Hizaha raha an̈atiny

Handeha amy tany misy hevitry maventy

Asa Mba Hainao?

Asa Mba Hainao?

Ino koa porofo ankoatrany amy Baiboly mankamarin̈y fa andevo ta Ezipty ankitin̈y iro Israelita aby io?

Baiboly mivolan̈a fa tafarany Josefa nindesin̈y ta Ezipty, niala ta Kanana tan̈y Jakoba babany niaraka tamy lafamìnany jiaby. Iro koa fa nifindra ta Ezipty, iro nipetraka ta Gosena, tanàna marikitry Vinan̈iny Neily. (Gen. 47:1, 6) Iro Israelita (na Hebreo) aby io koa fa ‘nahaimaro, baka io nahainatanjaka fo’, navozo iro Ezipsiain aby io; ke farany, nandivozindro iro Israelita aby io.—Eks. 1:7-14.

Iro pan̈ano kritìky momba Baiboly aby io mivolan̈a fa angano fo zen̈y tantara io. Marin̈y ma zen̈y? Ino porofo fa ten̈a andevo ta Ezipty marin̈y iro Semita * aby io?

Iro arkeôlaogy na pikaroko raha ambaniny tany aby io koa fa nan̈ôhy tamy faritry avaratrany Ezipty tan̈y, iro nahita lambilambindraha tamy tanàna araiky efa nisy ela be tan̈y. Nivolan̈a manampahaizan̈a araiky kahian̈a John Bimson fa nisy tanàna semita mandilatra 20 tamy faritry io. Mbala mitovitovy amy zen̈y raha nambarany James Hoffmeier, pikaroko momba Ezipty taloha. Ho izy: “Tan̈elan̈elan̈a taon̈o 1800 ndreky 1540 T.K. tan̈y, farandraha tiandro Semita tamy faritry andrefany Asie [tany favianiry Jakoba] aby io eky nifindra ta Ezipty. Ary izikoa fa nidinihin̈y fotoan̈a ndreky raha nisy nambarany bokiny Genesisy momba fotoan̈a io, ten̈a mifananjò amy fotoan̈a niain̈any Abrahama ndreky Isaka baka io Jakoba.”

Mbala misy porofo hafa koa hita tamy faritry atsimony Ezipty. Nisy taratasy papyrus zay hita tan̈y, ke tamizio tao nahitan̈a raha nandalo tan̈elan̈elan̈a taon̈o 2000 T.K. ndreky 1600 T.K. tan̈y. Tamy taratasy io tao nahitan̈a an̈aran̈a andevo niasa tamy fianakavian̈a araiky tamy faritry atsimony Ezipty. Nisy an̈aran̈a semita mandilatra 40 tao. Andevo iro io, ke asandro pandoky, mpanenona *, baka io pamboly. Karaha ty nambarany Hoffmeier: “Matoa nisy Semita mandilatra 40 niasa tamy fianakavian̈a araiky ta Thébaïde tan̈y io, dikanizen̈y marobe Semita nipetraka ta Ezipty, intsaka eky fa tamy [Vinan̈iny Neily] io.”

Nivolan̈a David Rohl, pikaroko raha ambaniny tany, fa “mira raha nalain̈a baka tamy Baiboly tao” an̈aran̈andro andevo sasany ton̈oniny taratasy papyrus io. Tao nahitan̈a an̈aran̈a mitovitovy amy ty: Isakara, Asera, baka io Sifra. (Eks. 1:3, 4, 15) Ho Rohl: “Zen̈y mivolan̈a fa ten̈a andevo ta Ezipty ankitin̈y iro Israelita aby io, ary tsisy olo afaka mifamatra zen̈y.”

Karaha ty koa ho Bimson: “Voaporofony tantara fa andevo ta Ezipty iro Israelita aby io. Fa izikoa fa nandeha fotoan̈a, iro niala tan̈y.”

^ feh. 4 Telo lahy zanaka Noa. Araiky amindro io Sema. Semita ikahian̈a taranakany Sema, an̈isanizen̈y Elamita, Asyrianin̈y, Kaldeanin̈y voanalohany, Hebreo (na Israelita), Syrianin̈y, baka io foko arabo maromaro.

^ feh. 6 Mpanenona zen̈y olo pan̈amboatra ravindamba.