Xeen tiʼ baʼax ku taasik

Xeen tu cuadroil baʼax ku taasik

LE BAʼAXOʼOB K-LÍIʼSMOʼ

«¿Baʼax kʼiin u yantaltoʼon uláakʼ asamblea?»

«¿Baʼax kʼiin u yantaltoʼon uláakʼ asamblea?»

TU JÓOKʼBAL u mesil noviembre tiʼ 1932, u jaats reporteroʼob tiʼ u noj kaajil Méxicoeʼ jach táan u páaʼtkoʼob baʼax kun úuchul teʼ semana jeʼeloʼ. Junpʼéel semana táanil tiʼ leloʼ, tsʼaʼab semaforoʼob ichil u noj kaajil México, teʼeloʼ maas tiʼ junpʼéel millón u kajnáaliloʼob kaʼachi. Baʼaleʼ le reporteroʼoboʼ yaanal baʼax taak u tsʼáaikoʼob ojéeltbil. Letiʼobeʼ binoʼob yéetel u camaraʼob tuʼux ku kʼuchul le tren u páaʼtoʼob u kʼuchul Joseph F. Rutherford, u presidenteil le Sociedad Watch Toweroʼ. Le sukuʼunoʼob yanoʼob teʼ kaajoʼ binoʼob xan u páaʼtoʼob le sukuʼun Rutherfordoʼ, letiʼeʼ táan u taal kaʼach utiaʼal le asamblea de óoxpʼéel kʼiin kun antal Méxicooʼ.

Le revista The Golden Age (ich españoleʼ ¡Despertad!) tu yaʼalaj: «Le asambleaaʼ jach maʼ kun tuʼubsbil, tumen áantajnaj utiaʼal u maas kʼaj óoltaʼal u jaajil tu luʼumil México». Baʼaleʼ ¿baʼaxten jach nojoch baʼal ilaʼabik wa chéen 150 máakoʼob binoʼobiʼ?

Táanil tiʼ u yantal le asambleaaʼ, chéen junpʼíit máakoʼob tsʼoʼok u kʼamik u maʼalob péektsilil le Reinooʼ. Kex desde 1919 ku yantal mejen asambleaʼobeʼ, joʼopʼ u saʼatal jujunpʼéel múuchʼuliloʼob. Tu añoil 1929, káaj u meyaj u najil Betel tu luʼumil México. Kex tuklaʼab yaan u yáantaj utiaʼal u maas kʼaj óoltaʼal u jaajileʼ, maʼ bey úuchikiʼ. Jeʼex le ka aʼalaʼab ka xuʼuluk u koonol máak ken jóokʼok kʼaʼaytajeʼ, juntúul colportor wa precursoreʼ, maʼ utschaj tu tʼaaniʼ, tu xúumpʼattaj u kaajal Jéeobaeʼ ka tu káajsaj yaanal grupo. Teʼ kʼiinoʼob xanoʼ kʼeʼex u superintendenteil Betel, tumen tu beetaj baʼax kʼaas. Le sukuʼunoʼob chúukaʼan u yóoloʼob yanoʼob Méxicooʼ kʼaʼabéetchaj u líiʼsaʼal u yóoloʼob utiaʼal maʼ u xuʼulul u meyajtikoʼob Jéeoba.

Le sukuʼun Rutherfordoʼ jach tu líiʼsaj u yóol le sukuʼunoʼob le ka taal u xíimbaltoʼoboʼ. Tu máansaj kaʼapʼéel jatsʼuts tsoltʼaanoʼob teʼ asambleaoʼ yéetel cinco tiʼ radioiʼ. Letiʼe yáax ka máansaʼab tiʼ radio u maʼalob péektsilil le Reino tiʼ tuláakal u luʼumil Méxicooʼ. Ka tsʼoʼok le asambleaoʼ, u túumben superintendenteil Beteleʼ káaj u nuʼuktik le kʼaʼaytaj ku beetaʼaloʼ. Desde teʼ kʼiin jeʼeloʼ le sukuʼunoʼoboʼ tu yiloʼob bix u bendecirtaʼaloʼob tumen Jéeoba yéetel tu maas tsʼáaj u yóoloʼob teʼ kʼaʼaytajoʼ.

Junpʼéel asamblea anchaj tu noj kaajil México tu añoil 1941

Junpʼéel año tsʼoʼokkeʼ beetaʼab kaʼapʼéel asambleaʼob, junpʼéel Veracruziʼ yéetel junpʼéel tu noj kaajil Méxicoiʼ. Le kʼaʼaytaj ku beetik le sukuʼunoʼoboʼ joʼopʼ u taasik utsiloʼob. Tu añoil 1931, yaan kaʼach 82 j-kʼaʼaytajoʼob, baʼaleʼ ka máan diez añoseʼ tu chukaj maas tiʼ 800 u túulal. Tu añoil 1941, bin kex mil máakoʼob teʼ asamblea beetaʼab tu noj kaajil Méxicooʼ.

«CHUʼUP U BEJILOʼOB MÉXICO»

Tu añoil 1943, le sukuʼunoʼoboʼ jóokʼoʼob yéetel carteloʼob teʼ bejoʼob u kʼaʼaytoʼob le asamblea tu kʼaabaʼtaj «Junpʼéel kaaj jáalkʼab», lelaʼ beetaʼab tiʼ 12 kaajoʼob tu luʼumil México. * Ku chʼuykíintkoʼob junpʼéel cartel táanil tiʼobiʼ yéetel junpʼéel paachil tiʼobiʼ. Le sukuʼunoʼoboʼ desde tu añoil 1936 ka káaj u kʼaʼaytajoʼob beyaʼ.

