MUSI magabelo a tshi hwalela tshikepe thungo ya Yuropa, muṅwe muṋameli ane a pfi George Young, o humbula nga ha zwe a zwi ita ngei Brazil a tshi itela Muvhuso wa Mudzimu. * Fhedzi musi lwendo lu tshi khou bvela phanḓa, Wahashu Young o livhisa ṱhogomelo kha mushumo wawe muswa—u shuma tsimu dzi sa athu u shumiwaho ngei Spain na Portugal. O vha a tshi fulufhela uri musi a tshi swika henefho u ḓo ita nzudzanyo ya uri Wahashu J. F. Rutherford a ṋee nyambo na uri hu phaḓaladzwe zwibammbiri zwa 300 000!

Musi Wahashu Young a tshi swika ngei Lisbon, nga 1925, nga khalaṅwaha ya luṱavula o wana ho ṱanganana. Dzangano ḽa republican revolution ḽa 1910, ḽo fhelisa mivhuso nahone ḽa ita uri Kereke ya Katolika i fhelelwe nga maanḓa. Vhathu vho vha na mbofholowo yo engedzeaho, fhedzi dzinndwa dzo bvela phanḓa kha ḽeneḽo shango.

Nga tshifhinga tshe Wahashu Young a vha a tshi khou ita ngatsho nzudzanyo ya uri Wahashu Rutherford a ṋekedze nyambo, muvhuso wo kombetshedza uri hu vhe na mulayo une wa ṱuṱuwedza uri hu vhe na nndwa nga nṱhani ha uri wonoyo muvhuso wo vha wo lingedza u wiswa. Muṅwaleli wa British and Foreign Bible Society, o vhudza Wahashu Young uri o vha a tshi ḓo hanedzwa. Naho zwo ralo, Wahashu Young o humbela thendelo ya u shumisa holo ye ya vha i tshi shumiselwa u ita nyonyoloso. Yeneyo holo yo vha i tshikoloni tsha Camões Secondary School nahone vho mu tendela!

Nga zwenezwo, nga ḽa 13 May ho vha hu ḓuvha ḽe Wahashu Rutherford a vha a tshi khou ḓo ṋekedza ngaḽo nyambo. Vhathu vho vha vho lavhelela ḽeneḽo ḓuvha nga maṱo matswuku! Tshiṱoho tsha yeneyo nyambo tsho vha tshi tshi ri “How to Live on the Earth Forever,” tsho vha tshi tshi khou kunguwedzwa kha gurannḓa na garaṱa dze dza vha dzo ṋambatedzwa kha zwifhaṱo. Vhahanedzi vhane vha bva kha vhuṅwe vhurereli vho ṱavhanya vha gandisa thero kha gurannḓa yavho, i tshi khou tsivhudza vhavhali vhayo uri vha ṱhogomele “vhaporofita vha mazwifhi” vho swikaho zwino. Vhahanedzi vho thoma u phakhela zwibammbiri zwe zwa vha zwi tshi khou hanedzana na zwe Wahashu Rutherford a vha a tshi khou zwi funza nahone vho vha vha tshi khou zwi phakhela vho ima muṋangoni wa holo.

Naho zwo ralo, ho vha hu na vhathu vha ṱoḓaho u vha 2 000 holoni nahone vha ṱoḓaho u vha 2 000 a vho ngo kona u dzhena nga nṱhani ha uri ho vha ho ḓala. Vhaṅwe vhe vha vha vha tshi khou takalela u pfa yeneyo nyambo, vho i thetshelesa vho gonya zwithu zwe zwa vha zwi nga ngomu ha yeneyo holo.

Zwithu a zwo ngo tshimbila zwavhuḓi. Vhahanedzi vho zhamba na u rwisa zwidulo. Fhedzi Wahashu Rutherford o dzika nahone a gonya nṱha ha ṱafula u itela uri a kone u pfala zwavhuḓi. O fhedza u ita nyambo yawe vhukati ha vhusiku—vhathu vha fhiraho 1 200 vhane vha vha na dzangalelo vho ṅwalisa madzina avho na fhethu hune vha dzula hone u itela uri vha kone u wana khandiso dzo thewaho Bivhilini. Nga ḓuvha ḽi tevhelaho, gurannḓa ya O Século yo gandisa thero ye ya vha i tshi khou amba nga ha nyambo ya Wahashu Rutherford.

