«WA KA tuklik u Tʼaan Dios le Bibliaoʼ u kʼáat u yaʼaleʼ Dioseʼ táan u tʼankoʼon [...]. Wa ichil tuláakal a kuxtal ken a beet le baʼax ku kaʼansaʼal ta religionoʼ, u idiomail [le Bibliaoʼ] unaj letiʼe ka tʼanik sáamsamaloʼ.» Bey tu tsʼíibtil Alan Duthie teʼ libro Bible Translations: And How to Choose Between Them (U suttʼaaniloʼob le Bibliaoʼ: ¿bix jeʼel a yéeyik junpʼéeleʼ?).

Le máaxoʼob yaabiltmil le Bibliaoʼ u yojloʼob jach tu jaajil beyoʼ. U yojloʼobeʼ «Dios tsʼáa tu tuukul máak utiaʼal ka tsʼíibtaʼak, maʼalob utiaʼal kaʼansaj, utiaʼal u yaʼalaʼal u nuʼuk tiʼ máak, utiaʼal tojkíinaj bey xan utiaʼal u yúuchul tsolnuʼuk jeʼex [unajeʼ]» (2 Timoteo 3:16). Le Bibliaoʼ maʼ junpʼéel libro chuup yéetel tʼaanoʼob chéen kuneltakiʼ, baʼaxeʼ «kuxaʼan yéetel yaan u páajtalil», le oʼolal ku páajtal u yáantkoʼon k-utskíint le talamiloʼob ku yantal sáamsamaloʼ (Hebreoʼob 4:12). Baʼaleʼ utiaʼal u béeytal u xoʼokol yéetel u naʼataʼaleʼ, le Bibliaoʼ unaj u suʼutul ichil le idioma ku tʼanik máak sáamsamaloʼ. Le jaats ku yaʼalaʼal «Nuevo Testamentooʼ» maʼ suʼut ichil le griego ku tʼanik le máaxoʼob kaʼanchajaʼan u xookoʼoboʼ baʼaxeʼ suʼut ichil le griego koiné, le idioma ku tʼaʼanal kaʼach sáamsamal tumen tuláakal máakoʼ. Jeʼex k-ilkoʼ le Bibliaoʼ tsʼíibtaʼab utiaʼal ka xoʼokok yéetel ka naʼataʼak tumen jeʼel máaxakeʼ.

 Le oʼolaleʼ teʼ tu tsʼook jaʼaboʼobaʼ tsʼoʼok u suʼutul le Biblia ichil le jejeláas idiomaʼob ku tʼaʼanal bejlaʼoʼ. Leloʼ tsʼoʼok u taasik utsil tiʼ yaʼabkach máakoʼob. Bejlaʼeʼ yaʼab máak tiʼ tuláakal yóokʼol kaab yaan u Biblia ichil u idioma. Kex beyoʼ yaʼab tiʼ le bibliaʼobaʼ maʼ jach maʼalob sutaʼanoʼobiʼ, yéetel kʼexaʼan jujunpʼéel tʼaanoʼob jach kʼaʼanaʼanoʼob. Jujunpʼéel tiʼ le bibliaʼobaʼ maʼ tu yeʼeskoʼob u jaajil yoʼolal bix yanil le kimenoʼoboʼ, baʼax le almaoʼ yéetel bix u kʼaabaʼ Dios.

Le oʼolaleʼ le máaxoʼob yaabiltmil u Tʼaan Dioseʼ yéetel kiʼimak óolal tu kʼamoʼob le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Griego. U Suttʼaanil Túumben Luʼum ich mayaoʼ. Le Bibliaaʼ jóoʼsaʼab tu kʼiinil 14 tiʼ diciembre tiʼ 2012 tumen u j-jaajkunajoʼob Jéeoba teʼ asamblea tiʼ distrito «Kanáant a puksiʼikʼal». Teʼ Bibliaaʼ maʼ oksaʼan kaʼansajoʼob maʼ jaajtakiʼ yéetel sutaʼan jeʼex suukil k-tʼaan bejlaʼoʼ. Jach maʼalob bix sutaʼanil yéetel ku yáantik máak u naʼat tubeel le baʼax maʼ tu páajtal u naʼatik ikil maʼ u yojel le úuchben idiomaʼoboʼ. Maʼ xaaneʼ ka waʼalik: «¿Máax sut le Biblia ich mayaaʼ?».

