Unaj k-eʼesik táan k-bin táanil
Unaj k-eʼesik táan k-bin táanil
«Tsʼáa tuláakal a wóol tiʼ le baʼaloʼobaʼ, utiaʼal ka páatak u yilaʼal tumen tuláakaleʼ bix a bin táanil.» (1 TIM. 4:15)
1, 2. ¿Baʼaxoʼob k-ojel tiʼ Timoteo tu paalil, yéetel baʼax úuch le ka tu tsʼáaj kex 20 jaʼaboʼob tiʼ?
TIMOTEOEʼ líikʼ tiʼ upʼéel u chan kaajil Galacia, yaan yáanal u páajtalil Roma, bejlaʼeʼ pʼáat ichil u luʼumil Turquía. Teʼeloʼ, le tsʼoʼok u máan wa jaypʼéel jaʼaboʼob kíimik Jesusoʼ, yanchaj jujumpʼéel múuchʼuliloʼobiʼ. Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ, Timoteo, u maama yéetel u abuelaeʼ káaj u meyajtkoʼob Dios (2 Tim. 1:5; 3:14, 15). Maʼ xaaneʼ, letiʼeʼ jach kiʼimak u yóol ikil u meyaj u múuchʼ yéetel le sukuʼunoʼob teʼ múuchʼuliloʼ, baʼaleʼ úuch upʼéel baʼax beet u kʼexpajal u kuxtal.
2 Le ka bin Pablo tu kaʼapʼéel viajei u kʼaʼaytaj teʼeloʼ, yaan kex 20 jaʼaboʼob tiʼ Timoteo. Maʼ xaaneʼ, le tiaʼan Pablo Listraoʼ tu yuʼubaj le sukuʼunoʼob teʼ múuchʼuliloʼoboʼ «ku yaʼalikoʼob baʼax uts tu yoʼolal» (Hch. 16:2). Kex Timoteo maʼ nojoch máakeʼ, tu yeʼesaj tsʼoʼok u yiijchajal u tuukul. Yáanal u nuʼuktaj le kiliʼich muukʼoʼ, Pablo yéetel u maasil ancianoʼoboʼ tu yéeyoʼob utiaʼal u beet upʼéel jatsʼuts meyaj (1 Tim. 4:14; 2 Tim. 1:6).
3. ¿Baʼax jatsʼuts meyajil tsʼaʼab u beet Timoteo?
3 Timoteoeʼ tsaʼab upʼéel jatsʼuts meyajtiʼ: u láakʼintik apóstol Pablo tuʼux ku bin u kʼaʼaytaj (Hch. 16:3). ¡Chéen tukult bix tu yuʼubiluba le ka aʼalaʼabtiʼ baʼax meyajil ken u beete! Yanchaj u páajtalil u kʼaʼaytaj yéetel Pablo, yéetel maʼ xaaneʼ tak yéetel uláakʼ misioneroʼob, maʼ xaan xaneʼeʼ, yanchaj u páajtalil u beetik uláakʼ meyaj tu kʼaabaʼ le apostoloʼob yéetel uláakʼ ancianoʼoboʼ. Le sukuʼunoʼob yanoʼob tuʼux máan yéetel Pablooʼ jach líikʼ u yóoloʼob (xokaʼak Beetaʼanoʼob 16:4, 5). Bey túunoʼ, yaʼab sukuʼunoʼob il bix u tsʼáaik ichil u kuxtal le baʼaxoʼob ku kanikoʼ. Le tsʼoʼok kex diez jaʼaboʼob joʼopʼok u kʼaʼaytaj tu yéeteloʼ, Pabloeʼ tu yaʼalaj tiʼ le sukuʼunoʼob yanoʼob Filiposoʼ: «Minaʼanten uláakʼ máak utiaʼal ka tuukulnak keet tin wéetel jeʼel bix letiʼeʼ yéetel tu jaajil ka u kaxant a wutsileʼex [...]. Baʼaleʼ teʼexeʼ tsʼoʼok a wojéeltikeʼex bix u kuxtal Timoteo, yéetel bix meyajnajik tin wéetel utiaʼal u [kʼaʼaytaʼal] le maʼalob péektsiloʼ, jeʼel bix juntúul paal ku yáantik u taataeʼ» (Fili. 2:20-22).