 Ngei Portugal, Tshiingamo tsha Luportuguese tsho thoma u gandiswa nga September 1925. (Nga tshenetsho tshifhinga, ho vha ho no ḓi thoma u gandiswa Tshiingamo tsha Luportuguese ngei Brazil.) Nga tshenetsho tshifhinga, Mugudi wa Bivhili wa ngei Brazil ane a pfi Virgílio Ferguson o thoma u ita nzudzanyo dza u ya ngei Portugal u itela u thusa kha mushumo wa u huwelela. Onoyo wahashu o vha o no ḓi shuma na Wahashu Young ofisini ya davhi ya Vhagudi vha Bivhili ngei Brazil. Hu sa athu u fhela tshifhinga tshilapfu, Virgílio na mufumakadzi wawe Lizzie, vho dovha vha shuma na Wahashu Young. Wahashu Ferguson o swika nga tshifhinga tsho teaho ngauri Wahashu Young o vha e tsini na u pfulutshela huṅwe u itela uri a ite mushumo wa u huwelela, u katela na u huwelela ngei Soviet Union.

Musi maswole a tshi thoma u langa ngei Portugal, mushumo washu wo ṋaṋa u hanedzwa. Nga tshivhindi, Wahashu Ferguson ho ngo tendela zwenezwo zwi tshi mu ita uri a si tsha dzula henefho nahone o ita zwoṱhe zwi re maanḓani awe uri a tsireledze Vhagudi vha Bivhili na u vha ṱuṱuwedza uri vha bvele phanḓa na u ita mushumo wa u huwelela. O ita khumbelo ya uri hu farelwe miṱangano hayani hawe. Nga October 1927, o tendelwa.

Nga wonoyo ṅwaha, vhathu vha ṱoḓaho u vha 450 ngei Portugal vho ḓiṅwalisa uri vha wane Tshiingamo. Zwiṅwe hafhu, hu tshi shumiswa zwibammbiri na zwibugwana, ngoho yo bvela phanḓa i tshi phaḓaladzwa kha mashango e a vha a tshi vhuswa nga Muvhuso wa Portugal—Angola, Azores, Cape Verde, East Timor, Goa, Madeira na Mozambique.

Magumoni a 1920, muṅwe mushumi wa ngadeni a ḓiṱukufhadzaho ane a pfi Manuel da Silva Jordão, o ya Lisbon. Musi a tshi kha ḓi dzula Brazil, o vhuya a pfa Wahashu Young a tshi khou ṋekedza nyambo ya khagala. O mbo ḓi thoma u zwi ṱhogomela uri yeneyo yo vha i ngoho nahone o vha o ḓiimisela u thusa Wahashu Ferguson uri a ite zwo engedzeaho kha mushumo wa u huwelela. U itela u ita nga u ralo, Manuel o thoma u shuma sa muvulanḓila nahone kale muvulanḓila o vha a tshi vhidzwa mu-colporteur. Tshivhidzo tsha ngei Lisbon tsho fhufhuma nga dakalo samusi zwino ho vha hu tshi vho gandiswa na u phaḓaladzwa khandiso dzo thewaho Bivhilini!

Nga 1934, Wahashu Ferguson na mufumakadzi wawe vho humela Brazil. Fhedzi mbeu dza muvhuso dzo vha dzo no zwaliwa. Hu sa londwi Nndwa dza Vhadzulapo ngei Spain kha ḽa Yuropa na Nndwa ya Shango ya Vhuvhili, tshigwada tsha vhahashu vhe vha vha vha tshi shumela Yehova ngei Portugal, tsho dzula tshi tshi fulufhedzea khae. Lwa tshifhinganyana, vhenevho vhathu vho thoma vha tshi fhisea vhukuma, fhedzi nga 1947, u fhisea havho ho mbo ḓi fhungudzea musi murumiwa wa u tou thoma ane a pfi John Cooke a tshi khou bva tshikoloni tsha Gilead. Nga murahu ha zwenezwo, tshivhalo tsha vhahuweleli tsho bvela phanḓa tshi tshi engedzea vhukuma. Nga 1962, muvhuso wo thivhela mushumo wa Ṱhanzi dza Yehova, fhedzi tshivhalo tsho ḓi bvela phanḓa tshi tshi engedzea. Musi mushumo wa Ṱhanzi dza Yehova u tshi vha mulayoni nga December 1974, ho vha hu na vhahuweleli vha fhiraho 13 000 kha ḽeneḽo shango.

Ṋamusi, vhahuweleli vha fhiraho 50 000, vha huwelela nga ha Muvhuso wa Mudzimu zwiṱangadzimeni zwa ngei Portugal, zwi ngaho sa Azores na Madeira hune ha ambiwa Luportuguese. Kha vhenevho vhahuweleli, vhaṅwe vhavho ndi vhaḓuhulu vha vhe vha thetshelesa nyambo ya Wahashu Rutherford nga 1925.

Ri livhuwa Yehova na eneo mazhakanḓila a fulufhedzeaho e a shuma nga tshivhindi kha u ranga phanḓa mushumo wa u huwelela sa ‘vhalanda vha Kristo Yesu kha dzitshaka.’—Vharoma 15:15, 16.—Zwe ra zwi vhulunga ngei Portugal.