Kex le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Griego. U Suttʼaanil Túumben Luʼum junpʼéel baʼal túumben utiaʼal le máaxoʼob tʼanik mayaoʼ, u jaajileʼ desde 1950 ka jóoʼsaʼab ich inglés tumen Watch Tower Bible and Tract Society, junmúuchʼ máakoʼob úuch káajak u beetkoʼob jóoʼsaʼaniloʼob yaan yil yéetel le Bibliaoʼ. U suukileʼ tiʼ le kaʼapʼéel jaats yaan teʼ Bibliaoʼ ku yaʼalaʼal: «Antiguo Testamento» (Úuchben Núuptʼaan) yéetel «Nuevo Testamento» (Túumben Núuptʼaan). Baʼaleʼ teʼ Biblia U Suttʼaanil Túumben Luʼumoʼ maʼ bey u yaʼalaʼaliʼ; lelaʼ uláakʼ baʼax jelaʼankúuntik tiʼ u maasil bibliaʼob. Tsʼoʼoleʼ le revista U Pʼíich Tulumil Kanan, 15 tiʼ septiembre tiʼ 1950, tu yaʼalaj: «Le máaxoʼob sut u tʼaaniloʼob le Bibliaoʼ tu yaʼaloʼob maʼ u kʼáatoʼob [...] ka ojéeltaʼak máaxoʼobiʼ, mix ka tsʼaʼabak ojéeltbil u kʼaabaʼob, mix bejlaʼa kuxaʼanoʼobeʼ mix ken tsʼoʼokok u kíimloʼob. Baʼax u kʼáatoʼobeʼ u nojbeʼenkúuntoʼob u kʼaabaʼ le u jaajil Dios kuxaʼanoʼ».

Le Kiliʼich Tsʼíiboʼob. U Suttʼaanil Túumben Luʼumoʼ, letiʼe Biblia jóoʼsaʼab tu túulisil ich inglés tu jaʼabil 1961. Kex maʼ tsʼaʼab ojéeltbil u kʼaabaʼ le j-suttʼaanoʼoboʼ, k-ojel yéetel maʼalob tuukul tu beetoʼob yéetel jach u tsʼaamaj u yóol u meyajtoʼob Dios. Lelaʼ u tʼaaniloʼob u káajbal le Biblia jóoʼsaʼab tu jaʼabil 1984: «U suʼutul le  Kiliʼich Tsʼíiboʼoboʼ, u kʼáat u yaʼal u máansaʼal ichil uláakʼ tʼaan le baʼax u yaʼalmaj yéetel u tukultmaj Jéeoba Diosoʼ. [...] Le máaxoʼob táakpajoʼob tiʼ le suttʼaanaʼ u yaabiltmoʼob Dios, u Yuumil le Kiliʼich Tsʼíiboʼoboʼ. Le beetkeʼ, jach nojoch baʼal u yilkoʼob u tsʼáaikoʼob ojéeltbil baʼax ku tuklik yéetel baʼax u yaʼalmaj, yéetel tu kanáantoʼob maʼ u kʼexkoʼob mix baʼaliʼ».

Jeʼex k-ilkoʼ le j-suttʼaanoʼoboʼ jach tu tsʼáaj u yóoloʼob meyaj tubeel, baʼaleʼ ¿noʼojaʼanoʼob wa utiaʼal le nojoch meyajaʼ? Jujuntúul máakoʼob kaʼanchajaʼan u xookoʼobeʼ tu yaʼaloʼobeʼ wa maʼ tu chíikpajal u kʼaabaʼ le j-suttʼaanoʼoboʼ, yáax baʼax kun aʼalbileʼ míin chéen jeʼel máaxak beeteʼ. Baʼaleʼ maʼ tuláakloʼob bey u tuukuloʼobiʼ. Alan S. Duthieeʼ tu yaʼalaj: «K-ojéeltik máaxoʼob sut wa beet u suʼutul u tʼaaniloʼob junpʼéel Bibliaeʼ, ¿chéen wa le kun áantkoʼon utiaʼal k-ilik wa maʼalob bey xan wa maʼ maʼalob bix sutaʼaniliʼ? Maʼ, maʼ chéen letiʼiʼ. Utiaʼal leloʼ kʼaʼabéet k-xakʼaltik bix sutaʼanil cada Biblia». *

U milesil máakoʼobeʼ tsʼoʼok u beetkoʼob beyoʼ. Tak beoraaʼ le Biblia U Suttʼaanil Túumben Luʼumoʼ tsʼoʼok u jóoʼsaʼal u jaats wa tu chúukaʼanil ich 118 idiomaʼob yéetel tsʼoʼok u imprimirtaʼal maas tiʼ 180,640,970 u pʼéeleliʼ. ¿Baʼax tsʼoʼok u yilik le máaxoʼob xokik le Bibliaaʼ?

