Kon namimiling ka hin sagdon kon paonan-o aatubangon an pagtaguminatay, posible nga damu an imo mabibilngan—an iba mapulsanon, an iba diri. Posible nga tungod ito kay, sugad han gin-unabi na, iba-iba an paagi han pagtaguminatay han kada tagsa. An epektibo ha usa bangin diri makabulig ha iba.

Bisan pa hito, may nangunguna nga mga giya nga napamatud-an nga nakabulig ha damu. Agsob nga gin-uunabi ito han eksperto nga mga magsaragdon, ngan nagpapakita liwat ito han diri nadadaan nga mga prinsipyo han kadaan nga libro han kinaadman, an Biblia.

• Gintatagad ini han pipira nga eksperto sugad nga an pinakaimportante nga paagi basi malamposan an pagtaguminatay. Pero usahay, karuyag mo mag-usahan. Bangin maaringit ka pa ngani ha mga nangangalimbasog pagbulig ha imo. Normal la ito.

• Ayaw hunahunaa nga sadang ka pirme makig-upod ha iba, kondi ayaw liwat hira igtabog pahirayo. Aw, bangin pagkinahanglanon mo an ira bulig ha tidaraon. Mahigugmaon nga sumati hira kon ano an imo kinahanglan ha presente ngan kon ano an diri.

• Uyon ha imo panginahanglan, magin timbang ha paggahin hin panahon kaupod an iba ngan panahon para mag-usahan.

PRINSIPYO: “An duha mas maopay kay ha usa . . . Kay kon matumba an usa ha ira, mabubuligan han usa an iya kaupod nga bumuhát.”​—Eclesiastes 4:9, 10.

• An pagkaon hin husto mabulig nga maatubang an istres han kamatyi. Kaon hin iba-iba nga klase hin prutas, utan, ngan pagkaon nga hitaas ha protina.

• Inom hin damu nga tubig ngan masustansya nga irimnon.

• Kon nawad-an ka hin gana ha pagkaon, agsob nga kaon hin talagudti. Puydi ka liwat kumonsulta ha doktor para hin angayan nga supplement. *

• An madagmit nga paglakat-lakat ngan iba pa nga porma hin ehersisyo makakaiban han negatibo nga mga pagbati. An pag-ehersisyo mahimo maghatag hin higayon ha pagpamalandong han imo sitwasyon o makabulig nga diri ka maghinunahuna hito.

PRINSIPYO: “Waray pa tawo nga nangalas ha iya kalugaringon nga lawas, lugod iya ginpapakaon ngan ginmamayuyo ito.”—Efeso 5:29.

• Importante hinduro an katurog, pero labi nga importante ini ha mga nagtataguminatay, kay an sugad nga kasubo nagdadara hin duro nga kakapoy.

• Magin mahunahunaon ha kadamu han imo gin-iinom nga may caffeine ngan alkohol kay puydi ini makaulang ha imo pagkaturog.

PRINSIPYO: “Mas maopay an gutiay nga pagpahuway kay han duro nga pagpinaniguro ha pagtrabaho ngan paglinanat ha hangin.”​—Eclesiastes 4:6.

• Karawata nga iba-iba an paagi ha pagtaguminatay. Ikaw an kinahanglan mag-usisa kon ano nga paagi an makakabulig ha imo.

• Para ha damu, mapulsanon an pagpahayag han ira kasubo, samtang an iba karuyag nga itago la ito ha ira kalugaringon. Iba-iba an opinyon han mga eksperto kon mapulsanon ba an pagpahayag han inaabat han usa basi malamposan an kasubo. Kon kinahanglan mo makiistorya kondi nag-aalang ka, makakabulig ha imo an talagudti nga pagpahayag han imo inaabat ha usa nga duok nga sangkay.

• May mga nasiring nga an pagtangis nakakabulig ha pag-atubang ha kasubo, pero an iba nakarekober bisan kon waray hira magtinuok gud.

PRINSIPYO: “An kasingkasing maaram han kalugaringon nga kapaitan hito.”—Proberbios 14:10.

• Nangangalimbasog an iba nga namatayan nga ibanan an ira kasakit pinaagi ha pag-ininom o pagdroga. An sugad nga paagi nakakadaot ha kalugaringon. An kalipay tikang hito temporaryo la ngan mahimo magtugway ha duro nga kadaot. Pamiling hin diri nakakadaot nga paagi ha pag-iban han imo inaabat.

PRINSIPYO: “Limpyohan naton an aton kalugaringon ha ngatanan nga kahugaw.”—2 Corinto 7:1.

• Naobserbaran han damu nga mapulsanon an paggamit hin panahon ha pagtaguminatay o pagpamalandong ngan pag-atubang han kasakit, ngan an pagkaada panahon ha aktibidad nga temporaryo nga makakabulig ha ira nga makalimot hito.

