1, 2. (a) Eelaasa biittaa asay waani qohettidee? (b) Qarmmeloosa Deriyan shiiqida asatuppe Eelaasa ixxidaageeti oonee?

 EELAASI Qarmmeloosa Deriyaa kiyiya asaa beꞌees. Saꞌay biron wonttanawu daabidaabiyaaba gidikkokka, he asaa keehi qohida koshay haꞌꞌikka suullidoogee erettees. Heezzu layttanne baggaa takkida he koshay eta keehi qohiis.

² Deriyaa kiyiya asaa giddon axiraariiddi hemettiya, Baꞌaalaa sunttan hananabaa yootiya 450 asati deꞌoosona; eti Yihooway kiittin hananabaa yootiya Eelaasa keehi ixxoosona. Kawiyaa Elzzaabeela Yihoowayyo oottiya darota woraasu; shin Eelaasi haꞌꞌikka Baꞌaalawu goynnennan ixxiis. I awude gakkanawu ixxanee? Geella he qeeseti Eelaasi yayyidi banttawu kushiyaa immana giidi qoppennan aggokkona. (1 Kaw. 18:4, 19, 20) Kawuwaa Akaabikka ba para gaariyan yaa biis. Ikka Eelaasa ixxees.

3, 4. (a) Gitabay haniyo gallassi wonttaara Eelaasi yayyidoy aybisseeshsha? (b) Nuuni beꞌana oyshati awugeetee?

³ Eelaasi ba deꞌuwan beꞌido ubbabaappe gitabaanne dogennabaa beꞌana hanees. Eelaasi Qarmmeloosa Deriyaa kiyiya asaa beꞌiyo wode, eti Xoossaappenne iita asatuppe ooni wolqqaamakko sohuwaara akeekanaagaa erees. He galla maallado ayyo aybi siyettidee? I “nu mala asa” gidiyo gishshawu yayyidoogee qoncce. (Yaaqooba 5:17 nabbaba.) Yihoowan ammanettiyoogaa aggida asati, kaddida eta kawoynne shemppo woriya qeeseti a yuushuwan deꞌiyo gishshawu, Eelaasi ba xalaalay attidabadan qoppidi yayyidoogaa akeekana danddayoos.—1 Kaw. 18:22.

⁴ SHin Israaꞌeelata hegaa mala palaban yeggidabay aybee? Qassi ha taarikee nena waati maaddii? Eelaasi ammanuwan oottidobaa beꞌa; qassi hegee ha wodiyan nuna waati maaddana danddayiyaakko akeeka.

5, 6. (a) Israaꞌeela asay daro layttawu waanidee? (b) Akaabi Yihoowa waati keehi hanqqetissidee?

⁵ Eelaasi daro layttawu asay tumu goynuwaa sheneho giidoogaanne  kaddidoogaa akeekiis; shin i he hanotaa laammana danddayibeenna. Unddenna wodiyawu, Israaꞌeelatuppe daroti tumu haymaanootiyaa aggidi worddo haymaanootiyaa kaallidosona; qassi Xoossaa Yihoowawu goynniyoogaa aggidi, bantta yuushuwan deꞌiya dereti goynniyo eeqa xoossatuyyo goynnidosona. Eelaasa wode, eeqa goynoy kaseegaappe ubba yaa iitiis.

⁶ Kawuwaa Akaabi Yihoowa keehi hanqqetissiis. I Sidoonatu kawuwaa naꞌiyo Elzzaabeelo machiis. A Israaꞌeela biittan Baꞌaala goynuwaa aassanawunne asay Yihoowayyo goynnennaadan oottanawu gixxa denddaasu. Akaabi qassi ba machee iita zoriyaa siyiyaagaa gidiis. I Baꞌaalayyo beeta maqidasiyaanne yarshshiyoosaa keexxidi, asay he eeqawu goynnanaadan sintta xeera gididi denttettiis.—1 Kaw. 16:30-33.

7. (a) Baꞌaala eeqa goynoy hanqqetissiyaaba gididoy aybissee? (b) Eelaasa wodiyan koshay takkido wodiyaa xeelliyaagan Geeshsha Maxaafaa qofay issoy issuwaara maayettiyoogaa aybin eriyoo? ( Saaxiniyaa qofaa yoota.)

