A5
An Ngaran han Dios ha Kristiano Griego nga Kasuratan
Ginkakarawat han mga eskolar ha Biblia nga an personal nga ngaran han Dios, nga ginrirepresentaran han Tetragrammaton (יהוה), mababasa hin haros 7,000 ka beses ha orihinal nga manuskrito han Hebreo nga Kasuratan. Kondi damu an natoo nga diri ito makikita ha orihinal nga manuskrito han Kristiano Griego nga Kasuratan. Tungod hito, kadam-an han moderno nga mga Biblia an diri nagamit han ngaran nga Jehova kon naghuhubad han gintatawag nga Bag-o nga Tugon. Bisan ha paghubad han mga teksto nga ginkotar tikang ha Hebreo nga Kasuratan diin mababasa an Tetragrammaton, ginagamit han kadam-an nga parahubad an “Ginoo” imbes nga an personal nga ngaran han Dios.
Waray sunda han Bag-o nga Kalibotan nga Hubad han Baraan nga Kasuratan ito nga komon nga ginbubuhat. Gin-gamit hini an ngaran nga Jehova hin 237 ka beses ha Kristiano Griego nga Kasuratan. Han nagdidesisyon an mga parahubad nga buhaton ini, ginkonsiderar nira an duha nga importante nga butang: (1) Diri na orihinal an Griego nga mga manuskrito nga makukuha yana. Ha yinukot nga kopya nga naeksister yana, an kadam-an hito ginhimo paglabay hin diri maminos 200 ka tuig tikang han iginsurat an orihinal nga mga manuskrito. (2) Hito nga panahon, ginsaliwnan han mga nagkukopya han mga manuskrito an Tetragrammaton hin Kyʹri·os, an Griego nga pulong para ha “Ginoo,” o kon diri man, nagkopya hira ha mga manuskrito diin ginsaliwnan na an Tetragrammaton.
Kombinsido an New World Bible Translation Committee nga may marig-on gud nga ebidensya nga an Tetragrammaton mababasa ha orihinal nga Griego nga mga manuskrito. Iginbasar an desisyon ha masunod nga ebidensya:
-
Mababasa an Tetragrammaton ha mga kopya han Hebreo nga Kasuratan nga gin-gamit ha panahon ni Jesus ngan han iya mga apostol. Han naglabay, may pipira nga diri nauyon hito. Pero yana nga may mga kopya han Hebreo nga Kasuratan nga tikang pa han siyahan nga siglo nga nadiskobrehan hirani ha Qumran, napamatud-an gud nga tinuod ito.
-
Ha panahon ni Jesus ngan han iya mga apostol, mababasa liwat an Tetragrammaton ha Griego nga mga hubad han Hebreo nga Kasuratan. Ha sulod hin mga siglo, ginhunahuna han mga eskolar nga an Tetragrammaton diri makikita ha mga manuskrito han Griego nga Septuagint nga hubad han Hebreo nga Kasuratan. Katapos,
ha kabutngaan han ika-20 ka siglo, gin-adman han mga eskolar an pipira nga daan na hinduro nga mga bahin han Griego nga Septuagint nga bersyon nga tikang pa ha panahon ni Jesus. Makikita hito nga mga bahin an personal nga ngaran han Dios, nga iginsurat ha Hebreo nga mga letra. Salit ha panahon ni Jesus, makikita an ngaran han Dios ha mga kopya han Kasuratan ha Griego nga yinaknan. Kondi han ikaupat ka siglo C.E., an nangunguna nga mga manuskrito han Griego nga Septuagint, sugad han Codex Vaticanus ngan Codex Sinaiticus, waray na mag-unabi han ngaran han Dios ha mga libro tikang ha Genesis tubtob Malakias (diin makikita ito nga ngaran ha nahiuna nga mga manuskrito). Salit diri urusahon nga ha mga manuskrito nga gintipigan tikang hito nga panahon, an ngaran han Dios diri makikita ha gintatawag nga Bag-o nga Tugon, o Griego nga Kasuratan nga bahin han Biblia.Hi Jesus klaro nga nagsiring: “Kinanhi ako ha ngaran han akon Amay.” Ginpabug-atan liwat niya nga an iya mga buruhaton ginbuhat niya ha ‘ngaran han iya Amay’
-
Mababasa mismo ha Kristiano Griego nga Kasuratan an agsob nga pag-unabi ni Jesus han ngaran han Dios ngan pagpakilala hito ha iba. (Juan 17:6, 11, 12, 26) Hi Jesus klaro nga nagsiring: “Kinanhi ako ha ngaran han akon Amay.” Ginpabug-atan liwat niya nga an iya mga buruhaton ginbuhat niya ha ‘ngaran han iya Amay.’—Juan 5:43; 10:25.