4. 1) ¿Baʼax páajtalil tsʼaʼab tiʼ Timoteo? 2) ¿Baʼax kʼáatchiʼiloʼob ku beetaʼal yoʼolal le baʼax tu yaʼalaj Pablo teʼ 1 Timoteo 4:15?
4 Teʼ kʼiinoʼob ka tu túuxtaj u carta Pablo tiʼ le sukuʼunoʼob yanoʼob Filiposoʼ, tsʼaʼab u páajtalil tiʼ Timoteo u tsʼáaik uláakʼ sukuʼunoʼob u beet u ancianoiloʼob yéetel u siervo ministerialiloʼob (1 Tim. 3:1; 5:22). Leloʼ ku yeʼesikeʼ Timoteoeʼ utúul maʼalob anciano. Baʼaleʼ Pabloeʼ tu yaʼalaj xan tiʼ: «Ka páatak u yilaʼal tumen tuláakaleʼ bix a bin táanil» (1 Tim. 4:15). ¿Maʼ wa ilaʼak tumen u maasil táan u tsʼáaik ichil u kuxtal le baʼax ku kanikoʼ? ¿Baʼax tu yóotaj u yaʼal Pablo tiʼ, yéetel baʼax utsiloʼob jeʼel k-jóoʼsik tiʼ le baʼax aʼalaʼabtiʼoʼ?
Le modos unaj u yeʼesik máakoʼ
5, 6. ¿Baʼax talmil yaan kaʼach tu múuchʼulil Éfeso, yéetel baʼax unaj u beetik Timoteo utiaʼal maʼ u seguer u beetaʼal?
5 Koʼoneʼex ilik baʼaxten tu tsʼíibtaj Pablo le baʼax ku yaʼalik 1 Timoteo 4:15 (xokaʼak 1 Timoteo 4:11-16). Táanil tiʼ u tsʼíibtik lelaʼ, Pabloeʼ tsʼokaʼaniliʼ u bin Macedoniaeʼ, baʼaleʼ tu yaʼalaj tiʼ Timoteo ka pʼáatak Éfeso. ¿Baʼaxten? Tumen yaan máaxoʼob táan u kaʼanskoʼob baʼaxoʼob maʼ maʼalobtak ku beetik u kʼexpajal u tuukul le sukuʼunoʼoboʼ, le oʼolal Timoteoeʼ kʼaʼabéet u kanáantik maʼ u seguer u beetaʼal. ¿Bix túun ken u beetil? Upʼéel bixeʼ letiʼe ka u beet letiʼ le baʼax unaj u beetaʼaloʼ.
6 Pabloeʼ tu yaʼalaj tiʼ Timoteo: «Eʼes tiʼ le j-oksaj óoloʼoboʼ bix unaj u yúuchul kuxtal, tiʼ a tʼaan, tiʼ a xíimbal, tiʼ a yaakunaj, tiʼ a woksaj óolal yéetel tiʼ u tojil a kuxtal». Tsʼoʼoleʼ ka tu yaʼalaj: «Tsʼáa tuláakal a wóol tiʼ le baʼaloʼobaʼ, utiaʼal ka páatak u yilaʼal tumen tuláakaleʼ bix a bin táanil» (1 Tim. 4:12, 15). Le baʼax tu yaʼalaj Pablooʼ yaan yil yéetel u yeʼesaʼal jatsʼuts modos, maʼ táan u tʼaan tiʼ le meyajoʼob ku beetaʼal teʼ múuchʼuliloʼ. Tuláakal máax meyajtik Dioseʼ unaj u yilik u yeʼesik jatsʼuts modos.
7. ¿Baʼax unaj u beetik tuláakal le sukuʼunoʼob teʼ múuchʼuliloʼ?
7 Jeʼex teʼ yáax siglooʼ, bejlaʼeʼ yaan máaxoʼob tsʼaʼan jujumpʼéel meyajtiʼob ichil le múuchʼuliloʼ. Yaan sukuʼunoʼobeʼ tsʼaʼan u beet u siervo ministerialiloʼob. Yanoʼob xaneʼ tsʼaʼan u beet u ancianoiloʼob utiaʼal kaʼansaj, jeʼex teʼ asambleaʼoboʼ. Yanoʼob xaneʼ precursoroʼob, superintendenteʼob tiʼ circuito, betelitaʼob wa misioneroʼob. Baʼaleʼ, tuláakal le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ, le xiiboʼob yéetel le koʼoleloʼoboʼ, le táankelmoʼob yéetel le tsʼoʼok u chan yantal u jaʼabiloʼoboʼ, jeʼel u páajtal u yeʼeskoʼob tiʼ u maasil táan u máanoʼob táanileʼ (Mat. 5:16). Jeʼex aʼalaʼabik tiʼ Timoteo ka u beeteʼ, tuláakal le máaxoʼob tsʼaʼan wa baʼax meyajil u beetoʼob teʼ múuchʼuliloʼ unaj u yilaʼal tumen u maasil bix u yeʼeskoʼob jatsʼuts modos.
