Ajawule pa ndandanda

Ajawule pa ndandanda wa yindu

NGANI JA PANDANDA | ANA SAYANSI JIJINJILE MMALO MWA BAIBULO?

Sayansi Jikwete Malile

Sayansi Jikwete Malile

Pacangakaŵapa, mabuku ga ŵandu ŵangakulupilila Mlungu gawandile mnope. Kuwanda kwa mabukuga kutendekasisye ŵandu kola nago lung’wanu, soni kuti asisyaneje mnope. Pakwamba ya yeleyi, jwasayansi jwine lina lyakwe David Eagleman ŵatite, “Ŵandu ŵane ŵaŵalasile mabukuga akusaganisya kuti ŵasayansi akwete lunda mnope mwati akusamanyilila cilicose.” Kaneko ŵatite, “Nambo ŵasayansi ŵambone akusasaka kumanyilila yejinji, soni masengo gawogo gakusapwatikapo kupata yindu yanganayijembeceyaga.”

Kwa yaka yejinji, ŵasayansi ŵakumanyilila cenene masengo gawo aŵele ali mkukopocela yindu yejinji yakusimonjesya yakwayana ni yam’cipago. Nambo ŵasayansi ŵane asokonasisye mnope yindu. Isaac Newton, jwaliji jumo mwa ŵasayansi ŵakumanyika mnope ŵakalakala. Jwalakwe ŵalosisye yagakusatenda macili gakuwuta gacilambo pakamulanya mapulaneti, ndondwa, soni makuga ga ndondwa. Ŵakopocelesoni masamu ganegakwe gakusagakamulicisya masengo pakupanganya makopyuta, pakwenda mwipananga, soni pakusaka kumanyilila macili ga maatomu. Nambope Newton ŵakulupililaga kuti mpaka acenje yisyano kuŵa golide pakamulicisya masengo masenga.

Yaka yakupunda 1,500 Newton mkanapagwe, jwasayansi jwine jwa ku Greece jwakulola ya mwipananga lina lyakwe Ptolemy, ŵawungunyisye ya mwipananga ni meso gakwe. Jwalakwe ŵawungunyaga cilo mwati ŵagaweni mapulaneti, soni jwaliji namatetule pakwambula mapu. Nambo ŵakulupililaga kuti cilamboci cili pasikati pene pa yakupanganyikwa yosope yamwipananga. Pakwamba ya cikulupi ca Ptolemy, jwasayansi jwine lina lyakwe Carl Sagan ŵalembile kuti, “Cikulupici casokonasisye ŵandu kwa yaka yakupunda 1,500. Yeleyi yikulosya kuti ŵandu ŵalunda mnope mpaka asokonasye nganisyo sya ŵandu ŵajinji.”

Ŵasayansi ŵane ŵa moŵa agano nombenawo asokonasisye mnope yindu. Ana ŵasayansi cacipakombola kusala mwakupikanika cenene mwayiŵelele yindu ya m’cipago? Atamose kuti tukusosekwa kumanyilila yakombwele kutenda ŵasayansi soni umbone wakwe, tukusosekwasoni kumanyilila kuti sayansi jikwete malile. Jwasayansi jwine lina lyakwe Paul Davies ŵasasile kuti, “Yili yangakomboleka kusala mwakupikanika cenene mwaciŵelele cakupanganyikwa cilicose.” Maloŵe gelega gakulosya usyesyene wakuti: Ŵandu ngaŵa mkupakombola kupikanicisya yindu yosope ya m’cipago. M’yoyo, naga ŵasayansi akusala kuti mpaka apakombole kusala mwakupikanika cenene mwayiŵelele yakupanganyikwa, tukagambaga kuyikulupilila.

Pakwamba ya yakupanganyikwa Baibulo jikusati, ‘Yeleyi yili kambali kamwana ka yitendo ya [Mlungu], m’we tukwamba kupikana panandi ya jwalakwejo mpela kusongona.’ (Yobu 26:14) Pana yindu yejinji yakuti ŵandu ngaŵa mkuyimanyilila soni kuyipikanicisya. Maloŵe gaŵagasasile Paulo ciŵandika yaka 2,000 yipiteyo gali gasyene. Jwalakwe ŵatite, ‘Cipanje ca Mlungu cili cekulungwa nditu. Lunda ni umanyilisi wakwe yili yakusokoka mnope. Pangali jwampaka alondesye nganisyo syakwe soni kugapikanicisya matala gakwe.’—Aloma 11:33.

Kusala yisyene Baibulo jikusatukamucisya kupata yatukusasosecela kupunda sayansi