Manweledzo a Bvaho kha Bugu ya Doiteronomio
Ipfi Ḽa Yehova Ḽi A Tshila
Manweledzo a Bvaho kha Bugu ya Doiteronomio
ṄWAHA ndi wa 1473 B.C.E. Ho no fhela miṅwaha ya fuiṋa u bva tshee Yehova a phulusa vharwa vha Isiraele vhupulini ha Egipita. Na nga murahu ha u fhedza yeneyi miṅwaha vhe sogani, Vhaisiraele vha kha ḓi vha lushaka lu si na shango. Naho zwo ralo, mafheleloni vha swika mukanoni wa u dzhena Shangoni ḽo Fulufhedziswaho. Hu ḓo itea mini khavho musi vha tshi ḽi dzhia? Vha ḓo ṱangana na vhuleme vhufhio nahone vha ḓo sedzana hani naho?
Musi Vhaisiraele vha sa athu pfuka Mulambo wa Yorodane u wetshela shangoni ḽa Kanana, Mushe o lugiselela tshivhidzo u sedzana na mushumo muhulwane we vha vha vha tshi khou ya u ṱangana nawo. Nga nḓila-ḓe? Nga u ṋea nyambo nnzhi dzine dza ṱuṱuwedza, u laya na u sevha. O humbudza Vhaisiraele uri Yehova Mudzimu u ṱoḓa vhurabeli ho khetheaho na uri vha songo tevhela nḓila dza dzitshaka dzo vha tangaho. Dzenedzi nyambo dzo vhumba tshipiḓa tshihulwane tsha bugu ya Bivhili ya Doiteronomio. Nahone nyeletshedzo yo ṋewaho khadzo ndi ine ra i ṱoḓa ṋamusi, samusi na riṋe ri tshi khou tshila shangoni ḽine zwa konḓa vhukuma u ṋea Yehova vhurabeli ho khetheaho.—Vha-Heberu 4:12.
Bugu yoṱhe ya Doiteronomio yo ṅwaliwa nga Mushe nga nnḓa ha ndima ya u fhedza nahone yo fhedza tshifhinga tshi ṱoḓaho u fhiranyana miṅwedzi mivhili. * (Doiteronomio 1:3; Yoshua 4:19) Kha ri vhone nḓila ine zwo ṅwaliwaho henefho zwa nga ri thusa ngayo u funa Yehova Mudzimu nga mbilu dzashu dzoṱhe na u mu shumela nga u fulufhedzea.
‘U SONGO HANGWA ZWE WA ZWI VHONA NGA MAṰO AU’
Kha nyambo ya u thoma, Mushe o ṱalutshedza zwidodombedzwa zwa zwithu zwe vha ṱangana nazwo sogani—zwihuluhulu zwe zwa vha zwi tshi ḓo thusa Vhaisiraele musi vha tshi ḓilugiselela u dzhia Shango ḽo Fulufhedziswaho. Mafhungo a vhahaṱuli vho vhewaho a nga vha o vha humbudza uri Yehova u dzudzanya vhathu vhawe nga nḓila ine a ita vhungoho ha uri vha a ṱhogomelwa nga lufuno. Mushe o dovha a amba uri muvhigo u si wavhuḓi wa ṱholi dza fumi wo ita uri murafho wo fhiraho u kundelwe u dzhena shangoni ḽo fulufhedziswaho. Humbulani nga ha nḓila ine yeneyi tsumbo i nga vha yo kwama ngayo vhathetshelesi vha Mushe vhe vha ḓivhonela nga avho maṱo ḽeneḽo shango.
U humbula nga ha magudo e Yehova a a ṋea vharwa vha Isiraele musi vha sa athu wela Yorodane zwi nga vha zwo vha ṱuṱuwedzela u vha na tshivhindi musi vho ḓilugiselela u thoma nndwa seli ha mulambo. Shango ḽe vha vha vha tshi khou ya u dzula khaḽo ḽo vha ḽo ḓala midzimu i sili. Zwo vha zwo tea lungafhani uri Mushe a vha ṋee tsevho nga ho khwaṱhaho ya u lwa na u rabela midzimu i sili!
