U Ṱoḓa Vharangaphanḓa Vhavhuḓi

“Ndi ri ibvani, arali na sa bva ri a ni vhulaha. Nga dzina ḽa Mudzimu, ibvani!”—Oliver Cromwell; o redzwa nga Leopold Amery, muraḓo wa Phalamennde ya Britain.

Nndwa ya Shango ya Vhuvhili yo fhedza miṅwedzi ya malo i tshi khou bveledza ndozwo khulwane, nahone zwo vha zwi tshi vhonala u nga Britain na mashango ane a ḽi tikedza a ḓo kundwa. U ya nga Leopold Amery na vhaṅwe muvhusoni, ho vha hu tshi khou ṱoḓea murangaphanḓa muswa. Nga zwenezwo, nga ḽa 7 May, 1940, vhe phalamenndeni ya lushaka ya Britain, Vho-Amery vho vhudza Minisita Muhulwane ane a pfi Neville Chamberlain maipfi a re afho nṱha. Nga murahu ha maḓuvha mararu, Vho-Chamberlain vha litsha u shuma, nahone Winston Churchill a dzhia vhuimo havho.

VHURANGAPHANḒA ndi ṱhoḓea khulwane ya vhathu, fhedzi a si murangaphanḓa muṅwe na muṅwe ane a fanelea. Na muṱani, khotsi u fanela u kona u ranga phanḓa zwavhuḓi arali a tshi ṱoḓa uri musadzi wawe na vhana vhawe vha takale. Nga zwenezwo humbulani uri hu ṱoḓea zwi ngafhani kha murangaphanḓa wa lushaka kana murangaphanḓa wa shango! A zwi mangadzi uri ndi ngani zwi tshi konḓa u wana vharangaphanḓa vhavhuḓi.

Nga zwenezwo, miṅwahani ya zwigidi, ho vha na tshanduko kha vhuṱambo vhunzhi ha vhuhosi, mvutshelano, u bviswa ha vhavhusi, u ṋewa ha vhathu vhuimo, dzikhetho, mabulayo, na kha vhuvhusi. Mahosi, dziminista khulwane, vhakololo, dziphuresidende, vhaṅwaleli-guṱe, vhavhusi vho dzhena vha tshi bva kha vhuimo havho. Tshanduko dze dza vha dzi songo lavhelelwa dzo bvisa vhavhusi vha re na maanḓa. (Sedzani bogisi “U Bviswa nga u Ṱavhanya Muvhusoni,” kha siaṱari 5.) Naho zwo ralo, zwi a konḓa u wana vharangaphanḓa vhane vha fanelea na vhane vha fhedza tshifhinga tshilapfu.

“Naa Ri Fanela u Konḓelela Naho vha sa Fanelei”—Kana hu na Iṅwe Nḓila?

Nga zwenezwo a zwi mangadzi uri ndi ngani vhaṅwe vho fhulufhuwa malugana na u wana murangaphanḓa wavhuḓi. Kha maṅwe mashango, u sa vha na dzangalelo na u fhulufhuwa ha vhathu zwi vhonala zwihuluhulu tshifhingani tsha khetho. Geoff Hill, muṅwali wa mafhungo wa ngei Afurika, o ri: “U pfa u si na dzangalelo kana u litsha [u khetha] zwo ḓala musi vhathu vha tshi ḓipfa vhe si na maanḓa a u shandula maṱhupho a vhutshilo havho. . . . Ngei Afurika, musi vhathu vha sa khethi, a zwi ambi uri vho fushea. Kanzhi hu vha na zwililo zwa u ṱoḓa thuso kha vhane vha pfa uri a huna na muthihi ane a vha thetshelesa.” Nga hu fanaho, muṅwali wa gurannḓa kana magazini wa ngei United States o ṅwala  nga ha khetho dze dza vha dzi tsini a ri: “Ndi tou tama vhane vha khou khethiwa vhe na vhukoni ho fhelelaho.” O engedza nga uri: “A hu na vhathu vho raloho. A vha nga ḓo vhuya vha vha hone. Ri fanela u konḓelela vha re hone.”

Naa ndi ngoho uri vhathu vha fanela u konḓelela vharangaphanḓa vha songo fhelelaho? Naa mbuno ya uri vharangaphanḓa vha vhathu vho kundwa u fusha ṱhoḓea dza vhalanda vhavho zwi sumbedza uri ri nga si ḓo vhuya ra vha na vharangaphanḓa vhavhuḓi? Hai. U hone murangaphanḓa wavhuḓi. Thero i tevhelaho i ḓo haseledza uri ndi nnyi murangaphanḓa wavhuḓi wa vhathu na uri vhurangaphanḓa hawe vhu nga vhuyedza hani vhathu vhanzhi vha dzimilioni ṋamusi vha vhubvo hoṱhe—u katela na inwi.

[Zwifanyiso kha siaṱari 3]

Nṱha kha tsha monde: Neville Chamberlain

Nṱha kha tsha u ḽa: Leopold Amery

Fhasi: Winston Churchill

[Ṱhaluso dza Vhubvo ha Tshifanyiso]

Chamberlain: Photo by Jimmy Sime/Central Press/Getty Images; Amery: Photo by Kurt Hutton/Picture Post/Getty Images; Churchill: The Trustees of the Imperial War Museum (MH 26392)