Unaj k-kanáantik bix k-tʼaan
8. ¿Baʼax yaan yil le aakʼ ichil le adoración k-tsʼáaik tiʼ Diosoʼ?
8 Timoteoeʼ jach unaj u kanáantik kaʼach bix u tʼaan. ¿Bix jeʼel u páajtal k-beetik jeʼex aʼalaʼabiktiʼoʼ? Kʼaʼajaktoʼoneʼ, le bix k-tʼaanoʼ ku yeʼesik baʼax yaan t-puksiʼikʼal. Le oʼolal Jesuseʼ tu yaʼaleʼ tu «chiʼ máak ku jóokʼol tuláakal baʼax yaan tu puksiʼikʼal» (Mat. 12:34). Santiago, u majan íitsʼin Jesuseʼ, tu yaʼaleʼ unaj u kanáantik u yaakʼ máak utiaʼal u kʼaʼamal le adoración ku tsʼáaik tiʼ Diosoʼ. Tu yaʼalaj: «Wa yaan máax táan u tukultik táan u meyajtik Jajal Dioseʼ, baʼaleʼ maʼ tu kanáantik u yaakʼeʼ, letiʼeʼ táan u tusik u puksiʼikʼal, yéetel u yoksaj óolaleʼ mix baʼal utiaʼal» (Sant 1:26).
9. ¿Baʼaxten unaj k-kanáantik bix k-tʼaan?
9 Ken uʼuyaʼak baʼaxoʼob k-aʼalik tumen u maasil sukuʼunoʼob teʼ múuchʼuliloʼ ku tsʼáaikoʼob cuenta wa táan k-máan táanil. Le oʼolaleʼ, maʼ unaj k-chʼinchʼintʼaan mix k-aʼalik baʼaloʼob jeʼel u beetik u lúubul u yóol u maasileʼ, baʼaxeʼ unaj k-ilik bix jeʼel k-áantik yéetel k-líiʼsik u yóol u maasileʼ (Pro. 12:18; Efe. 4:29; 1 Tim. 6:3-5, 20). Uláakʼ baʼax eʼesik jach tu jaajil k-yaabiltmaj Dioseʼ letiʼe bix k-tʼaan tiʼ le baʼaxoʼob ku yaʼalik ka beetaʼakoʼ (Rom. 1:15, 16). Wa k-beetik beyoʼ, le máaxoʼob u kʼáat u meyajtoʼob Diosoʼ yaan xan u kanáantikoʼob bix u tʼaanoʼob (Fili. 4:8, 9).
Unaj k-kanáantik baʼaxoʼob k-beetik
10. ¿Bix le oksaj óolal unaj u yantaltoʼonoʼ, yéetel baʼaxten?
10 Jeʼex tsʼoʼok k-ilkoʼ, jach unaj k-kanáantik bix k-tʼaan utiaʼal k-líiʼsik u yóol u maasil. Baʼaleʼ wa maʼ k-tsʼáaik ichil k-kuxtal le baʼax k-aʼalikoʼ, jeʼel k-pʼáatal jeʼex le fariseoʼob úuchjeakiloʼ. Pabloeʼ jach u yojel le máakoʼob beyaʼ maʼatech u beetkoʼob le baʼaxoʼob ku kaʼansikoʼoboʼ yéetel jach ku lúuʼskoʼob u yóol u maasil. Le oʼolal yaʼab u téenel tu yaʼalaj tiʼ Timoteo ka u tsʼáa ichil u kuxtal le baʼaxoʼob ku kaʼansikoʼ (1 Tim. 1:5; 4:1, 2). Baʼaleʼ lelaʼ maʼ u kʼáat u yaʼal wa Timoteoeʼ maʼatech u beetik le baʼax ku kaʼansikoʼ, tumen Pabloeʼ tu yaʼalajtiʼ: «Ku kʼaʼajalten le x-maʼ kaʼapʼéel ichil oksaj óolal yantechoʼ» (2 Tim. 1:5). Kex beyoʼ Timoteoeʼ unaj u yeʼesik tu táan tuláakal bix u tsʼáaik ichil u kuxtal le baʼax ku kaʼanskoʼ. Letiʼeʼ unaj u kanáantik baʼaxoʼob ku beetik.