⁷ Baꞌaala eeqa goynoy hanqqetissiyaaba gididoy aybissee? He goynoy Israaꞌeelati cimettanaadaaninne daroti tumu Xoossaappe haakkanaadan oottiis. Qassi he goynoy sheneyiyaagaanne asay meqettaa iita gidanaadan oottiyaagaa. He eeqawu goynniyoosan attumanne macca shaaramuxati deꞌoosona; asay gibiraa sohuwan shori baynnabaa hanees; qassi he eeqawu goynniya asay naata yarshshees. Eelaasi koshay denddanaagaanne i odana gakkanaashin hegee takkanaagaa Akaabayyo yootanaadan Yihooway kiittiis. (1 Kaw. 17:1) Eelaasi Akaabaara zaaretti gayttidi, i asaanne Baꞌaala sunttan hananabaa yootiyaageeta Qarmmeloosa Deriyaa shiishshanaadan yootidoy he wodiyaappe amarida layttay aadhi simmiina. a

8. Baꞌaala goynuwaabaa yootiya taarikee ha wodiyan nuna waati maaddii?

⁸ SHin he taarikee nuna waati maaddii? Issooti issooti, ‘Baꞌaalayyo goynniyoonne yarshshiyo sohoy nu heeran baynna gishshawu, Ba7aalabaa yootiya taarikee nuna aynne maaddenna’ gaana danddayoosona. SHin hagee beni hanidabaa yootiya taarike xalla gidenna. (Roo. 15:4) “Baꞌaalaa” giyoogee “keettaawaa” woy “godaa” giyoogaa. Yihooway ba asay a ‘baꞌaaladan’ woykko azinadan xeellanaadan yootiis. (Isi. 54:5) Ha wodiyankka asay Ubbaa Danddayiya Xoossawu oottiyoogaappe dumma dumma godatuyyo oottiyoogaa akeekabeykkii? Asay Yihoowa goynuwaappe aattidi hara xoossata woy miishshaa, oosuwaa, allaxxiyoobaa, asho gaytotettan ufayttiyoogaanne hegaa mala harabaa xoqqu oottidi xeellikko, hegee eta goda. (Maa. 6:24; Roome 6:16 nabbaba.) Baꞌaala goynuwan oosettiya waannabati ha wodiyankka darosan deꞌoosona. Yihoowappenne Baꞌaalappe oossi goynnana koshshiyaakko bessanawu he wode  hanidabaa wotti dentti qoppiyoogee nuuni ooyyo oottanaakko eratettan kuuyanaadan maaddees.

9. (a) Baꞌaala goynoy worddo gidiyoogaa qonccissanawu Qarmmeloosa Deree giiga soho gididoy aybissee? (Tohossa qofaakka xeella.) (b) Eelaasi asaa woygidee?

⁹ Qarmmeloosa Deriyaa kiyida uri Meediteraaniyaa Abbaappe tohossan, Qiishoona SHaafaappe biidi huuphessa baggan deꞌiya Liibaanoosa Deriyaa gakkanaassi beꞌana danddayees. b Wolqqaamabay haniyo he gallassi away biron kiyiyaaba gidikkokka, koshay he biittaa keehi qohidoogee qoncciyan beettees. Yihooway Abrahaama zaretuyyo immido, kase aradda gidida he biittay haꞌꞌi keehi koshatiis. Xoossaa asay eeyyidi oottidobaa gaasuwan, biittay awaa suuluwan xuugettiis!  He asay shiiqin Eelaasi eta hagaadan giis: “Aude gakkanaashin naa77u qofan buuteetii? GODAI Xoossaa gidikko, a kaallite; gidennan Ba7aala gidikko, ini akka kaallite.”—1 Kaw. 18:21.

10. Eelaasa biittaa asay waanidi ‘naaꞌꞌu qofan biidee,’ qassi eti dogido waannabay aybee?

¹⁰ Eelaasi Israaꞌeelatuyyo naaꞌꞌu qofay deꞌiyoogaa yootidoy aybissee? Yihoowa goynuwaappenne Baꞌaala goynuwaappe issuwaa doorana koshshiyoogaa he asay akeekibeenna. Eti issi kutti naaꞌꞌubaa oottana danddayiyaabadan qoppidosona; hegeekka eeqa goynuwan Baꞌaala ufayssiiddi, banttana maaddanaadan Xoossaa Yihoowa oychana danddayiyaabadan qoppidosona. Geella eti Baꞌaali eta kattaanne mehiyaa anjjana, qassi “olanchchatu Xoossaa” Yihooway eti olettiyo wode naagana giidi qoppennan aggokkona. (1 Sam. 17:45) Eti issi waannabaa akeekibookkona; hegaa ha wodiyan deꞌiya daro asaykka akeekenna. Yihooway ba goynuwaa hara uri koxxanaadan koyenna. I asay a xallawu goynnanaadan koyees; qassi hegee awu bessiyaaba. A goynuwaa hara eeqa goynuwaara walakkiyoogaa i ixxees; ubba hegee a hanqqetissees!—Kessaabaa 20:5 nabbaba.

