yo Amsterdã kofeka yo Holanda. Ofeka ya kala peka liuviali Wolonazista. Otembo yaco, tunde eci tua likuela lulume wange Jaap Jonge, pa pitile lika anyamo atãlo kuenda omõla wetu ukãi o tukuiwa hati Willy wa kuata anyamo atatu. Tua lisunguile lepata limue liolosuke li kuete omãla ecelãla. Pole ndaño lusuke waco, veya oku yekisa ukuenje umue konjo yavo, wa kalako otembo yosi. Ame nda enda oku lipula ndoco: ‘Momo lie va likapela ocilemo caco?’ Eci nda enda oku va poka okulia, ndeya oku limbuka okuti ukuenje waco, wa kala ukundi wotembo yosi. Eye wa ndi sapuila ovina vialua viatiamẽla Kusoma wa Suku kuenda asumũlũho u ka nena. Nda sola calua ovina viaco, kuenje nda tava kocili Cembimbiliya. Kunyamo waco, haico nda litumbika ku Yehova kuenje nda papatisiwa. Eci pa pita unyamo, ulume wange wa tavavo kocili Cembimbiliya.

Ndaño sia kuatele ukũlĩhĩso walua Wembimbiliya, nda kũlĩhĩle eci ci lomboloka oku kala Ombangi ya Yehova kuenje nda nõlapo oku tiamẽla kocisoko caco ca suvukiwile lolombiali. Nda kũlĩhĩlevo okuti Olombangi vialua via Yehova via kapiwa vokayike omo lioku kunda esapulo Liusoma. Omo liaco, nda fetika oku kundila konjo lanjo, kuenje ame lulume wange tua ecelela okuti onjo yetu yi kala ocitumãlo coku yekisa akundi votembo yosi kuenda olomitavaso vi nyula akongelo. Onjo yetu ya lingavo ocitumãlo coku seleka alivulu a enda oku tu sila vamanji va tunda kolupale luo Amsterdã. Olosikaleta viavo vioku ambatela alivulu, va vi sikilila olokapa. Hacisolakuoco lutõi va lekisa! Ovo va kapele omuenyo wavo kohele oco va kuatise vamanji.—1 Yoa. 3:16.

“A Mãi Ndopo o Tiuka?”

Noke yolosãi epandu tunde eci nda papatisiwa, konjo yetu kueya akuenje vatatu velombe, va talama puvelo. Ovo va iñila vonjo kuenje va fetika oku puputamo. Ndaño ka va sangelemo ohondo yeyuka alivulu, pole va sanga alivulu amue vemehi liula wetu. Noke va ndi handeleka oku va kuama toke kocivili cakuenje velombe. Eci ndosika omõlange siti sialapo ciwa, eye wa ndi pula hati: “A mãi ndopo o tiuka?” Ame ndo tambulula siti: “Oco, ndopo ndi tiuka a  mõlange.” Pole, oco ndi lisange vali lomõlange nda pita 18 kolosãi.

Eci nda pitila kocivili caco, usongui wakuenje velombe wa ndi londisa vomboyo oco ndi ka sombisiwe kolupale luo Amsterdã. Vakuakusombisa, va ndi kisika oku tukula olonduko via vamanji vatatu alume Olombangi via Yehova va tunda ko Hilversum. Ame nda tambulula hati: “Sia va kũlĩhĩle, pole, nda kũlĩha ño ulume umosi. Ulume waco wa siata oku tu nenela asenjele.” Ondaka yange ya kala yocili, momo manji yaco eye wa enda oku tu nenela asenjele. Noke ndo sapuila vali hati: “Sia kũlĩhĩle nda eye Ombangi ya Yehova. U pulisi ene muẽle.” Omo okuti nda likala oku va sapuila ovina vikuavo, va ndi veta olokusi kuenje va ndi kapa vokayike muna nda kala olosãi vivali. Eci ulume wange a yeva oku nda kala, weya kuenje wa ndi nenela uwalo kuenda okulia. Kunyamo wo 1941, kosãi Yenyenye, nda tumiwa ko Ravensbrück ocitumãlo cikuavo ca kemãlele coku kangisila akãi ca kala ocinãla ci soka 80 kolokilometulu ko norte yo Berlim, kofeka yo Alemanya.

