Ti Pani Omukawannye Biibiliya Wira Okhalane Ikapiitulu ni Iversiikulu?
NILIKANYIHE wira nyuwo mwa muKristau eseekulu yoopacerya. Muloko anyu waakhenle ninaano epaphelo ya murummwa Paulo. Okathi enisommwa aya munniweha wira Paulo ikwaha sinceene onniromola “solempwa sowarya”, eyo piiyo, Soolempwa sa aHeberi. (2 Timótheyo 3:15) Nyuwo pooti ohimyaka so: ‘Kimphavela woona ni maitho aka opuro alempwale aya masu awo’. Masi pooti okhala vooxankiha ophwanya. Mwaha wa xeeni?
KHAARINA IKAPIITULU NI IVERSIIKULU
Muthokorerye iliivuru soolempwa ni matata sa “solempwa sowarya” sa okathi wa Paulo. Epaaxina ela ennooniherya epantte emosa ya eliivuru ya Yesaya ephwanyiwe eriyari ya Iroolu sa Ephareya Yookhwa. Exeeni munoona anyu? Moolumo oolempwa paahi! Kharina aponto, wala mammeru a ikapiitulu ni iversiikulu seiyo ninrumeela ahu olelo-va.
Atthu yaamulepa Biibiliya khiyaamuhenle ikapiitulu ni iversiikulu. Awo yaalempe paahi itthu yaarummwa aya ni Muluku, wira alipa-oomusoma Biibiliya eweheke masu otheene, ohiya paahi epantte yaamukhaani. Tthiri eyo ti etthu eniphavela anyu okathi munisoma anyu epaphelo mulepeliwe anyu ni mutthu munimphenta anyu. Nyuwo munnisoma epaphelo yotheene.
Masi, ohikhala ikapiitulu ni iversiikulu, waari muxankiho. Paulo aaniromola moolumo ale a soolempwa ohimyaka so “ti sinihimyaya wira” aahiiso “Yesaya yowo òhimya-tho wira”. (aRoma 3:10; 9:29) Vaarowa okhala vooxankiha ophwanya moolumo ale yaaromoliwe, vaakhanle wira khamunsuwela saana “solempwa sowarya”.
Hata vari siiso, “solempwa [iye] sowarya” khahiyo saari ihapari pure sa Muluku. Wanikisa wa eseekulu yoopacerya EC soolempwa iyo siirela mpantta egrupu ya iliivuru 66 sookawanyeya seiyo satakaaheriwe khukhumelela emosa paahi. Nto olelo-va anamunceene animusoma Biibiliya annihakalala maana ookawanyiwa ikapiitulu ni iversiikulu seiyo sinaakhaliherya ophwanya myaha aniphavela aya ntoko soolepa sinceene siromoliwe ni ipaphelo sa Paulo.
Woonasa wene, nyuwo munniikoha so: ‘Nto tani amukawannye Biibiliya wira okhalane ikapiitulu ni iversiikulu?’
TI PANI AKAWANNYE IKAPIITULU?
Vannihimmwa wira Stephen Langton muhooleli a etiini ya wInglaterra, yoowo muhoolo mwaya aakhanle arcebispo oCantuária, taamukawanye Biibiliya wira okhalane ikapiitulu. Owo aapanke eyo wanipacerya wa eseekulu 13 EC, okathi aasomiha awe universidade ya oParis, oFrança.
Ohinatthi ophiya okathi wa Langton, asomi anceene yaahirumeela inamuna soovirikana wira amukawanye Biibiliya mwa ipantte saamukhaani aahiiso ikapiitulu, wira vahixankiheke ophwanya myaha soovirikana. Moohaaniherya vaanikhweya ophwanya masu okathi atthu yaaphavela aya epantte emosa arumeelaka ekapiitulu emosa paahi ohiya eliivuru yotheene, ntoko eliivuru ya Yesaya erina ikapiitulu 66.