11. Eelaasi Qarmmeloosa Deriyan yootidobay nu deꞌuwan kaseyiyoobaanne nu goynuwaa xeelliyaagan loytti qoppanaadan waati maaddii?

¹¹ Hegaa gishshawu, Israaꞌeelati issi kutti naaꞌꞌu ogiyan ‘baanawu’ baaxetiya asa mala gididosona. Ha wodiyan deꞌiya daro asaykka baꞌaala goyno mala gididabaa kaallidi Yihoowayyo goynniyoogaa sheneho giyoogan hegaa malabaa oottiis. Naaꞌꞌu qofan beennaadan Eelaasi mintti yootidobay nuuni nu deꞌuwan kaseyiyoobaanne nu goynuwaa xeelliyaagan loytti qoppanaadan maaddana danddayees.

12, 13. (a) Eelaasi Baꞌaala qeeseti waatanaadan yootidee? (b) Nuuni Eelaasaagaadan ammanettiyoogaa waati bessana danddayiyoo?

¹² Eelaasi Baꞌaala qeeseti issibaa oottanaadan paacciis. Hegee deexxiyaaba gidana xayikkokka, ooni likkekko erissiyaaba. Baꞌaala qeeseti yarshshiyoosaa giigissidi, a bolli yarshshuwaa wottana; yaatidi tamaa kiittanaadan bantta xoossaa xeesana. Eelaasikka hegaadan oottana. I, “Xeesin koyidi, yarshshuwaa miya tamaa kiittiya xoossai Xoossaa gido” yaagiis. Tumu Xoossay oonakko Eelaasi geeshshidi erees. A ammanoy keehi mino gidiyo gishshawu, morkketi banttawu loꞌꞌo giidi qoppiyo ubbabaa oottanaadan i yootiis. I Baꞌaala sunttan hananabaa yootiyaageeti kasetidi yarshshanaadan yootiis. Hegaa gishshawu, eti bantta korimaa ekkidi Baꞌaalayyo yarshshidosona. c—1 Kaw. 18:24, 25.

 ¹³ Ha wodiyan hegaa malabay oosettenna. Gidikkokka, Yihooway laamettibeenna. Eelaasi an ammanettidoogaadan, nuunikka ammanettana danddayoos. Leemisuwawu, asay Geeshsha Maxaafay yootiyoobaa maayennaba gidikko, eti kasetidi bantta qofaa qonccissana mala yootanawu yayyokko. Nuunikka Eelaasaagaadan, tumu Xoossay hanotaa giigissanaadan woossana danddayoos. Nu akeekan zemppiyoogaappe, ‘mooruwaa suurissiya,ʼ ayyaanaa kaaletuwan xaafettida Xoossaa Qaalan zemppiyoogan hegaadan oottoos.—2 Xim. 3:17.

14. Eelaasi Baꞌaala sunttan hananabaa yootiyaageeta woygi qilliiccidee, qassi aybissi?

¹⁴ Baꞌaala sunttan hananabaa yootiyaageeti yarshshuwaa giigissidi bantta xoossaa xeesidosona. Eti, “Hai Ba7aalaa, nu woosaa siya” yaagidi zaari zaaridi waassidosona. Eti daro saatiyawu hegaadan waassiiddi takkidosona. SHin, “siyettiya cenggurssi baawa; issi asinne koyibeenna.” Saꞌay seeta gallassa gidin, Eelaasi Baꞌaalayyo oosoy daridaakko woy i manddaridaakko woy i xiskkidaba gidikko a denttana koshshiyaakko yootidi qilliicciyoogaa doommiis. Eelaasi he worddo asata, “Intte qaalaa xoqqu oottidi woossite!” yaagiis. I Baꞌaalawu goynniyaageeti paxa deꞌiyaabawu goynnennaagaa erees; Israaꞌeelatikka hegaa akeekanaadan koyiis.—1 Kaw. 18:26, 27.