Mbudziso dza Maṅwalo dzo Fhindulwa:
2:4-6, 9, 19, 24, 31-35; 3:1-6—Ndi ngani Vhaisiraele vho vhulaha vhaṅwe vha vhathu vhe vha vha vha tshi dzula vhubvaḓuvha ha Yorodane nahone vha sia vhaṅwe? Yehova o laedza Vhaisiraele uri vha songo lwa na vharwa vha Esau. Ndi ngani? Ndi nga uri vho vha vhe vhaḓuhulu vha mukomana wa Yakobo. Vhaisiraele vho vha vha songo tea u fara luvhi kana u lwa na Vhamoaba na Vhaamoni, nga uri vho vha vhe vhaḓuhulu vha Loto ane a vha muzwala wa Abrahamu. Naho zwo ralo, Khosi dza Vhaamori, Sihoni na Ogo, vho vha vhe si na vhushaka na Vhaisiraele nahone nga zwenezwo vho vha vhe si na ndugelo ya u dzula kha ḽeneḽo shango. Nga zwenezwo, musi Sihoni a tshi hanela Vhaisiraele vha tshi pfuka nga shangoni ḽawe nahone na Ogo a ḓa u itela u ṱanganela kha u lwa na Vhaisiraele, Yehova o laedza Vhaisiraele u ri vha fhelise miḓi yavho, nahone vha songo sia na muthihi a tshi khou tshila.
4:15-20, 23, 24—Naa thivhelo ya u sa ita zwifanyiso zwo vhaḓiwaho i amba uri zwo khakhea u ita zwifanyiso u itela u khavhisa? Hai. Thivhelo yo ambiwaho hafha ndi ya u lwa na u ita zwifanyiso u itela u zwi rabela—‘u gwadamela zwifanyiso na u zwi shumela.’ Maṅwalo ha thivheli u vhaḓa zwifanyiso kana u ola zwithu u itela u khavhisa.—1 Dzikhosi 7:18, 25.
Ngudo Ine Ra i Wana:
1:2, 19. Vhaisiraele vho tendeleka sogani miṅwaha ya 38, naho Kadese-Baranea ho vha hu “lwendo lwa maḓuvha a fumi na ḽithihi muthu a tshi bva Horebe [fhethu ha dzithavhani u mona na Thavha ya Sinai he ha ṋewa Milayo ya Fumi] nga nḓila ya thavhani ya Seiri.” Ndi mvelelo dzi vhavhaho lungafhani dza u sa thetshelesa Mudzimu.—Numeri 14:26-34.
1:16, 17. Zwilinganyo zwa Mudzimu zwa u haṱulu zwi kha ḓi fana na ṋamusi. Vhe vha ṋewa vhuḓifhinduleli ha u shuma kha komiti ya u haṱulela a vho ngo tea u tendela tshiṱalula kana u ofha vhathu zwi tshi tshinya khaṱulo yavho.
4:9. ‘U sa hangwa zwe vha zwi vhona nga maṱo avho’ zwo vha zwi zwa ndeme u itela uri Vhaisiraele vha bvelele. Samusi shango ḽo fulufhedziswaho ḽi tsini, ndi zwa ndeme uri na riṋe ri dzule ro sedza mishumo yavhuḓi ya Yehova nga u guda nga u futelela Ipfi ḽawe.
FUNANI YEHOVA, NAHONE NI THETSHELESE MILAYO YAWE
Kha nyambo yawe ya vhuvhili, Mushe o anetshela u ṋewa ha Mulayo Thavhani ya Sinai na u dovholola Milayo ya Fumi. Ho ambiwa nga tshaka dza sumbe dzine dza tea u fheliswa lwa tshoṱhe. Vharwa vha Isiraele vha humbudzwa nga ngudo ya ndeme ye vha i guda sogani: “Muthu ha tshili nga vhuswa fhedzi, u tshila nga oṱhe a bvaho mulomoni wa Yehova.” Vhuimoni havho vhuswa, vha fanela u ‘tevhedza milayo yoṱhe.’—Doiteronomio 8:3; 11:8.