Masi eyo yaahikumiherya muxankiho. Asomi yaahirumeela inamuna soovirikana ni sooxankiha. Mwa ntakiheryo, Evangelyo ya Marko yaahikawanyiwa khukhumelela ikapiitulu 50, ohiya 16 ntoko erina aya olelo-va. OParis, okathi wa Langton yaahikhala asomi akina yaakhuma ilapo sinceene, nto awosa yaahaaruuha aBiibiliya a mattaava aya ooyareliwa. Masi
khivaakhweya maprusoore a universidade owiixuttiha anaxikola aya opuro yaakhanle aya oophwanya myaha yaasomiha aya. Mwaha aya? Mwaha woowi inamuna saakawanyiwe aya ikapiitulu iye saanivirikana.Nto, Langton aahikumiherya enamuna esya ya okawanya ikapiitulu. The Book—A History of the Bible (Eliivuru: Sowiiraneya sa Biibiliya), enihimya wira “enamuna eyo yaahivara miyuupuwelo sa alipa oosoma ni alepi”, nto “moohipisa yaahuulaana wEuropa wotheene”. Nto Langton aahikawanya ikapiitulu ntoko aBiibiliya anceene a vano.
TANI AKAWANNYE IVERSIIKULU?
Nuuvira iyaakha 300, eriyari ya eseekulu 16, oFrança, musomi mmosa oovuwa Robert Estienne, aahikhweiherya itthu. Yoolakela awe waari waakhaliherya atthu omusoma Biibiliya. Owo aahoona wira vaamukhaliherya vaakhanle wira erumeeliwe enamuna emosa paahi ya ohela mammeru a ikapiitulu ni iversiikulu.
Estienne khahiyo taapacenrye ohela iversiikulu mBiibiliyani maana atthu akina yaahipaka eyo. Iseekulu sinceene ottuli, asuweli a Yuda, mwa ntakiheryo yaahimukawanya Biibiliya a eHeeberi (Wataana wa Khalai), khukhumelela iversiikulu masi ohiya ikapiitulu. Ntoko siiraneyale aya ni okumiheriwa wa ikapiitulu, khiwaakhanle wiiwanana voohimya sa moota woohela iversiikulu.
Estienne aahikawanya Soolempwa sa eGriki sa eKristau (Wataana wa Naanano), nto khukhumelela iversiikulu sa ninaano ni khutakaaherya ni iye sa khalai sa Biibiliya a eHeeberi. Eyaakha ya 1553, Estienne aahimukumiherya Biibiliya oopacerya oomalela (nttaava na eFransexi) yoowo aarina ikapiitulu simosaru ni iye yaarina aya aBiibiliya anceene. Atthu akina yaahivaanyiha ni yaahihimya wira moota Estienne aahenle awe iversiikulu iye aahimukawanya Biibiliya mwa enamuna yoohikhalela ni aahiiriha moolumo awe okhala oovalaana. Masi moohipisa enamuna awe ele yaahipacerya orumeeliwa ni asomi akina okathi yaawimpirimiri aya aBiibiliya.
SINNAAKHWEIHERYA ALE ANIMUSOMA BIIBILIYA
Muupuwelo woomukawanya Biibiliya mwa ikapiitulu ni iversiikulu onikhala ntoko wookhalela. Eyo enniiriha wira khuta eversiikulu ekhalaneke “endereso” aya, ntoko ekaaxa postal. Ekeekhai wira okawanyiwa wa ikapiitulu ni iversiikulu khokumiheriwe ni Muluku, nto ikwaha sikina onniiriha soolepa sa Biibiliya okawanyeya mapuro oohikhalela. Masi eyo enninikhaliherya ophwanya masu ni waaleela akina iversiikulu sinisivenle, ntoko eliivuru aahiiso edukumento nihenle ahu ekanyeryo wira nihiliyale.
Nnaamwi vareeraka okhalana Biibiliya orina ikapiitulu ni iversiikulu, muupuweleke wira ti vootthuneya wiiwexexa ihapari sotheene Muluku onivanhe awe. Nto mukhalane yoolema ya osoma mwaha wotheene ohiya paahi iversiikulu. Opaka eyo onimookhaliheryani osuwela saana ‘solempwa sowarya: seiyo siniwerya wovahani ankhili, yawo amphwanyiha wòpowa’.—2 Timótheyo 3:15.