11. ¿Baʼax tu yaʼalaj Pablo tiʼ Timoteo yoʼolal le taakʼinoʼ?
11 Tiʼ tu kaʼapʼéelal le cartaʼob tu túuxtaj Pablo tiʼ Timoteooʼ, tu tsʼáaj tsolnuʼukoʼob yaan yil yéetel bix unaj u kuxtal máak. Letiʼeʼ tu yaʼalajtiʼ maʼ u bin tu paach ayikʼaliloʼob, tumen «u yaakuntaʼal le taakʼinoʼ u moots tuláakal u jejeláasil kʼaas», yéetel tu kʼaʼajsajtiʼ xaneʼ «yaan tsʼeʼetsʼek máakeʼ tu yoʼolal u tsʼíiboltikoʼobeʼ, tsʼoʼok u tselikubaʼob tiʼ le oksaj óolaloʼ yéetel tsʼoʼok u chupikoʼob yéetel yaayaj óolal u kuxtaloʼob» (1 Tim. 6:10). U yaabiltaʼal le taakʼinoʼ upʼéel baʼax eʼesik maʼ u jach yaabiltmaj máak Diosiʼ, baʼaleʼ le máaxoʼob maʼatech u binoʼob tu paach taakʼin yéetel ku kiʼimaktal u yóoloʼob chéen yéetel upʼíit baʼaleʼ, ku yeʼeskoʼob táan u máanoʼob táanil (1 Tim. 6:6-8; Fili. 4:11, 12; Sal. 121:1, 2).
12. Le baʼaxoʼob k-beetkoʼ, ¿bix u yeʼesikoʼob táan k-máan táanil?
12 Tsʼoʼoleʼ, Pabloeʼ tu yaʼalaj tiʼ Timoteoeʼ le kiikoʼoboʼ unaj u tsʼáaikoʼob «kʼambeʼen nookʼoʼob, yéetel chʼaʼa subtalil bey xan yéetel kabal óolal» (1 Tim. 2:9). Le koʼoleloʼob ku yeʼeskoʼob kabal óolal, ku kanáantik bix u vestirkubaʼob yéetel ku kanáantkoʼob uláakʼ baʼaxoʼob ku beetkoʼobeʼ ku yeʼeskoʼob baʼax unaj u beetik u maasil (1 Tim. 3:11). Lelaʼ bey xan unaj u beetaʼal tumen le sukuʼunoʼoboʼ, tumen Pabloeʼ tu yaʼaleʼ le sukuʼun ku tsʼaʼabal u beet u ancianoiloʼ unaj «tu yóol yaan, chúukaʼan u naʼat [yéetel] tubeel u kuxtal» (1 Tim. 3:2, LTN). Wa k-beetik le baʼaloʼobaʼ yaan u yilaʼal tumen tuláakal táan k-máan táanil.
13. Jeʼex tu beetil Timoteoeʼ, ¿bix jeʼel k-eʼesik yantoʼon upʼéel «maʼalob tuukul[eʼ]»?
13 Timoteoeʼ tu yilaj xan u beetik tuláakal baʼal yéetel «maʼalob tuukul». Le ka meyajnaj tiʼ Pablo le tʼaanaʼ, táan u tuukul tiʼ u kʼaʼabéetil u kanáantkuba máak utiaʼal maʼ u lúubul tiʼ núupkʼeban. Timoteoeʼ unaj u kanáantik bix u biskuba yéetel u maasil, maases le ken yanak yéetel le kiikoʼoboʼ. Unaj u yilik «le koʼoleloʼob tsʼoʼok u chʼíijloʼoboʼ bey jeʼel bix [u] maamaeʼ, bey xan yéetel le x-chʼúupaloʼoboʼ bey jeʼel bix [u] kiikoʼobeʼ, yéetel tuláakal maʼalob tuukul» (1 Tim. 4:12; 5:2). Kʼaʼajaktoʼoneʼ, mix baʼal jeʼel u páajtal k-taʼakik tiʼ Jéeobaeʼ, wa k-beetik baʼax kʼaaseʼ yaan u kʼuchul u kʼiinil u yojéeltaʼal tak tumen uláakʼ máakoʼob. Lelaʼ bey xan u yúuchul yéetel le baʼaxoʼob maʼalobtak k-beetikoʼ, maʼatech u páajtal u taʼakaʼal (1 Tim. 5:24, 25). Bey túunoʼ, tuláakloʼon unaj k-kanáantik baʼaxoʼob k-tuklik yéetel baʼaxoʼob k-beetik, beyoʼ k-eʼesik táan k-máan táanil.