“A Manji ku ka Sumue”

Eci tua pitila, va tu sapuila okuti, nda wa tavi oku sinala olonduko kopapelo yuvangi woku siapo etavo liene, u tiukila kolonjo viene. Pole, sia tavele oku ci linga. Noke va ndi tambula ovikuata viange loku ndi lulisa uwalo kuenje nda kapiwa vohondo yoku lisukuila muna nda sanga vamanji vamue akãi va tunda kofeka yo Holanda. Tua tambula uwalo wolomandekua, lelonga limue, okopo, kuenda onguto. Keteke liatete, tua lale vosinge yimue yolomandekua vi pita ombamba. Eyi, oyo ya kala onjanja yatete nda lolula asuẽlela tunde eci nda kuatiwa. Nda fetika oku sukoka loku lipula ndoco: “Nye ci laika oku pita lame? Eteke lipi ndi ka tunda kulo?” Vepuluvi liaco, ukamba wange la Yehova wa fetika oku tepuluka, momo otembo yaco ndopo nda kũlĩha ocili Cembimbiliya. Nda sukilile oku lilongisa ovina vialua. Keteke likuavo eci tua kala kevilikiyo liolomandekua, manji umue ukãi wo ko Holanda, wa limbuka esumuo liange. Eye wa ndi sapuila hati: “A manji ku ka sumue, sanjuka! Nye ci pondola oku nyõla ekalo lietu?”

Noke yoku tunda kevilikiyo liolomandekua, va tu tuala kolosinge vikuavo kua kala vamanji valua akãi va tunda kofeka yo Alemanya kuenda ko Holanda. Vamanji vamue vo ko Alemanya, va kalako ale ci pitahãla unyamo. Oku kala kumue lavo, ca ndi pamisa calua kuenda ca ndi lembeleka. Nda komõhavo calua omo okuti olosinge via vamanji yaco, ovio lika via yelele kocilombo caco. Handi vali, olosinge vietu, ovio lika via kũlĩhĩwile okuti ka va nyani, ka va li popi olondaka vĩvi, kuenda ka va liyaki. Ndaño lohali yalua, olosinge vietu via kala ndocifuka cimue ca yelisua vokalunga keyuka eliño.

Omuenyo Kumandekua

Omuenyo wetu kumandekua, wa kala woku talavaya calua kuenda oku lia citito. Tua enda oku pasuka kowola yatãlo komẽle, kuenje va fetika oku vilikiya olomandekua viosi. Noke va tu talamisa pocila vokuenda kuowola ndaño lombela ale lutanya walua. Kowola yatãlo kekumbi noke yoku lembuka kupange, va kovonga vali olomandekua viosi. Noke tu yuvila osopa lo kambolo kamue kuenje tu enda koku pekela lekavo lialua.

Oku upisa Sengunda toke Casapalo, nda enda oku talavaya kepia oku kelula otiliku loku yi sasa kuenda oku yi yelela. Ndaño okuti upange  waco wa tĩlile calua haiwo u liñisa etimba, nda linga upange waco oloneke viosi, momo nda kala umalẽhe kuenda nda kuata olohõlo. Handi vali, omo poku linga upange waco nda enda oku imba ovisungo vi kuete esapulo Liembimbiliya, ca ndi pamisa calua. Pole, oloneke viosi nda kuata ongeva lulume wange kuenda lomõla.