Musi vha tshi ya u dzula shangoni ḽo fulufhedziswaho, Vhaisiraele vha ḓo ṱoḓa milayo hu si ya malugana na vhurabeli fhedzi, fhedzi na ya u ṱhonifha khaṱulo, muvhuso, nndwa, na vhutshilo ha ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe na vhutshilo ha tshiphirini. Mushe o vusulusa yeneyi milayo nahone a ombedzela ṱhoḓea ya u funa Yehova na u thetshelesa milayo yawe.
Mbudziso dza Maṅwalo dzo Fhindulwa:
8:3, 4—Zwiambaro zwa Vhaisiraele zwo vha zwi sa ṱahali na milenzhe yavho i sa zwimbi nga nḓila-ḓe musi vhe lwendoni lwavho sogani? Hezwo zwo vha zwi vhuṱolo, u fana na mana ye vha vha vha tshi i wana misi yoṱhe. Vhaisiraele vho vha vha sa tshintshi nguvho na zwienda zwavho zwe vha thoma ngazwo lwendo, zwi vhonala uri vho vha vha tshi ṋea zwiṅwe vhana vhavho musi vha tshi aluwa nahone vhaaluwa vha fa. Samusi u vhaliwa ha vhathu luvhili mathomoni na magumoni a lwendo lwavho lwa sogani zwo sumbedza uri tshivhalo tsha Vhaisiraele a tsho ngo gonya, zwiambaro zwe vha vha vhe nazwo zwo vha zwo eḓana.—Numeri 2:32; 26:51.
14:21—Ndi ngani Vhaisiraele vho vha vha tshi ṋea mutsinda kana u mu rengisela tshipuka tsho faho tshi songo bviswa malofha ngeno vhone vhaṋe vha sa ḽi? Bivhilini, ipfi ḽine ḽa ri “mutsinda” ḽi nga ambela kha muthu a si Muisiraele we a shandukela kha vhurereli ha Vhaisiraele kana kha ane a tevhedza milayo ya shango ḽine a dzula khaḽo fhedzi a si mugwadameli wa Yehova. Wa nnḓa na mutsinda vhe vha si shandukele kha vhurereli ha Vhaisiraele vho vha vhe siho nga fhasi ha Mulayo nahone vho vha vha tshi nga shumisa zwipuka zwo faho zwi songo bviswa malofha nga nḓila nnzhi. Vhaisiraele vho vha vho tendelwa u vha ṋea kana u vha rengisela zwipuka zwo raloho. Kha ḽiṅwe sia, o rembuluwaho o vha a tshi tea u tevhedza mulanga wa Mulayo. Samusi zwo sumbedzwa kha Levitiko 17:10, muthu o raloho o vha o thivhelwa u ḽa malofha a tshipuka.
24:6—Ndi ngani ‘u dzhia mutuli musi u tshi farela mulandu’ zwi tshi fanyiswa na u mu dzhiela “zwine a tshila ngazwo’ ”? Mutuli na musi zwi imela ‘vhutshilo’ ha muthu kana zwithu zwi mu thusaho u tshila. U dzhia tshiṅwe tshazwo zwi ḓo ita uri muṱa woṱhe u sa wane zwiḽiwa zwa ḓuvha.