15. Baꞌaala qeesetu hanotay Yihoowappe hara godawu oottanawu dooriyoogee eeyyatetta gidiyoogaa waati bessii?

¹⁵ Hegaa gishshawu, Baꞌaala sunttan hananabaa yootiyaageeti “bantta qaalaa xoqqu oottidi woossidosona. Qassi kase bantta goinniyo wogaadan bantta bollaara suuttai goggana gakkanaashin tooraaninne mashshan banttana caddidosona.” Gidoppe attin, hegee ubbay hada! “Siyettiya cenggurssi baawa. Etabaa ezggidi zaaro immiyaabi issoinne baawa.” (1 Kaw. 18:28, 29) Woni Baꞌaala giyoobi awan deꞌii! Baꞌaali Seexaanay asaa balettidi Yihoowappe haassanawu medhi kessidoba. Yihoowappe hara godawu oottanawu dooriyoogee azzananaadan, ubba yeellatanaadan oottiyaaba.—Mazamure 25:3; 115:4-8 nabbaba.

16. (a) Eelaasi Qarmmeloosa Deriyan Yihoowayyo keexxido yarshshiyo sohoy Israaꞌeelati ay hassayanaadan oottideeshsha? (b) Eelaasi ba Xoossan keehi ammanettiyoogaa gujjidi waati bessidee?

¹⁶ Saꞌay omariyo wode, Eelaasi yarshshanawu giigettiis. Yihoowayyo yarshshiyoosay qolettiichidaagaa i zaarettidi gimbbiis; hegaa  qolidaageeti tumu goynuwaa morkketa gidennan aggokkona. I 12 shuchata ekkidi keexxiis; i hegaadan oottidoy 10 Israaꞌeela zareti 12 zaretuyyo imettida Muuse Higgiyaa naagana koshshiyoogaa hassayissanaassa gidennan aggenna. I yarshshiyoobaa giigissidi, he giigissido ubbabaa bolli haattaa walxxi oottidi kunttiis; he haattaa, matan deꞌiya Meediteraaniyaa Abbaappe ehiissennan aggenna. Ubba i yarshshiyoosaa yuushuwan ollaa bookkidi, he ollan haattaa kunttiis. I Baꞌaala sunttan hananabaa yootiyaageeti banttawu loꞌꞌo giidi qoppiyo ubbabaa oottanaadan yootidaba gidikkokka, bawu injjetenna ogiyan yarshshanawu koyiis; i hegaadan oottidoy Xoossan ammanettiyo gishshataassa.—1 Kaw. 18:30-35.

17. Eelaasa woosay i xoqqu oottidi xeelliyoobaa waati bessii, qassi nuuni woossiyo wode a leemisuwaa waati kaallana danddayiyoo?

¹⁷ Ubbabay giigi simmin, Eelaasi Yihoowakko woossiis. Eelaasi woossido qonccenne qantta woosay i ba deꞌuwan xoqqu oottidi xeelliyoobay aybakko bessees. Koyruwan, i Yihoowappe attin Baꞌaali “Israa7eela biittan Xoossa” gidennaagaa waannayidi erissana koyiis. Naaꞌꞌanttuwan, i Yihoowa ashkkara gidiyoogaa, qassi bonchettananne sabettana bessiyay Xoossaa gidiyoogaa ubba asay eranaadan koyiis. Wurssettan, Eelaasi Yihooway asaa ‘wozanaa baakko zaaranaadan’ woossidoogee, i ba asawu haꞌꞌikka qoppiyoogaa bessees. (1 Kaw. 18:36, 37) Eti Yihoowan ammanettiyoogaa aggidi ha ubba metuwan gelidaba gidikkokka, Eelaasi eta siiqiyoogaa aggibeenna. Nuunikka woossiyo wode, Xoossaa sunttawu mishettiyaageetanne maadoy koshshiyoogeetuyyo qarettiyaageeta gidiyoogan Eelaasaagaadan ashkke gidiyoogaa bessana danddayoos.

18, 19. (a) Yihooway Eelaasa woosaa waati zaaridee? (b) Eelaasi asay waatanaadan azazidee, qassi Baꞌaala qeeseta maarana bessennay aybissee?