Tua enda oku tambula okulia kutito, pole, eteke leteke vamanji va enda oku seleka okambolo kamue oco okuti Calumingu eci tu kala pamosi oku sapela catiamẽla Kembimbiliya, tu liapo kamue. Ka tua kuatele alivulu, pole, nda enda oku yevelela vamanji vakuekolelo haivo akulu vendamba vo ko Alemanya eci va sapela ovina viespiritu. Tua lingavo ocipito Conjivaluko yolofa via Kristu.

Ohali, Oku Livela, Kuenda Elembeleko

Olonjanja vimue, va enda oku tu kisika oku linga upange umue woku kuatisa uyaki Wolonazista. Omo lioku yuvula oku litenga vopulitika, vamanji vosi akãi va likala oku linga upange waco, kuenje nda kuamavo utõi wavo. Omo liaco, va tu kangisa okuti ka va tu ĩhile okulia vokuenda kuoloneke vimue kuenda va tu kisika oku talama vilu olowola vialua pocila colomandekua. Onjanja yimue kotembo yokuenye, tua yikiwile volosinge vokuenda kueci ci soka 40 koloneke lonjala.

Omo okuti Tulombangi via Yehova, va enda oku tu sapuila okuti, nda tua tava oku sinala olonduko vietu kopapelo yuvangi woku siapo etavo lietu, tu tiukila kimbo lietu. Noke yoku kala ci pitãhala unyamo ko Ravensbrück, nda fetika oku konyoha. Onjongole yoku lisanga lulume wange kuenda omõlange, ya li vokiya calua. Noke nda enda kolondavululi oku pinga opapelo yohuminyo yoku siapo oku kala Ukuakulilongisa Embimbiliya, kuenje nda yi sinala.

Eci vamanji va yeva elinga liange va fetika oku ndi tila. Pole vamanji vamue vavali akãi haivo akulu vendamba vo ko Alemanya okuti, Hedwig la Gertrud, va ndi sandiliya kuenje va ndi lembeleka calua locisola. Osimbu tua kala oku talavayela kumosi koku ungula otiliku, va ndi lomboluila ciwa esilivilo lioku amamako oku vumba Yehova lekolelo kuenda ndomo tu lekisa ocisola cetu kokuaye poku yuvula oku linga ohuminyo yikuavo. Esakalalo liavo liocisola kuenda ocikembe va lekisa kokuange, via ndi vetiya calua. a Nda kũlĩhĩle okuti sia lingile eci ciwa, kuenje nda yonguile oku litiulamo. Eteke limue koñolosi, nda sapuilako manji umue ukãi catiamẽla konjongole yange yoku pinga opapelo nda sinala oco ndi nyõle ohuminyo nda linga. Ulume umue kalei kakuenje velombe wa yeva ombangulo yetu, kuenje koñolosi yaco, haico va ndi londisa vomboyo oku enda ko Holanda. Usongui umue wocivili caco, okuti toke cilo ndi ivaluka ocipala caye, wa ndi sapuila hati: “Ove toke cilo o kasi oku lilongisa Embimbiliya, kuenda o ka amamako oku ci linga.” Ame nda tambulula hati: “Oco, lalimue eteke ndi siapo oku vumba Yehova.” Pole, nda amamako oku sokolola ndoco: ‘Ndi nyola ndati ohuminyo nda linga?’

Etosi limue liohuminyo yaco, lia popia ndoco: “Nda likuminya okuti lalimue eteke ndi tiamẽla vali Kocisoko ca Vakuakulilongisa Embimbiliya.” Nda kũlĩhĩle eci ndi linga! Kunyamo wo 1943 kosãi ya Susu eci nda pitila konjo, nda fetika vali upange woku kunda. Pole, nda olombiali Violonazista via ndi kuatele onjanja yavali oku kunda Usoma wa Suku, nda nda tambula ekangiso lia piãla.