25:9—Zwo vha zwi tshi fanyisela mini u bvula thovho dza mulenzheni wa munna we a hana u dzea musadzi wa mukomana wawe? U ya nga ‘maitele a kale a Vhaisiraele malugana na u rengulula . . . muthu u bvula tshienda tshawe, a tshi ṋekedza wahawe.’ (Ruthe 4:7) Nga zwenezwo, u bvula thovho dza munna we a hana u dzea musadzi wa mukomana wawe zwo vha zwi tshi khwaṱhisedza uri o hana vhuimo hawe na ndugelo yawe ya u beba muḽaifa wa mukomana wawe o faho. Hezwo zwo vha zwi tshi shonisa. (Doiteronomio 25:10) U mu pfela mare zwo vha zwi tshi sumbedza u nyadziwa.—Numeri 12:14.
Ngudo Ine Ra i Wana:
6:6-9. Samusi Vhaisiraele vho vha vho laedzwa uri vha ḓivhe Mulayo, na riṋe ri fanela u ḓivha milayo ya Mudzimu, ri i humbule tshifhinga tshoṱhe, nahone ri i kokomedze kha vhana vhashu. Ri fanela u i ‘vhofha kha zwanḓa zwashu i vhe tshiga’ u itela uri vhutshilo hashu—vhu imelwaho nga zwanḓa—vhu sumbedze uri ri thetshelesa Yehova. Nahone u fana na ‘tshiala tshe tsha pfunelwa kha phanḓa,’ u thetshelesa hashu hu fanela u vhonala kha vhoṱhe.
6:16. Ri songo vhuya ra linga Yehova samusi Vhaisiraele vha si na lutendo vho zwi ita ngei Masa, he vha gungula uri a vha na maḓi.—Ekisodo 17:1-7.
8:11-18. Zwithu zwi vhonalaho zwi nga ita uri ri hangwe Yehova.
9:4-6. Ri fanela u ḓilinda uri ri sa ḓiite vho lugaho.
13:6. Ri songo tendela naho e nnyi a tshi ri thivhela u gwadamela Yehova.
14:1. U ḓitshea muvhili zwi sumbedza u sa ṱhonifha muvhili wa muthu, zwi nga kha ḓi tshimbidzana na vhurereli ha mazwifhi, nahone zwi fanela u iledzwa. (1 Dzikhosi 18:25-28) Fulufhelo ḽashu kha mvuwo ḽi ita uri u lilela vho faho nga nḓila yo kalulaho zwi vhe zwi songo fanelaho.
20:5-7; 24:5. Ri fanela u sumbedza ṱhogomelo kha vha re vhuimoni ho khetheaho, naho zwine ra khou zwi ita zwi zwa ndeme nga tshenetsho tshifhinga.
22:23-27. Maitele a bvelelaho vhukuma a u ḓilwela musi musadzi a tshi khou ṱoḓa u tzhipiwa ndi u tzhema.
‘U NANGE VHUTSHILO’
Kha nyambo yawe ya vhuraru, Mushe o amba uri nga murahu ha u pfuka Yorodane, Vhaisiraele vha fanela u ṅwala Mulayo kha tombo ḽihulwane nahone vha ambe nga khombo dza u sa thetshelesa na phaṱutshedzo dza u thetshelesa. Nyambo ya vhuṋa yo thoma nga u vusulusa mulanga wa vhukati ha Yehova na Vhaisiraele. Mushe o dovha a sevha u sa thetshelesa na u ṱuṱuwedza vhathu u ‘nanga vhutshilo.’—Doiteronomio 30:19.
Nga nnḓa ha u ṋea nyambo nṋa, Mushe o haseledza nga ha u shanduka ha murangaphanḓa nahone a funza Vhaisiraele luimbo lwavhuḓi lwa u renda Yehova na khombo dzine dza bveledzwa nga u sa fulufhedzea. Nga murahu ha u fhaṱutshedza zwitshavha, Mushe a fa e na miṅwaha ya 120 nahone a vhulungwa. Vha mu lilela maḓuvha a 30, hafu ya tshifhinga tshi ṱoḓaho u fana na tshe tsha fhela hu tshi khou ṅwaliwa Doiteronomio.