¹⁸ Eelaasi woossanaappe kase, hegan deꞌiya asay ‘Baꞌaali worddo xoossa gididoogaadan, Yihoowaykka hegaa mala gidanaakko’ giidi hirggennan aggenna. SHin woosaappe simmin, asay hegaadan qoppiyoogaa aggibayiis. Geeshsha Maxaafay, “GODAA tamai wodhdhidi, xuuggiyo yarshshuwaa, mittaa, shuchchaanne biittaa miis; ollaa giddon de7iya haattaakka laacciis” yaagees. (1 Kaw. 18:38) Hegee ayba maalaaliya zaaroo! Yaatin asay waanidee?

¹⁹ Eti bantta qaalaa xoqqu oottidi, “GODAI Xoossaa! GODAA xalaalai Xoossaa!” yaagidosona. (1 Kaw. 18:39) Wurssettan, eti tumaa akeekidosona. SHin eti hegaa beꞌidikka ammanibookkona. Issi uri Eelaasi woossin tamay saluwaappe wodhidoogaa beꞌidi Yihooway tumu Xoossa gidiyoogaa ammaniyoogee awu mino ammanoy deꞌiyoogaa  bessiyaaba gidenna. Hegaa gishshawu, Eelaasi eti bantta ammanuwaa hara ogiyan bessanaadan yootiis. Eti Yihoowa Higgiyawu azazettanaadan yootiis; hegee eti kaseppekka oottana bessiyaaba. Xoossaa Higgee wordduwaa hananabaa yootiyaageetanne eeqawu goynniyaageeta woranaadan azazees. (Zaa. 13:5-9) Baꞌaala qeeseti Xoossaa Yihoowayyo morkke gidanawu gixxi denddidosona; qassi eriiddi a halchuwaa phalqqiyaabaa oottidosona. Etawu qarettana bessii? Eti shin, naata Baꞌaalayyo taman yarshshiyo wode awude qarettidonaa? (Leemiso 21:13 nabbaba; Erm. 19:5) He asati maarana bessiyo asa gidokkona! Hegaa gishshawu, Eelaasi asay eta woranaadan azaziis; yaatin, eti ubbay hayqqidosona.—1 Kaw. 18:40.

20. Geeshsha Maxaafaa toochiyaageeti, Eelaasi Baꞌaala qeeseta woridoogaa xeelliyaagan yootiyoobay bessennaba gidiyoy aybissee?

²⁰ Geeshsha Maxaafaa toochiyaageeti Qarmmeloosa Deriyan wurssettan oosettidabay hanana bessennaba goosona. Harati qassi, bantta haymaanootiyawu keehi mishettiyaageeti hagaa gaaso oottidi, hara haymaanootiyaa kaalliyaageeta woranawu denddanaakonne giidi hirggoosona. Qassi ha wodiyan bessenna ogiyan bantta haymaanootiyawu mishettiya daroti deꞌoosona. SHin Eelaasi bessenna ogiyan mishettida asa gidenna. I Yihooway azazin worana bessiya asata woriis. Hegaa bollikka, tumu Kiristtaaneti Eelaasaagaadan iitata woranawu bisuwaa denttana bessennaagaa eroosona. Eti Yesuusi PHeexiroosawu, “Ne bisuwaa a shoohuwan zaarada wotta; aissi giikko, biso shoddiya ubbai bison haiqqana” yaagidi yootido, Yesuusi erissiyo ashkkarati ubbay kaallana bessiyo maaraa kaalloosona. (Maa. 26:52) Yihooway sinttappe ba Naꞌaa baggaara suure pirddaa pirddana.

21. Eelaasa leemisoy ha wodiyan deꞌiya tumu Kiristtaaneta waati maaddii?

²¹ Tumu Kiristtaaneti ammanuwaa oosuwan bessana koshshees. (Yoh. 3:16) Hegaadan oottana danddayiyo issi ogee Eelaasa mala ammanettida asatu leemisuwaa kaalliyoogaa. I Yihoowa xallawu goynniis; haratikka hegaadan oottanaadan minttettiis. Seexaanay Yihoowappe asaa haassanawu goꞌettido worddo haymaanootiyaa Eelaasi xalidi qoncciyaa kessiis. I ba eraaninne ba akeekan zemppibeenna; qassi he hanotaa Yihooway giigissanaagaa ammanettiis. Eelaasi tumu goynuwawu exatiis. Nuuni ubbay aagaadan ammananawu baaxetiyaageeta gidoos!