Teʼ Mateo 6:9, Jesuseʼ tu kaʼansaj tiʼ u disipuloʼob ka orarnakoʼob beyaʼ: «K-Taata yanech teʼ kaʼanoʼ, kiliʼichkúuntaʼak a kʼaabaʼ». Kex beyoʼ tiʼ yaʼab bibliaʼobeʼ maʼ tu chíikpajal u kʼaabaʼ Diosiʼ, chéen ku chíikpajal «Yuumtsil», «Kʼu» wa «Dios». Baʼaleʼ le yáax ka beetaʼab le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Hebreooʼ, Jéeoba, u kʼaabaʼ Dioseʼ, kex 7,000 u téenel ku chíikpajliʼ (Éxodo 3:15; Salmo 83:18). Ka máan kʼiineʼ, chéen yoʼolal baʼax ku creertik le judíoʼoboʼ tu chʼaʼajoʼob saajkileʼ ka xuʼul u chʼaʼchiʼitkoʼob u kʼaabaʼ Dios. Ka kíim u apostoloʼob Jesuseʼ oksaʼab tu tuukul le cristianoʼob ka u beetoʼob xan beyoʼ (ket yéetel Baʼaxoʼob 20:29, 30; 1 Timoteo 4:⁠1). Le oʼolaleʼ le máaxoʼob copiartik kaʼach le tsʼíiboʼob ich griegooʼ káaj u tsʼáaikoʼob Kírios (Yuumtsil) yéetel Teós (Dios) tu lugar Jéeoba, u kʼaabaʼ Dios.

Baʼaleʼ le Biblia U Suttʼaanil Túumben Luʼumoʼ tsʼoʼok u kaʼa tsʼáaik u kʼaabaʼ Dios teʼ Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Griego teʼ 237 tuʼuxoʼob unaj u  binoʼ. Lelaʼ maʼ beetaʼab chéen tumen bey tu chʼaʼtuklil le j-suttʼaanoʼoboʼ, baʼaxeʼ tumen bey chíikpajik teʼ xakʼalxook tu beetoʼoboʼ. Jeʼex tiʼ Lucas 4:18, ku chíikpajal le baʼax ku yaʼalik Isaías 61:1; teʼeloʼ ku chíikpajal le kʼaabaʼ Jéeoba, jeʼex teʼ úuchben tsʼíiboʼob ich hebreooʼ. * Le oʼolal teʼ Biblia U Suttʼaanil Túumben Luʼumoʼ, u tekstoil Lucas 4:18, suʼut beyaʼ: «U kiliʼich muukʼ Jéeobaeʼ tiʼ yaan tin wóokʼoleʼ, tumen Dioseʼ tu yéeyajen utiaʼal in tsikbaltik maʼalob péektsil tiʼ le óotsiloʼoboʼ».

Ken k-xok u kʼaabaʼ Dios teʼ Bibliaoʼ ku páajtal k-ilik máax Jéeoba Dios yéetel máax Jesucristo, le u juntúuliliʼ Paaloʼ. Tiʼ yaʼab Bibliaʼobeʼ Mateo 22:44, ku yaʼalik: «Yuumtsileʼ tu yaʼalaj tiʼ in Yuumtsil». Baʼaleʼ ¿máax yuumtsilil táan u tʼaʼanal? U jaajileʼ teʼ tekstoaʼ táan u chʼaʼchiʼitaʼal Salmo 110:⁠1 tuʼux ku chíikpajal u kʼaabaʼ Dios ichil le úuchben tsʼíiboʼob ich hebreooʼ. Le oʼolaleʼ U Suttʼaanil Túumben Luʼumeʼ bey u sutik Mateo 22:44: «Jéeobaeʼ tu yaʼalaj tiʼ in Yuumtsil: ‹Kulen tin x-noʼoj kʼab tak ken in tsʼáa máaxoʼob pʼekmilech tu yáanal a wookoʼob›». U naʼataʼal máax Jéeoba yéetel máax Jesucristoeʼ maʼ chéen utiaʼal máakoʼob kaʼanchajaʼan u xookoʼobiʼ (Marcos 13:32; Juan 8:17, 18; 14:28). Leloʼ junpʼéel baʼal jach kʼaʼanaʼan utiaʼal k-salvartikba. Jeʼex u yaʼalik Baʼaxoʼob 2:21: «Tuláakal máax túun ku chʼaʼchiʼitik u kʼaabaʼ Jéeobaeʼ yaan u salvartaʼal».