Mbudziso dza Maṅwalo dzo Fhindulwa:
32:13, 14—Samusi Vhaisiraele vho vha vho dzivhiswa u ḽa mapfura oṱhe, u ḽa havho ‘mapfura a thutha’ zwo vha zwi tshi amba mini? Hoyu mubulo hafha wo shumiswa nga lwa pfanyisedzo nahone u imela sambi ḽa khwine-khwine. Lwonolwo luambo lwa pfanyisedzo lu sumbedzwa nga mbuno ya uri ndima i fanaho i amba nga “mwongó wa mavhelé” na “malofha a muṱokola,” NW.
33:1-29—Ndi ngani Simeoni a songo bulwa nga ho livhaho kha phaṱutshedzo dze Mushe a fhaṱutshedza ngadzo vhana vha Isiraele? Hezwi ndi nga ṅwambo wa uri Simeoni u katela na Levi vho ita zwithu nga “vhuhali,” nahone mbiti dzavho dzo vha dzi dza “tshiṱuhu.” (Genesi 34:13-31; 49:5-7) Ifa ḽavho ḽo vha ḽi sa fani na ḽa dziṅwe tshaka. Levi o wana miḓi ya 48, nahone tshipiḓa tsha Simeoni tsho vha tshi nga ngomu muvhunduni wa Yuda. Naho zwo ralo, Mushe ho ngo fhaṱutshedza Simeoni nga ho livhaho. Naho zwo ralo, phaṱutshedzo ya Simeoni yo vha yo katelwa kha phaṱutshedzo dza Isiraele nga u angaredza.
Ngudo Ine ra i Wana:
31:12. Vhana vhaṱuku vha fanela u dzula na vhathu vhahulwane miṱanganoni ya tshivhidzo nahone vha lwele u thetshelesa na u guda.
34:4. Mishumo yoṱhe ya Yehova yo fhelela lune ya sumbedza pfaneleo dzawe dzine dza vha khaṱulokwayo, vhuṱali, lufuno, na maanḓa nga nḓila yo linganelaho vhukuma.
Ndi ya Ndeme kha Riṋe
Diteronomio i bula uri Yehova ndi ene “é eṱhe.” (Doiteronomio 6:4) Ndi bugu i ambaho nga vhathu vha re na vhushaka ho khetheaho na Mudzimu. Bugu ya Doiteronomio i dovha ya sevha u iledza u rabela zwifanyiso na u ombedzela ṱhoḓea ya u ṋea Mudzimu wa ngoho vhurabeli ho khetheaho.
Vhukuma, Doiteronomio ndi ya ndeme kha riṋe! Naho ri siho nga fhasi ha Mulayo, ri nga guda zwinzhi khawo lune zwa nga ri thusa u ‘funa Yehova Mudzimu washu nga mbilu yoṱhe, muya na maanḓa ashu oṱhe.’—Doiteronomio 6:5.
[Ṱhaluso dzi re magumoni a siaṱari]
^ phar. 3 Ndima ya u fhedza, i ambaho nga mafhungo a lufu lwa Mushe, i nga vha yo ṅwaliwa nga Yoshua kana nga Tshifhe Muhulu Eliasara.
[Mapa kha siaṱari 24]
(U itela uri ni vhone nḓila ye mafhungo a dzudzanywa ngayo nga vhuḓalo, sedzani khandiso)
SEIRI
Kadese-Baranea
Thavha ya Sinai (Horebe)
Lwanzhe Lutswuku
[Ṱhaluso ya Vhubvo ha Tshifanyiso]
Based on maps copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel
[Tshifanyiso kha siaṱari 24]
Nyambo dza Mushe dzi vhumba tshipiḓa tshihulwane tsha Doiteronomio
[Tshifanyiso kha siaṱari 26]
Ndi ngudo ifhio ine ra i wana nga ha ndugiselelo ya Yehova ya mana?
[Tshifanyiso kha siaṱari 26]
U dzhia mutuli na musi u tshi farela mulandu zwi fanyiswa na u dzhiela muthu “zwine a tshila ngazwo’ ”