Oco ndi lekise vali onjongole yange yoku vumba Yehova lutima wosi, ame lulume wange tua ecelela okuti onjo yetu yi kala vali ocitumãlo coku seleka ovikanda kuenda oku yekisa olomitavaso vi nyula akongelo. Ngeca olopandu omo okuti Yehova wa nyiha vali epuluvi lioku lekisa ocisola cange kokuaye kuenda kafendeli vaye!

Tua Pita Lesumuo Linene

Noke yolosãi vimue, osimbu uyaki ka wa puile, ame lulume wange tua pita lesumuo linene.  Kunyamo wo 1944, kosãi ya Mbalavipembe, omõletu Willy wa kuatiwa luvei wo difiteria. Uvei waco weya oku li vokiya calua kuenje noke yoloneke vitatu, wa fa. Otembo yaco wa kuata lika anyamo epanduvali.

Oku fisa omõla wetu umuamue lika, ca tu kokela esumuo lialua. Esumuo liaco, lia pitahãla ohali nda tala eci nda kala ko Ravensbrück. Pole, vokuenda kuotembo yaco tua lembelekiwa lolondaka vi sangiwa Kosamo 16:8, vi popia hati: “Oloneke viosi ñapa ñapa Yehova kovaso ange. Omo eye o kasi kondio yange si sengiwa.” Ame lulume wange tua pamisila ekolelo lietu kohuminyo ya Yehova yatiamẽla kepinduko. Tua pandikisa loku vumba Yehova kuenda tua amamako oku lekisa ombili kupange woku kunda olondaka viwa. Osimbu ulume wange ka file kunyamo wo 1969, wa ndi kuatisa oku vumba Yehova lesanju.

Asumũlũho Kuenda Esanju

Vokuenda kuanyamo a pita, nda kuata esanju lialua omo liukamba wetu la vamanji va litumbika kupange wotembo yosi. Ndeci tua lingaile kotembo yuyaki, onjo yetu ya kala ocitumãlo coku yekisa olomitavaso vi nyula akongelo kumosi lakãi vavo eci va linga epasu vekongelo lietu. Manji umue o tukuiwa hati, Maarten lukãi waye Nel Kaptein, okuti va kasi kupange woku nyula akongelo, va kala konjo yetu ci soka 13 kanyamo! Eci manji Nel a fetika oku vela calua, nda kuata esanju lioku u tata konjo yetu vokuenda kuolosãi vitatu toke eci a tula omuenyo. Ukamba nda kuata lavo, kuenda vamanji vakuavo vo pocitumãlo, toke cilo wa siata oku ndi kuatisa oku kala lombembua pokati ka vamanji.

Kunyamo wo 1995, nda kuata esanju lialua eci nda lalekiwa oku enda ko Ravensbrück kocipito conjivaluko. Nda lisanga la vamanji valua akãi vana tua talela kumosi ohali kocila coku kangisila omanu okuti tunde eci tua lisula, pa pitile ale ci soka 50 kanyamo. Oku kala kumosi lavo, ca kala epuluvi limue liesanju kuenda lioku lilembeleka pokati oku lavoka otembo tu ka lisanga vali lavangandietu va fa. Lalimue eteke ndi ka ivala epuluvi liaco.

Upostolo Paulu kelivulu lia va Roma 15:4, wa popia hati: “Epandi kuenda okukolisiwa Lovisonehua ku tu kokela elavoko.” Ngeca olopandu ku Yehova omo lioku tu ĩha elavoko liaco lia siata oku ndi kuatisa oku u vumba lekolelo ndaño lovitangi.

[Atosi pombuelo yamẽla]

[Elitalatu kemẽla 10]

La Jaap, kunyamo wo 1930

[Elitalatu kemẽla 10]

Omõletu Willy eci a kuata anyamo epanduvali

[Elitalatu kemẽla 12]

Kunyamo wo 1995, nda kala kohongele yimue ya ndi lembeleka calua. Ndi kasi kulala watete, kuenda ndimunu wavali oku upisa kepĩli