Unaj k-eʼesik yaabilaj yéetel fe
14. ¿Bix u yeʼesik le Biblia u kʼaʼabéetil u yeʼesik máak yaabilajoʼ?
14 Le yaabilajoʼ upʼéel baʼax eʼesik jach máaxoʼob meyajtik Dios. Jesuseʼ tu yaʼalaj tiʼ u disipuloʼob: «Wa ka yaabiltikabaʼex ta baatsileʼexeʼ tuláakal yóokʼol kaab kun u kʼaj óolteʼ teʼexeʼ in j-kaambaleʼex» (Juan 13:35). ¿Bix jeʼel k-eʼesik le yaabilajaʼ? Le Bibliaoʼ ku yaʼalik ka chúukpajak k-óol «[t-]baatsileʼex yéetel yaakunaj», tsʼoʼoleʼ ku yaʼalik: «Yanakteʼex yaakunaj yéetel chʼaʼa óotsilil ta baatsileʼex, yéetel saʼasabaʼex ta baatsileʼex», yéetel ku yaʼalik xaneʼ ka k-kʼam maʼalob le máaxoʼob xíimbaltkoʼonoʼ (Efe. 4:2, 32; Heb. 13:1, 2). Apóstol Pabloeʼ ku yaʼalik: «Unaj a yaabiltikabaʼex ta baatsileʼex yéetel u yaakunajil sukuʼuntsiloʼob» (Rom. 12:10).
15. Kex tuláakloʼon unaj k-eʼesik yaabilajeʼ, ¿baʼaxten maas unaj u yeʼesaʼal tumen le ancianoʼoboʼ?
15 Wa ka tratartaʼak le sukuʼunoʼob maʼ maʼalob tumen Timoteooʼ, yaan u pʼáatal chéen kunel tuláakal le baʼaxoʼob tu beetaj utiaʼal u kaʼanskoʼoboʼ yéetel yaan u yilaʼal maʼ maʼalob úuchik u tsʼaʼabal u beet u ancianoiliʼ (xokaʼak 1 Corintoiloʼob 13:1, 2). Baʼaleʼ le yaabilaj tu yeʼesajtiʼob yéetel le bix úuchik u yáantkoʼoboʼ tu yeʼesaj jach táan u máan táanil. Pabloeʼ u yojel jach jeʼel u taasik utsil u yeʼesaʼal yaabilajeʼ, le oʼolal tu yaʼalaj tiʼ Timoteo ka u yil u yeʼesik mantatsʼ.
16. ¿Baʼax talmil tu aktáantaj Timoteo beet u kʼaʼabéettal u yeʼesik upʼéel fe muʼukʼaʼan?
16 Le tiaʼan kaʼach Timoteo tu kaajil Efesooʼ, tu aktáantaj upʼéel talmil. Tumen jujuntúul sukuʼunoʼobeʼ joʼopʼ u kaʼansikoʼob baʼaloʼob maʼ jaajtakiʼ. Yanoʼob xaneʼ joʼopʼ kʼiʼitbeskoʼob «tuusoʼob» wa joʼopʼ u kaʼanskoʼob baʼaloʼob maʼatech u líiʼsik u yóol le sukuʼunoʼob u beetoʼob baʼaxoʼob ku yaʼalik Diosoʼ (xokaʼak 1 Timoteo 1:3, 4). Pabloeʼ tu yaʼaleʼ cada utúuleʼ «j-kaʼanal ich mix baʼal u yojel», yantiʼob «u kʼojaʼanil tʼanaltʼaan tu yoʼolal chéen kunel tʼaanoʼob» (1 Tim. 6:3, 4). ¿Maʼalob wa ka joʼopʼok u tuukul Timoteo jeʼex u tuukul jujuntúul sukuʼunoʼoboʼ? Maʼatech, Pabloeʼ tu yaʼalajtiʼ: «Baʼatelt u maʼalob baʼatelil le oksaj óolaloʼ [...]. Maʼ a wuʼuyik chéen kunel yéetel luʼumkabil tʼaanoʼob, mix u sakachtʼaaniloʼob le baʼax yéetel tuus ku kʼaabaʼintik kʼaj óolaloʼ» (1 Tim. 6:12, 20, 21). Jeʼel u páajtal k-aʼalikeʼ, Timoteoeʼ tu beetaj le baʼax aʼalaʼabtiʼ tumen Pablooʼ (1 Cor. 10:12).