Yaan uláakʼ baʼax oʼolal jach maʼalob le Biblia U Suttʼaanil Túumben Luʼumoʼ. Utiaʼal u suʼutuleʼ maases letiʼe tsʼíib u beetmaj Westcott yéetel Hort meyajnajoʼ. Lelaʼ letiʼe tsʼíib maas chíikaʼan tiʼ le tsʼíiboʼob ich griego maas úuchbentakoʼ. Tak tuʼux páajchajeʼ suʼut jach jeʼex yanil ich griegooʼ, baʼaleʼ yéetel tʼaanoʼob jach kʼaj óolaʼanoʼob bejlaʼeʼ. Kanáantaʼab xan maʼ u kʼexpajal baʼax ku yaʼalik. Úuchik u beetaʼal beyoʼ ku páajtal u yuʼubaʼal bix suuk u tʼaan kaʼach le máakoʼob kuxlajoʼob úuchjeakiloʼ, tsʼoʼoleʼ ku yáantaj utiaʼal u naʼatik máak yaʼab uláakʼ baʼaloʼob.

Tuukulnakoʼon tiʼ Mateo 5:32 yéetel 19:9. Teʼeloʼ Jesuseʼ tu tsoleʼ le máax ku divorciarkuba, baʼaleʼ maʼ yoʼolal «núupkʼeban», yéetel ku kaʼa tsʼoʼokol u beel yéetel yaanaleʼ, ku lúubul tiʼ «adulterio». Ich griegoeʼ utiaʼal le kaʼapʼéel baʼaloʼobaʼ kaʼapʼéel tʼaan xan meyajnaji. Lelaʼ ku yáantkoʼon k-naʼat baʼax le «núupkʼebanoʼ» yéetel baʼax le «adulteriooʼ». Ku yáantkoʼon k-naʼateʼ le «adulteriooʼ» letiʼe baʼax jubik le tsʼoʼokol beeloʼ. Baʼaleʼ tiʼ jujunpʼéel bibliaʼob ich mayaeʼ, chéen junpʼéeliliʼ tʼaan ku meyaj utiaʼal u yaʼalaʼal le kaʼapʼéel baʼaloʼobaʼ. Jeʼex le Quiliʼich Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Le máax ku xúumpʼattik u ya tan wa maʼ tu yoʼolal núupkʼebaneʼ, ku beetik u núupkʼebantal. Le máax ku tsʼoʼokol u beel yéetel le koʼolel xúumpʼattaʼanoʼ ku núupkʼebantal xan». Baʼaleʼ ilawil bix maas séeb u naʼataʼal le Biblia U Suttʼaanil Túumben Luʼumoʼ. Teʼeloʼ ku yaʼalik: «Tuláakal máax ku divorciarkuba tiʼ u yatan wa maʼ tu yoʼolal núupkʼebaneʼ jeʼel u beetik u lúubul u yatan tiʼ adulterioeʼ, tsʼoʼoleʼ jeʼel máaxak ku tsʼoʼokol u beel yéetel juntúul koʼolel u divorciarmuba, baʼaleʼ maʼ yoʼolal núupkʼebaneʼ, ku lúubul xan tiʼ adulterio».

Teʼ Biblia U Suttʼaanil Túumben Luʼumoʼ, ilaʼab u meyaj le verboʼob jeʼex u beetaʼal ich griegooʼ. Bejlaʼeʼ ich yaʼab idiomaʼobeʼ le verboʼoboʼ chéen ku meyajoʼob utiaʼal u yúuchul tʼaan tiʼ junpʼéel baʼax úuchi, baʼax ku yúuchul yéetel baʼax bíin úuchuk. Baʼaleʼ ich griegoeʼ le verboʼoboʼ ku meyajoʼob xan utiaʼal u yaʼalaʼal junpʼéel baʼax chéen ku jáan úuchul, tsʼokaʼan u yúuchul wa táan u yúuchul. Tuukulnakoʼon tiʼ le baʼax tu yaʼalaj Jesús teʼ Mateo 6:33. Teʼelaʼ le verbo «kaxtik» ich griegooʼ ku tsʼáaik naʼatbil junpʼéel baʼal ku xáantal táan u beetaʼal. Le oʼolaleʼ bey suʼutik le versiculoaʼ: «Maʼ u xuʼulul a kaxtikeʼex táanil u Reino Dios yéetel u justicia, tuláakal túun le uláakʼ baʼaloʼobaʼ yaan xan u tsʼaʼabalteʼex». U tekstoil Mateo 7:7, bey xan úuchik u suʼutulaʼ: «Maʼ u xuʼulul a kʼáatkeʼex, tumen yaan u tsʼaʼabalteʼex; maʼ u xuʼulul a kaaxaneʼex, tumen yaan a kaxtikeʼex; maʼ u xuʼulul a kʼoopeʼex, tumen yaan u jeʼebelteʼex joonaj» (ilaʼak xan Romailoʼob 1:32; 6:2; Galaciailoʼob 5:15).