-
Tungod kay an Kristiano Griego nga Kasuratan gin-giyahan han Dios nga idugang ha sagrado nga Hebreo nga Kasuratan, an tigda nga kawara han ngaran ni Jehova dida hito diri makatadunganon. Han mga kabutngaan han siyahan nga siglo C.E., an disipulo nga hi Santiago nagsiring ha mga tigurang ha Jerusalem: “Iginsumat hin bug-os ni Symeon kon paonan-o an Dios naghatag hin atensyon ha mga nasud ha siyahan nga higayon basi magkuha ha ira hin katawohan nga magdadara han iya ngaran.” (Buhat 15:14) Diri magigin makatadunganon nga igyakan ito ni Santiago kon waray bisan hin-o nga maaram o nagamit han ngaran han Dios ha siyahan nga siglo.
-
An ginpahalipot nga porma han ngaran han Dios makikita ha Kristiano Griego nga Kasuratan. Ha Pahayag 19:1, 3, 4, 6, an ngaran han Dios igin-upod ha pulong nga “Hallelujah.” Tikang ini ha Hebreo nga termino nga literal nga nangangahulogan nga “Dayawa hi Jah.” An “Jah” amo an ginpahalipot nga porma han ngaran nga Jehova. Damu nga ngaran ha Kristiano Griego nga Kasuratan an ginkuha tikang ha ngaran han Dios. Ngani, an mga reperensya nasiring nga an ngaran mismo ni Jesus nangangahulogan nga “Hi Jehova an Katalwasan.”
-
An kadaan nga mga sinurat han mga Judio nagpapakita nga gin-gamit han Judio nga mga Kristiano an ngaran han Dios ha ira mga sinurat. An Tosefta, usa nga sinurat nga koleksyon han yinakan nga mga balaud nga nakompleto han mga 300 C.E., nagsiring mahitungod ha mga sinurat han mga Kristiano nga ginsunog durante han Sabbath: “Ginsusunog nira an mga libro han mga Ebanghelista ngan an mga libro han minim [ginhunahuna nga an Judio nga mga Kristiano]. Gintutugotan hira nga sunugon ito nga mga libro kon makita nira ito, pati na an mga bahin nga may-ada han Ngaran han Dios.” Ginkotar liwat hito nga reperensya hi Rabbi Yosé nga taga-Galilea, nga nabuhi ha tinikangan han ikaduha ka siglo C.E., nga nasiring nga ha iba nga mga adlaw han semana, “gintatanggal han usa nga tawo an mga bahin hito [nagtutudlok ha mga sinurat han mga Kristiano] nga may-ada han Ngaran han Dios ngan gintatago ito, ngan an iba hito ginsusunog.”