17. ¿Bix jeʼel k-eʼesik yantoʼon upʼéel fe muʼukʼaʼaneʼ?
17 Tuukulnakoʼon xan tiʼ le baʼax tu yaʼalaj Pablo tiʼ Timoteoaʼ: «Tiʼ le tsʼook kʼiinoʼoboʼ yaan tsʼeʼetsʼek bíin u tselubaʼob tiʼ le oksaj óolaloʼ, utiaʼal u binoʼob tu paach pixanoʼob ku tuusoʼob yéetel utiaʼal u yuʼubikoʼob kaʼansajoʼob tiʼ kʼaakʼas pixanoʼob u taaloʼob» (1 Tim. 4:1). Tuláakal le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ, tak le ancianoʼob yéetel le siervo ministerialoʼoboʼ, unaj u yeʼeskoʼob upʼéel nojoch fe, jeʼex le yanchaj tiʼ Timoteooʼ. Wa k-eʼesik yéetel baʼaxoʼob k-beetik maʼatech k-kʼamik le kaʼansajoʼob ku taal chéen tiʼ wíinikoʼ, yaan k-eʼesik táan k-máan táanil yéetel yaan k-eʼesik tiʼ u maasil bix unaj u kuxtaloʼob.
Unaj k-eʼesik tiʼ u maasil táan k-máan táanil
18, 19. 1) ¿Bix jeʼel k-eʼesik tiʼ u maasil táan k-máan táanileʼ? 2) ¿Baʼax ken k-il teʼ tuláakʼ xookoʼ?
18 Jeʼex túun k-ilkoʼ, le ka tu yaʼalaj Pablo ka máanak máak táaniloʼ maʼ táan u tʼaan tiʼ bix u yilaʼal máakiʼ, baʼax u yojel máak u beete, baʼax páajtalil tsʼaʼantiʼ mix tiʼ bukaʼaj jaʼaboʼob joʼopʼok u meyajtik Diosiʼ. Tumen le baʼaxoʼob maas kʼaʼananoʼ u kanáantik máak bix u tuukul, bix u tʼaan yéetel baʼaxoʼob ku beetik (Rom. 16:19). Tsʼoʼoleʼ unaj k-paklan yaabiltikba yéetel unaj u yantaltoʼon upʼéel fe muʼukʼaʼan. Wa k-tuukul tiʼ le baʼax tu yaʼalaj Pablo tiʼ Timoteo bey xan wa k-tsʼáaik ichil k-kuxtaleʼ yaan k-eʼesik tiʼ u maasil táan k-máan táanil.
19 Uláakʼ baʼax eʼesik táan k-máan táanil yéetel tsʼoʼok u yiijchajal k-tuukuleʼ letiʼe kiʼimak óolaloʼ, lelaʼ upʼéel modos ku taal tiʼ le kiliʼich muukʼoʼ (Gal. 5:22, 23). Teʼ tuláakʼ xookoʼ yaan k-ilik bix jeʼel u yantaltoʼon kiʼimak óolal kex ka yanaktoʼon talmiloʼobeʼ.
¿Baʼax jeʼel a núukikeʼ?
• ¿Baʼax ku yeʼesik le bix k-tʼaanoʼ?
• ¿Bix u yeʼesik táan k-máan táanil le k-kanáantik bix k-tuukul bey xan baʼaxoʼob k-beetikoʼ?
• ¿Baʼaxten le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ unaj u yeʼeskoʼob yaabilaj yéetel fe?
[U kʼáatchiʼiloʼob le xookoʼ]
[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 11]
Timoteoeʼ tu yeʼesaj yiijchajaʼan u tuukul desde tu táankelmil
[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 13]
¿Ku yilaʼal wa tumen u maasil bix k-máan táanil?