Ringbisihe kuti buku sa nasaka rogo apai yo, si naya birĩ-inohe nga “gu sirisiri wirikapai du tipa kusikusiahe na gaha mangapai gbiati wisigopai tipa zegino ringbisihe kuti agu ahe i abihe, i aasadaha na kini ringbisihe.” Si ima kpakara ka manga agi apai re dunduko, na dedede, si naye na kina gberãrago. Aboro birĩ-inohe naasota na agi ahe i aasadaha na kini wisigihe re tipa aposo, adiwi watadu agarã. Ti gu kura aregbo, i naadunga na diabese te, ono dunguhe i aima mangaha na aboro ki gbia undo ti ni. Ani wisigingo bete akpiapai tipaha.

Gu kura sirika sa Putu yo ambakadi he wa kangira du ni nyanyakihe tipa ka giriso bibiriko ime boro mbirihe zanga ni di kaza ti ni. Ngbatunga agu ahe du wa gure aboro namangasunge na ni ti gu regbo ti gberãngo, wa gu bazigizo namangi rogo 2010 rogo gu ringara nga Haiti.

Barii kpotosende ariyo, apio gu du yo ni dunguhe naye na guhe i ayambaha nga Global Positioning System (GPS). I ambakadi agi apio re tipa si undo asekere, guhe nga GPS re, si naundo aba-oro na motoro, tarambiri, tiyara (avion), aba-akurungba, aba-no-anya, gbiati agu aboro nata ngbakungbo yo tipa i ini bara rago. Ani natambua agu aboro birĩ-inohe nambakadi gihe nga GPS re mbiko si saha fu aboro taata tipa i ni ta zanga inga bara rago.

Ya mo mo naamangasunge na terefuni, kompiuta, watadu Internet? Ya mo mo bi gupai nga kpotoro ima hu be kaza mbiko gu dawa mo nambifihe? Ya mo mo naata na tiyara? Kangia wo du, mo nagbia undo agbia be agu ahe aboro birĩ-inohe amangaha. Nirengo, birĩ-inohe ima mangapai na gamo raka ngba dungu agene.

Nibi gu ome agu aboro biri-inohe du awere amangaha tipa ka kiiso gayo inohe, i namanga bakere ome tipa ka wetekapai dudunguro tipa gu kusikusiahe du rogo zegino. Gu kura papara yo nawisigopai dudunguro tipa wai misimisi ahe amangasunge, na agu akurayo kini asadi ka wisigopai dudunguro tipa agu apai namangi abirioni agarã kusayo tipa wa ka i rugutiyo na pa wai zegino aenge. Wa i awisigo agi ahe re, na kini wisigi agu akura ahe dudunguro ka i abingo ho ya, bete aguyo nabihe nga kangia gu Mbori nga ga Ziazia Kekeapai ko kina ti ni, ami nika biko abi.

Kura wene aboro birĩ-inohe gbiati wene abawisigipai dudunguro nape gu kurapai. I na gu bipai gu kura boro birĩ-inohe nga Amir D. Aczel ayambaha nga “gu kango du aboro birĩ-inohe na ni tipa du Mbori ti ni.” Ni kpiapai, kura bakerepa boro birĩ-inohe sa aya “pa zanga gu gopai nayugo gupai nga Mbori kinaho namangapai amanga rogo zegino nayugo na ni zanga kapa nga ko ti ni te.” Aguyo naya agu amangapai  nga ga gu Mbori du pako rogo Ziazia Kekeapai nga kungbo “sangba-abinza” na “kere nangahe.” *

Ono tie, gu sanahe rengbe ka kura nga: Ya mo birĩ-inohe ima wirikapai tipa gu kusikusiahe dũ du rogo zegino na ki dati yangarapai? Gu taata karagapai du tipaha nga oó. Bakere sonakumbatayo ima manga rogo birĩ-inohe, ono dungu aboro birĩ-inohe bi gupai nga dungu ahe na apai kinaho i ata inongo pai tipaha ya na ka i iningo pai tipaha berewe a te. Gu kurako sa nga Steven Weinberg aya: “Ani ainongo agi apai re dunduko te.” Gu kura bakere bayugupai nga Martin Rees du ringara Ingirisi yo aya: “Ahe kinaho aboro nika inongo pai tipaha ya.” Gu rengo du tipa kusikusiahe nga, tona ti tooni para-kure ki dati gi bakere zegino ani abihe re, apai gbiati ahe kina rogoho aboro birĩ-inohe arengbanga na ka rugatiyo na ni ya. Ni kpiapai:

• Aguyo nawirikapai tipa unga-ahe aruganga tiyo nzunzu na wai para-kure amangasunge rogo ungahe te. Gu gene gu para-kure re agbia ome ngbaha, wai si akusa agu avitamini ani agbiaha ti riahe na wai si akparaka tihe nga agu apai birĩ-inohe ata inongo pai tipaha wenengai ya.

• Gu ome nagbe ahe na maapai kurirani ti aregbo dunduko. Wa vura duhe wo, si kindi ni gupai niima zeresa ngba aboro birĩ-inohe. I aruganga tiyo nzunzu na wai gi ome re agbe boro kurii sende ho ni agu ni kuari te watadu wai si asa diwi u ni ke kina pati kpotosende te.

• Akurayo naya 95 rii kama nga ga agu ahe du ariyo na gu du auru kpotosende ka i bingoho te na he ho be aboro birĩ-inohe rengbe ka mangasunge tipa ka bihe te. I nakparaka agi ahe re ku rogoyo ue nga agu ahe ka i abingo ho ya na agu aome ka i abingo ho a ya. Agi ahe re dunduko adunga gene beyo tipa ka inoho ya.

Gu kura ahe kinaho berewe aboro birĩ-inohe ainonga pai tipaha ya nga gu nazeresa kina ngbayo. Tipagine du gupai re ti ni na nyanyakipaha? Gu kura bakere boro birĩ-inohe sa aya: “Agu ahe ani ainongo ho ya ima nge kisusi agu ahe ini anihe. Tipa re, birĩ-inohe naba kina iriworago gbiati wetekapai riipa agu apai adunga digidoho ti ni ya.”

Ka sidu nga mo nabaka bangiro singia birĩ-inohe naida ka diaba Ziazia Kekeapai gbiati ida kuti Mbori, mo bingo gipai re: Kangia gu wene aboro birĩ-inohe na gu nyanyakipa ahe du beyo arengbanga ka inopai tipa agu ahe du rogo zegino naabaha dunduko te, ya mo si daada mo dakuti gu digisopai re niipo baraho aboro birĩ-inohe arengbanga ni ka inopai tipaha ya? He ho rengbe ka manga wo te, kura waraga nga Encyclopedia Britannica adigisihe nga: “Si ima dia agarã nambeda kuti 4,000 wa aboro atona ka wirikapai tipa agu ahe du ariyo, ono si fuyo kindi ni kpakarakpakaraha kina wai si adu fu aboro Babera yo.”

ADezire Yekova nairiso gu bipai du aboro na ni kuti gipai re. Ani namanga ome tipa ka pekafuo agu arugute nga ga Ziazia Kekeapai nga gu naya: “Aboro ini roni dunduko ni bayee aboro. Gbia nambeda.” (AFiripoio 4:5) Gu bipai re du nasarani ani yambu ro mo ye ka wisigo wai du birĩ-inohe na ngbanya na Ziazia Kekeapai.