-
An pipira nga eskolar ha Biblia nasiring nga posible gud nga an ngaran han Dios makikita ha mga teksto ha Kristiano Griego nga Kasuratan nga ginkotar tikang ha Hebreo nga Kasuratan. Ilarom han ulohan nga “Tetragrammaton in the New Testament,” an The Anchor Bible Dictionary nasiring: “May pipira nga ebidensya nga an Tetragrammaton, an Ngaran han Dios, nga Yahweh, makikita ha pipira o ha ngatanan nga teksto ha B[ag-o] nga T[ugon] nga ginkotar tikang ha D[aan] nga T[ugon] han siyahan nga iginsurat an mga manuskrito han BT.” An eskolar nga hi George Howard nasiring:
“Tungod kay an Tetragram nakasurat pa gihapon ha mga kopya han Griego nga Biblia [an Septuagint] nga gin-gamit han siyahan-siglo nga mga Kristiano, makatadunganon la toohan nga kon an mga parasurat han B[ag-o] nga T[ugon] nagkukotar han Kasuratan, an Tetragram gintitipigan nira ha teksto han Biblia.” -
Gin-gamit han kilala nga mga parahubad han Biblia an ngaran han Dios ha Kristiano Griego nga Kasuratan. Ginbuhat ini han pipira hito nga mga parahubad maiha na antes pa ipublikar an New World Translation. Ini an pipira hito nga mga parahubad ngan an ira mga hubad: A Literal Translation of the New Testament . . . From the Text of the Vatican Manuscript, ni Herman Heinfetter (1863); The Emphatic Diaglott, ni Benjamin Wilson (1864); The Epistles of Paul in Modern English, ni George Barker Stevens (1898); St. Paul’s Epistle to the Romans, ni W. G. Rutherford (1900); The New Testament Letters, ni J.W.C. Wand, nga Obispo han London (1946). Dugang pa, ha Kinatsila nga hubad temprano han ika-20 ka siglo, gin-gamit han parahubad nga hi Pablo Besson an “Jehová” ha Lucas 2:15 ngan Judas 14, ngan ha sobra 100 ka beses ha mga footnote ha iya hubad, iya iginpakita nga an ngaran han Dios an posible gud nga angay gamiton. Maiha pa antes hito nga mga hubad, an Tetragrammaton gin-gamit ha damu nga teksto han Hebreo nga mga bersyon han Kristiano Griego nga Kasuratan tikang ha ika-16 ka siglo padayon. Ha German nga yinaknan pa la, diri maminos 11 nga bersyon an naggamit han “Jehovah” (o han transliterasyon han Hebreo nga “Yahweh”) ha Kristiano Griego nga Kasuratan, ngan upat nga parahubad an nagbutang hito nga ngaran ha parenteses katapos han “Ginoo.” Sobra 70 nga hubad ha German an naggamit han ngaran han Dios ha mga footnote o mga komentaryo.
-
An mga hubad han Biblia ha sobra 100 nga yinaknan naggamit han ngaran han Dios ha Kristiano Griego nga Kasuratan. An ngaran han Dios ginagamit ha damu nga yinaknan ha Aprika, Asia, Europa, mga isla han Pasipiko, ngan ha yinaknan han nitibo nga mga Amerikano. (Kitaa an lista ha pahina 2126 ngan 2127.) An mga parahubad hito nga mga bersyon nagdesisyon nga gamiton an ngaran han Dios tungod liwat ha mga hinungdan nga gin-unabi na. An pipira hito nga mga hubad han Kristiano Griego nga Kasuratan diri pa la maiha nga iginpublikar, sugad han Rotuman Bible (1999), nga naggamit han “Jihova” hin 51 ka beses ha 48 nga bersikulo, ngan han Batak (Toba) nga bersyon (1989) ha Indonesia, nga naggamit han “Jahowa” hin 110 ka beses.
Waray ruhaduha, may matin-aw nga basihan nga ibalik an ngaran han Dios, nga Jehova, ha Kristiano Griego nga Kasuratan. Ito gud an ginbuhat han mga naghubad han Bag-o nga Kalibotan nga Hubad. May-ada hira hilarom nga pagtahod ha ngaran han Dios ngan nahahadlok hira nga magtanggal hin bisan ano nga mababasa ha orihinal nga manuskrito.—Pahayag 22:18, 19.