• Bangin temporaryo nga makalimot ka han imo kasakit pinaagi ha pagkaada panahon ha kasangkayan, paghibaro hin bag-o nga abilidad, o pagpahalibway.

• Samtang nalabay an panahon, posible nga magbag-o an imo rutina. Bangin maobserbaran mo nga diri na sugad kaiha ngan kaagsob an imo kasubo —usa nga natural nga proseso ha pagrekober.

PRINSIPYO: “May itinanda nga panahon para ha tagsa nga butang, . . . may panahon han pagtangis ngan may panahon han pagtawa; may panahon han pagnguyngoy ngan may panahon han pagsayaw.”—Eclesiastes 3:1, 4.

• Ibalik dayon an imo normal nga rutina kon posible na.

• Kon gintitipigan mo an imo rutina ha pagkaturog, pagtrabaho, ngan iba nga buruhaton, mabulig ito nga makabalik ka ha imo normal nga kinabuhi.

• An pagin okupado pirme ha positibo nga buruhaton makakabulig ha pag-iban han kasakit nga imo inaabat.

PRINSIPYO: “Haros diri niya aabaton an paglabay han mga adlaw han iya kinabuhi, tungod kay ginpupuno han tinuod nga Dios an iya kasingkasing hin kalipay.”—Eclesiastes 5:20.

• Kadam-an han naghihimo dayon hin dagku nga desisyon han mamatay an ira hinigugma an nagbabasol ha urhi.

• Kon posible, palabya an makatadunganon nga kahilawigon hin panahon antes bumalhin, magliwan hin trabaho, o ipanhatag o ipanlabog an mga butang han namatay.

PRINSIPYO: “An mga plano han mga maduruto sigurado nga magriresulta hin kalamposan, pero an ngatanan nga diri anay naghuhunahuna sigurado nga magigin pobre.”—Proberbios 21:5.

• Para ha damu nga nagtataguminatay, mapulsanon an pagbuhat hin mga buruhaton nga magpapahinumdom ha ira han ira namatay na nga hinigugma.

• Bangin makaliaw ha imo an pagkolekta hin mga retrato ngan butang, o pagsurat hin mga panhitabo ngan istorya nga karuyag mo mahinumdoman.

• Tipigi an mga butang nga magpapahinumdom hin makalilipay nga mga panhitabo, ngan kitaa ito kon andam ka na.

PRINSIPYO: “Hinumdumi an mga adlaw nga maiha na nga naglabay.”—Deuteronomio 32:7.

• Bangin kinahanglan mo magbakasyon.

• Kon diri praktikal an hilawig nga bakasyon, bangin puydi ka magbakasyon ha sulod hin usa o duha ka adlaw la basi mag-hiking, mamasyada, o magbiyahe.

• Bisan an madaliay nga pagbag-o ha imo nahiaraan mahimo makabulig basi ka maliaw.

PRINSIPYO: “Tana, kadto kita ha nahibubulag nga lugar nga kita la ngan pamahuway kita hin madaliay.”—Marcos 6:31.

• Hinumdumi nga ha kada pagbubulig mo ha iba nabubuligan ka.

• Mahimo mo tikangan pinaagi ha pagbulig hadton naapektohan han kamatay han imo hinigugma, sugad han iyo kasangkayan o paryente nga nanginginahanglan liwat hin pagliaw.

• An pagsuporta ngan pagliaw ha iba mahimo magbalik han imo kalipay ngan katuyoan ha kinabuhi.

PRINSIPYO: “Mas daku an kalipay ha paghatag kay ha pagkarawat.” —Buhat 20:35.

• An kamatyi mahimo maghatag ha imo hin bag-o nga panlantaw ha kon ano gud an importante.

• Salingabota an higayon ha pagpamalandong kon paonan-o mo ginagamit an imo kinabuhi.

• Kon ginkikinahanglan, paghimo hin mga pagbag-o ha imo prayoridad.

PRINSIPYO: “Mas maopay an pagkadto ha balay nga may pagtaguminatay kay ha pagkadto ha balay nga may panagtawo, kay ito an kataposan han tagsa nga tawo, ngan kinahanglan ito hinumdoman han mga buhi.”—Eclesiastes 7:2.

 Ha pagkamatuod, waray gud makakawara han kasakit nga imo inaabat. Kondi, damu han mga namatayan an makakagpamatuod nga an paghimo hin positibo nga mga pitad, sugad han nakalista dinhi, nakabulig ha ira nga maliaw. Oo, diri ini kompleto nga listahan han posible nga mga paagi basi mawara an kasubo. Pero kon sasarihan ini nga mga suhestyon, maoobserbaran mo nga makakahatag ini ha imo hin pagliaw.