Junxóotʼ tiʼ junpʼéel revista tiʼ u añoil 1944 tuʼux ku yeʼesik u jaats sukuʼunoʼob táan u kʼaʼaytajoʼob yéetel le carteloʼob tu noj kaajil Méxicooʼ

Junpʼéel revista ku jóoʼsaʼal México ku kʼaabaʼtik La Nación, tu yaʼaleʼ jach bin utsil tiʼ le sukuʼunoʼob kʼaʼaytajnajoʼob yéetel le carteloʼob tu noj kaajil Méxicooʼ. Tu yaʼalaj: «Teʼ yáax kʼiinoʼ aʼalaʼabtiʼob ka u bisoʼob u yaʼabil máakoʼob ku páajtal. Ka sáaschaj tuláakʼ kʼiineʼ maʼ béeychaj u láaj ookloʼob teʼ tuʼux beetaʼab le asambleaoʼ». Le catolicoʼoboʼ tu yaʼaloʼob tiʼ le máakoʼob maʼ u kʼamkoʼob mix baʼal tiʼ le j-jaajkunajoʼoboʼ. Kex beyoʼ le sukuʼunoʼoboʼ maʼ tu chʼaʼajoʼob saajkil u seguert u kʼaʼaytajoʼob teʼ bejoʼoboʼ. Le revista La Nación xanoʼ tu yaʼaleʼ «yaʼabkach xiiboʼob yéetel koʼoleloʼob jóokʼoʼob teʼ bejoʼob yéetel le carteloʼoboʼ». Le revistaoʼ ku taasik junpʼéel foto tuʼux yaan jujuntúul sukuʼunoʼob yanoʼob tu bejiloʼob u noj kaajil México. Tu kabalileʼ ku yaʼalik: «Chuʼup u bejiloʼob México».

«MAAS TSʼUʼUTSʼUKILOʼOB YÉETEL KʼÍINALOʼOB TIʼ LE PISOOʼ»

Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ le sukuʼunoʼoboʼ ku kʼaʼabéetchajal u viajaroʼob náach utiaʼal ka xiʼikoʼob teʼ asambleaʼob ku beetaʼal Méxicooʼ. Yaʼabeʼ tiʼ mejen kaaj u taaloʼob, tuʼux maʼatech u kʼuchul tren yéetel mix carreteraʼob yaniʼ. U jaats sukuʼunoʼobeʼ tu yaʼaloʼob: «Mix junpʼéel tren ku kʼuchul wayeʼ». Le sukuʼunoʼoboʼ ku viajaroʼob yóoʼ mula wa xíimbalil ich yaʼab kʼiinoʼob, chéen utiaʼal u kʼuchloʼob u chʼaʼob le tren utiaʼal u binoʼob tuʼux kun beetbil le asambleaoʼ.

U maas yaʼabil le sukuʼunoʼoboʼ chéen u tojol u binoʼob yaantiʼob. Yaʼabeʼ ku pʼáatloʼob tu yotoch le sukuʼunoʼoboʼ, letiʼobeʼ ku kʼamkoʼob yéetel kiʼimak óolal. Yaan xan sukuʼunoʼobeʼ ku binoʼob wenel teʼ Najiloʼob Reinooʼ. Juntéenjeakeʼ pʼáat kex noventa sukuʼunoʼob tu najil Betel yéetel weenoʼob yóoʼ «camaʼob beetaʼan yéetel 20 cajaʼob de cartón cada junpʼéel». Le Anuariooʼ ku yaʼalikeʼ jach kiʼimakchaj u yóoloʼob yoʼolal le camaʼob tsʼaʼabtiʼoboʼ, tumen «maas tsʼuʼutsʼukiloʼob yéetel kʼíinaloʼob tiʼ le pisooʼ».

Le sukuʼunoʼoboʼ jach uts tu tʼaan u binoʼob teʼ asambleaʼob beyaʼ, le oʼolal ku beetkoʼob tuláakal le ku páajtal utiaʼal u binoʼoboʼ. Lelaʼ láayliʼ bey u beetik le óoliʼ junpʼéel millón sukuʼunoʼob yanoʼob Méxicooʼ. * Tu añoil 1949, junpʼéel informe beetaʼab tumen u Betelil Méxicoeʼ tu yaʼalaj: «Kex yaʼab baʼaxoʼob talamtak ku aktáantik le sukuʼunoʼoboʼ láayliʼ ku tsʼáaik u yóoloʼob u meyajtoʼob Dioseʼ. Ken tsʼoʼokok junpʼéel asambleaeʼ ku xáantal táan u tsikbaltikoʼob baʼax tu kanoʼobiʼ yéetel ku kʼáatkoʼob: ‹¿Baʼax kʼiin u yantaltoʼon uláakʼ asamblea?›». Le baʼax ku yaʼalik le informeaʼ láayliʼ letiʼe tuukul yaan tiʼ le sukuʼunoʼob teʼ kʼiinoʼobaʼ. (Le baʼaxoʼob k-líiʼsmaj tu Betelil Centroaméricaoʼ.)

^ xóot’ol 9 Le Anuario 1944, ku yaʼalikeʼ le asambleaaʼ «áantajnaj utiaʼal u maas kʼaj óoltaʼal u j-jaajkunajoʼob Jéeoba».

^ xóot’ol 14 Tu luʼumil Méxicoeʼ dos millones 262 mil 646 máakoʼob binoʼob teʼ Kʼaʼajsajil beetaʼab tu añoil 2016.