Teʼ Biblia U Suttʼaanil Túumben Luʼumoʼ, jujunpʼéel tiʼ le tʼaanoʼob maas kʼaʼanaʼantakoʼ ilaʼab u suʼutuloʼob junpʼéeliliʼ bixi. Jeʼex le tʼaan ich griego Hadesoʼ, tiʼ tuláakal tuʼux ku chíikpajleʼ tsʼaʼab «Muknal». Tsʼoʼoleʼ teʼ tekstoʼobaʼ oksaʼab xan junpʼéel tsolajil ku túuxtik máak teʼ Tipʼaʼanil tuʼux ku maas tsoʼolol le tʼaan jeʼeloʼ. Beyoʼ le máaxoʼob xokik le Bibliaoʼ ken u yiloʼob le tʼaanaʼ tu séebaʼanil ken u naʼatoʼob letiʼe kúuchil tuʼux ku bin máak ken kíimkoʼ, maʼ junpʼéel kúuchil tuʼux ku muʼyaj máak jeʼex u kaʼansik yaʼab religionoʼoboʼ (Baʼaxoʼob 2:27; Apocalipsis 20:13).

Le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Griego jóoʼsaʼab ich mayaoʼ chéen u káajbal, tumen yaan baʼaxoʼob táan u beetaʼal utiaʼal ka páajchajak u suʼutul le Biblia tu chúukaʼaniloʼ. Baʼaleʼ le baʼax ku yaʼalik le Biblia jóoʼsaʼab ich mayaoʼ ¿láayliʼ wa letiʼe baʼax ku yaʼalik le Biblia ich inglesoʼ?

Láayliʼeʼ, tumen jach letiʼe Cuerpo Gobernante tiʼ u j-jaajkunajoʼob Jéeoba nuʼukt le meyajoʼ. Maʼ sen úucheʼ chʼaʼtuklaʼab ka múul meyajnak tuláakal le equipoʼob táan u sutkoʼob le Biblia ich jejeláas idiomaʼoboʼ. Le oʼolaleʼ bejlaʼeʼ le equipoʼob yaan tiʼ tuláakal yóokʼol kaaboʼ táan u nuʼuktaʼaloʼob tumen le departamento Servicios tiʼ Traducción yaan tu kaajil Brooklyn, Nueva York. Le departamentoaʼ ku núukik tuláakal le kʼáatchiʼob ku beetik le equipoʼoboʼ yéetel ku yilik ka junpʼéeliliʼchajak bix u suʼutul le Biblia U Suttʼaanil Túumben Luʼum ich jejeláas idiomaʼoboʼ. Tsʼoʼoleʼ beetaʼab xan junpʼéel programa tiʼ computadora jach tsʼoʼok u yáantaj utiaʼal u suʼutul le Biblia jach jeʼel bix yanil ich inglesoʼ. Le programaaʼ ku yeʼesik bix sutaʼanil ich inglés cada tʼaan ich hebreo yéetel ich griego. Le computadoraʼoboʼ maʼ tu páajtal u jeelintkoʼob u meyaj le j-suttʼaanoʼoboʼ, baʼaleʼ le programaaʼ jach ku yáantik le j-suttʼaanoʼob u yiloʼob bix ken u sutoʼob cada tʼaan ichil u idiomaʼoboʼ.

Yoʼolal le yaʼabkach meyaj beetaʼaboʼ páajchaj u beetaʼal junpʼéel jach maʼalob suttʼaan. K-invitartikech a xakʼalt le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Griego. U Suttʼaanil Túumben Luʼumoʼ. Wa a kʼáateʼ le máaxoʼob jóoʼsik le revistaaʼ jeʼel u tsʼáaikoʼobtech junpʼéeleʼ. Jach jatsʼuts ken a wile tumen séeb u naʼataʼal, maʼ talam u xoʼokliʼ yéetel yaan u joʼol xookil cada táan juʼun utiaʼal a séeb kaxtik le tekstoʼob a kʼaj óoloʼ. Tsʼoʼoleʼ ku taasik mapaʼob yéetel junpʼéel tipʼaʼanil jach jeʼel u yáantkecheʼ. Baʼaleʼ u maas kʼaʼanaʼanileʼ, ken a xokeʼ a wojel jach tu jaajil letiʼe baʼaxoʼob u yaʼalmaj Dios sutaʼan ichil le idioma k-tʼanik sáamsamaloʼ.